Bajki obywatelskie, czyli o zmianach, do których dochodzi nie tylko w bajkach

Bajki obywatelskie to pomysł na aktywizację i wzmocnienie społeczne i obywatelskie, zwłaszcza osób młodych. Ich założeniem jest to, że młodzież w wieku gimnazjalnym przygotowuje opowieści dla swojego rodzeństwa, czy też dzieci ze swego otoczenia. Głównym celem jest przybliżenie maluchom w prosty i przyjazny sposób tak istotnych kwestii jak: demokracja, pomoc słabszym czy współdziałanie dla dobra ogółu.

Kontekst

Na początek spróbuję wprowadzić Państwa w kontekst. Rybnik, siedziba naszego stowarzyszenia, jak na polskie warunki jest miastem sporym, zamieszkuje go 140 tysięcy osób. Wokół otoczony jest małymi, górniczymi miastami i wioskami. Właśnie w tych wioskach najbardziej żywa jest śląska tradycja i wszystko, co ze sobą niesie. Od kultu pracy i porządku, po wycofanie ze sfery publicznej i obywatelskiej - jako tej zarezerwowanej dla obcych, przyjezdnych.

Reklama

Dla mieszkańców Wielkopolski dobrą analogią wydaje mi się to, że Rybnik jest prawie jak Leszno. Oczywiście, prawie. Mamy swój klub żużlowy i zamiłowanie do szybowców. Jakby nie było, Jerzy Makula, wielokrotny mistrz świata w szybownictwie jest właśnie wychowankiem rybnickiego aeroklubu. To stąd wywodzi się CRIS, czyli śląski ośródek Sieci Wspierania Organizacji Pozarządowych SPLOT. W Wielkopolsce taka samą rolę spełnia Centrum PISOP, organizacja wywodząca się z Leszna.

Założenie

Bajki obywatelskie to pomysł na aktywizację i wzmocnienie społeczne, zwłaszcza osób młodych. Właśnie tam wiara w zmianę jest najmniejsza, przekonanie o tym, że są w stanie sami zmieniać swoje otoczenie jest słabe. Zaś tradycyjne narzędzia aktywizowania obywatelskiego, jak protesty, tworzenie stowarzyszeń chyba nie do końca odpowiadają duchowi czasu.

Projekt w pierwotnej wersji realizowany był w ramach Poddziałania 9.5 PO Kapitał Ludzki, które dedykowane jest działaniom edukacyjnym na obszarach wiejskich. Zasięg przedsięwzięcia obejmował teren powiatu wodzisławskiego. Całość jest autorskim pomysłem Agnieszki Pytlik, pracownicy Centrum Rozwoju Inicjatyw Społecznych CRIS.

Inicjatywa była skierowana do dwóch grup odbiorców: przedszkolaków i gimnazjalistów. Już w swym założeniu idea jest innowacją. Co trzyletni szkrab może mieć wspólnego z postawą obywatelską? Niby nic. W praktyce to chyba najlepszy czas na kształtowanie postaw poszanowania dla innych, tolerancji, czy ochrony środowiska. W tym wieku, poprzez naśladownictwo i obserwację otoczenia kształtują się postawy.

Drugą grupą, zaplanowaną już na etapie tworzenia projektu, byli gimnazjaliści. Grupa ta zasługuje na szczególną uwagę. Powszechne zdanie na temat gimnazjum, ale także samych gimnazjalistach jest złe. To w sposób oczywisty potęguje zachowania negatywne. Młodzi ludzie dosyć łatwo wchodzą w role, które są im narzucane przez otoczenie. A przecież tak być nie musi! Każdy z nas był nastolatkiem, wielu z nas miewało szalone młodzieńcze pomysły, co wcale nie oznacza, że byliśmy złymi ludźmi.

Pomysł na bajki obywatelskie zakładał, że młodzież w wieku gimnazjalnym przygotuje bajki dla swojego młodszego rodzeństwa, czy też dzieci ze swego otoczenia. Bajki miały i mają na celu przybliżenie maluchom w prosty i przyjazny sposób tak istotnych kwestii jak: demokracja, pomoc słabszym czy współdziałanie dla dobra ogółu.

Przed przystąpieniem do tworzenia bajek gimnazjaliści wzięli udział w cyklu warsztatów, podczas których nabyli wiedzę - z jednej strony na temat bajek, zasad ich tworzenia oraz roli, jaką mogą pełnić w procesie aktywizacji społecznej, a z drugiej – działalności obywatelskiej.

W ramach projektu znane osoby sportowcy, politycy, artyści użyczyli swoich głosów, aby bajki mogły zostać nagrane i wydane w wersji książkowej oraz na CD. Bajki posiadają swoją stronę internetową (www.bajkiobywatelskie.pl), na której można je pobrać w wersji audio, a więc czytane przez wspomnianych celebrytów. Innym kanałem rozpowszechniania było ich wydanie książkowe, które rozpowszechniono wśród przedszkolaków oraz osób i instytucji pracujących na rzecz dzieci i młodzieży (w tym bibliotek). Ostatnią formą były spotkania z przedszkolami, w ramach których czytano dzieciom bajki.

W proces zostali włączeni także dorośli. Oczywistym było także zaangażowanie rodziców, chociażby w sprawie zgody na wyjazd gimnazjalistów na warsztaty z nie do końca znaną im organizacją pozarządową. Jednak oddźwięk w tej grupie okazał się jeszcze szerszy - o czym niżej.

Doświadczenie

Moje osobiste przeżycia związane z projektem to w pierwszej kolejności prowadzenie zajęć obywatelskich z gimnazjalistami. Podjąłem się zadania z pewnym niepokojem. Prowadzenie zajęć dla gimnazjalistów, którzy wcale nie mają ochoty słuchać danego tematu nie jest łatwe. Tym razem miałem do czynienia z grupą młodych ludzi bardzo zainteresowanych tematem, doskonale współpracujących i mających frajdę z prowadzonych przeze mnie warsztatów.

Dlatego też na kolejnych etapach z uwagą śledziłem rozwój projektu. Nie mogło w zasadzie być inaczej, bo byłem konsultantem treści. Pod kątem ich obywatelskości. Bajki napisane przez gimnazjalistów generalnie bardzo mi się podobały. Może poza rymami. Wydawało mi się, że pokolenie miłośników hip-hopu wymyśli rymy, które nie będą odczasownikowe… Tak, czy siak bajki spodobały mi się. Moim osobistym faworytem została „Bajka o smoku Samsungu”. Smok w trakcie redakcji zmienił imię na Denis.

Tematyka bajek była szeroka - od kwestii odrzucenia i społecznej alienacji, poprzez konieczność współpracy, na dużej ilości bajek o tematyce ekologicznej kończąc.

Do nagrywania bajek udało się przekonać, i to bez większych problemów wiele osób pochodzących z powiatu wodzisławskiego, lub z nim związanych - piosenkarkę Annę Wyszkoni, aktora Mariana Dziędziela, kucharza Remigiusza Rączkę, czy złotego medalistę z Olimpiady w Pekinie - Leszka Blanika.

Bajki były czytane publicznie 11 razy w przedszkolach powiatu wodzisławskiego, domach kultury, na targach organizacji pozarządowych oraz w 1 przedszkolu w Rybniku. Z racji, że czytałem je w Domu Kultury w Czyżowicach mogę powiedzieć, że odbiór dzieci był bardzo sympatyczny.

Projekt zaczął się rozprzestrzeniać wirusowo. Przedszkola same zgłaszały się z prośbą o zaprezentowanie bajek. Projekt został przedstawiony w głównym wydaniu wiadomości. Wreszcie bajka „Misiowe przedszkole” otrzymała nagrodę najciekawszy projekt równościowy w konkursie organizowanym przez Wydział Europejskiego Funduszu Społecznego Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego.

Jasnym stało się, że to przedsięwzięcie musi być kontynuowane. Nowa odsłona to projekt realizowany w innej konfiguracji. Liderem jest stowarzyszenie Urwis z podrybnickiej Czernicy, CRIS jest partnerem. Inny jest sponsor - tym razem projekt współfinansowany jest przez Szwajcarię w ramach Szwajcarskiego Programu Współpracy z nowymi krajami członkowskimi Unii Europejskiej. Inna jest także lokalizacja - to powiat rybnicki, a wiec tereny otaczające powiat grodzki Rybnik.

Tym razem realizacja okazała się jeszcze przyjemniejsza. Pomimo tego, że niedane było mi w tym projekcie uczestniczyć. Projekt zakładał zaangażowanie trzydziestu gimnazjalistów, zgłosiło się sześćdziesięciu. Jeszcze łatwiej niż za pierwszym razem przebiegło poszukiwanie znanych twarzy do nagrywania bajek. Są to osoby związane głównie z Rybnikiem: Grubasom, Kabaret Młodych Panów, nasz eksportowy siatkarz plażowy Mariusz Prudel czy żywa legenda rybnickiego żużla - Adam Pawliczek. Instytucji edukacyjnych zainteresowanych zaprezentowaniem bajek nie trzeba szukać.

Tematyka poruszana przez gimnazjalistów tym razem koncentruje się przede wszystkim na ekologii - to zapewnie efekt uboczny reformy śmieciowej…

Warto także dodać, że projekt ma już swoje mutacje. Zainteresowanie realizacją analogicznych przedsięwzięć wyraziły organizacje z innych województw, swoja próbę podjęli także studenci z Rybnika i jeden z domów dziecka w powiecie wodzisławskim.

Co dalej?

Bajki obywatelskie mają wypracowaną metodologię. Schemat realizacji jest sprawdzony i czytelny. Działania mogą być skutecznie upowszechniany w innych regionach kraju. W wypadku naszej organizacji, czyli Centrum Rozwoju Inicjatyw Społecznych CRIS możliwe jest realizowane zadań nawet bez dotacji - oczywiście bez wydawania bajek w wersji książkowej, czy też nagrań w studio. Takie przedsięwzięcie ograniczałoby się do pracy z gimnazjalistami i przedszkolakami.

Projekt ma ogromny potencjał, jeżeli chodzi o aktywizację przedszkolaków, gimnazjalistów i wreszcie - dorosłych. Nie chodzi tutaj tylko o personel szkół i przedszkoli, czy też celebrytów. Chodzi zwłaszcza o rodziców, którzy za sprawą realizacji projektu odkrywają potencjał emocji i dobroci tkwiący w ich nastoletnich dzieciakach. Nierzadko odkrywają także autentyczny talent i mądrość.

Wydaje się, działania można mutować na różne sposoby - obejmować inne grupy, które będą przygotowywały opowieści. Mogą to być licealiści, może to być sposób na aktywizację seniorów, ale również jestem w stanie sobie wyobrazić taki projekt, w którym bajki będą przygotowywane przez osoby przechodzące traumy życiowe, lub wychodzące z uzależniania czy bezdomności. Nabierze on wtedy dodatkowo znaczenia terapeutycznego.

Post scriptum

Jest także poboczny wątek, którego nie potrafię przeboleć. Jak pisałem powyżej pierwsza edycja obejmowała powiat wodzisławski. W tym powiecie leży Lubomia, rodzinna miejscowość Franciszka Smudy. Do dziś mieszka tam jego małżonka. Na etapie tworzenia bajek był on selekcjonerem reprezentacji Polski. Doprawdy nie mogę przeboleć, że koordynatorka nie chciała zaangażować go w czytanie i nagrywanie. Bajki obywatelskie stałyby się wtedy jeszcze popularniejsze.

autor: Piotr Masłowski

Sieć Centrów Informacyjno-Doradczych (http://www.pisop.org.pl/cid), obejmująca całe województwo Wielkopolskie, zapewnia bezpłatne wsparcie organizacjom pozarządowym.

Artykuł powstał na potrzeby projektu pn. „Akcelerator NGO”.

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego.