Ile wniosków zostało złożonych w programie ASOS, jak zmieniała się średnia wielkość dotacji, gdzie trafiło najwięcej grantów? Sprawdzamy, jak Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej rozdysponowało środki w Rządowym Programie na rzecz Aktywności Osób Starszych (ASOS).
Stowarzyszenie Klon/Jawor przeprowadziło pilotażowy projekt polegający na monitoringu rządowych środków publicznych przeznaczanych na zlecanie realizacji zadań organizacjom pozarządowym. Pod lupę wzięto siedem ministerstw: Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, Ministerstwo Obrony Narodowej, Ministerstwo Sprawiedliwości, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji, Ministerstwo Spraw Zagranicznych oraz Ministerstwo Środowiska.
Celem monitoringu było zebranie i analiza danych na temat środków przyznawanych organizacjom w ramach otwartych konkursów ofert między 2013 a 2017 rokiem. Więcej o wynikach tego projektu w ujęciu przekrojowym i porównawczym można przeczytać tutaj: "Ministerstwa przekazują dotacje. Wiemy, ile!".
Tym razem skupimy się na jednym z programów realizowanym przez Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej: Rządowym Programie na rzecz Aktywności Osób Starszych (ASOS).
Program realizowany jest od 2012 roku. W dwóch pierwszych latach (2012-2013) na zadania związane z realizacją Programu przeznaczono w sumie 60 mln zł, od 2014 roku było to ok. 40 mln zł w każdym roku (w tym ok. 5% kosztów obsługi technicznej). Warto podkreślić, że kwoty przeznaczane w kolejnych latach na realizację ASOS stanowią ok. 2/3 sumy środków zapisanych w kolejnych latach na realizację PO FIO. Wydaje się jednak, że ASOS, ze względu na dosyć wąsko zdefiniowany cel, jest dużo mniej rozpoznawalny i „popularny” niż FIO.
Co ciekawe, „popularność” ASOS mierzona liczbą wniosków złożonych w ostatnich latach wyraźnie spada. O ile w 2015 roku ponad 3 tys. organizacji ubiegało się o środki, o tyle w ostatniej edycji konkursu (na działania prowadzone w 2018 roku), było ich ponad dwa razy mniej (ok. 1300).
Równolegle z liczbą złożonych wniosków spada też od 2014 roku liczba przyznanych dotacji (na rok 2014 przyznano ich niemal 500, a na 2018 niewiele ponad 300). W konsekwencji rośnie średnia wartość dotacji (jako że stała pula środków jest dzielona między mniejszą liczbę wnioskodawców). W 2014 roku średni przyznany z ASOS grant wynosił niespełna 80 tys. zł, zaś w 2018 ponad 120 tys. zł.
Wykres 1. Liczba wniosków i przyznanych dotacji w Programie ASOS w kolejnych latach
Wykres 2. Średnia kwota dotacji w Programie ASOS w kolejnych latach (w PLN)
Priorytety w teorii i praktyce
Program ASOS ma cztery priorytety: 1. Edukacja osób starszych; 2. Aktywność społeczna promująca integrację wewnątrz- i międzypokoleniową; 3. Partycypacja społeczna osób starszych; 4. Usługi społeczne dla osób starszych.
We wszystkich edycjach konkursu najwięcej składanych wniosków dotyczyło dwóch pierwszych priorytetów. Początkowo, dostosowując alokację środków do zainteresowania wnioskodawców, na dotacje z 1. i 2. priorytetu przeznaczano największe środki – w latach 2014-2015 sięgały one 80% całości budżetu projektu. Jednak w 2016 roku nastąpiła wyraźna zmiana – od tego roku proporcje między poszczególnymi priorytetami zaczęły być bardziej wyrównane. W latach 2016-2017 największe kwoty przeznaczane były na działania służąc edukacji osób starszych oraz na świadczone dla nich usługi społeczne (ok. 60% całej puli), a w ostatnim roku na prowadzenie (pod względem sumy środków przeznaczonych na projekty realizowane w ramach priorytetu) wysunął się priorytet 2.
Trudno jednak powiedzieć, czy zmiany proporcji między kwotami przypisanymi do poszczególnych priorytetów przyczyniają się do lepszej realizacji celów Programu. Ponadto na wybór priorytetów i działań wpływają także punkty strategiczne, dzięki którym dodatkowo premiowane są działania preferowane przez ministerstwo w ramach prowadzonej przez niego polityki na rzecz osób starszych (np. działania edukacyjne dotyczące zwiększenia bezpieczeństwa osób starszych, przy czym nie dookreślono, o jakiego rodzaju bezpieczeństwo chodzi).
Jak podkreśla Agnieszka Deja, wielokrotna ekspertka oceniająca wnioski w konkursie w ramach Rządowego Programu na rzecz Aktywności Społecznej Osób Starszych, organizacje przesadnie trzymają się zapisów Programu (w tym przypisanych do priorytetów przykładowych działań), aby zwiększyć swoje szanse na otrzymanie dofinansowania. Składane wnioski są wyśrubowane pod względem skali wskaźników ilościowych, jednak często cierpi na tym spójność planowanych działań i ich jakościowe rezultaty. Beneficjenci projektów w niewystarczającym stopniu są włączani w proponowane im działania (są biernymi odbiorcami proponowanych im atrakcji. „Aktywizacja” i „partycypacja” seniorów jest zapisana w priorytetach konkursu, ale za mało praktykowana, a najczęściej niewiele potrzeba, aby włączyć te osoby w działania na rzecz ich grupy, czy społeczności lokalnej.
Wykres 3. Procentowy udział środków przeznaczonych na dotacje w podziale na priorytety ASOS w kolejnych latach
Kto realizuje projekty z ASOS?
Podobnie jak w przypadku innych programów ze środków centralnych największe środki z ASOS trafiają do trzech województw: mazowieckiego, małopolskiego i śląskiego – w 2014 roku było to 47% wszystkich środków, w 2018 roku już nieco mniej – 42%, za to zwiększyły swój udział w puli wszystkich dotacji wnioskodawcy z dolnośląskiego (9%), lubelskiego (8%) i zachodniopomorskiego (8%).
Większym zaskoczeniem może być analiza wielkości miejscowości, z których pochodzą realizujący projekty z finansowane w ramach ASOS. Mniej więcej połowa środków z programu trafia do wnioskodawców zlokalizowanych w dużych miastach (powyżej 100 tys. mieszkańców), jednak ich dominacja stopniowo się zmniejsza (z 58% puli środków w 2014 roku do 48% w 2018 roku). Jednocześnie coraz większy udział mają programy realizowane przez podmioty zlokalizowane na terenach wiejskich – w 2014 roku trafiało do nich 14% wszystkich środków, w 2018 roku było to 24%.
Poza organizacjami pozarządowymi, które realizują zdecydowaną większość (ponad 90%) projektów finansowanych z ASOS, podmiotami uprawnionymi do korzystania z dotacji są też: osoby prawne i jednostki organizacyjne działające na podstawie przepisów państwa do kościoła katolickiego oraz innych kościołów i związków wyznaniowych; stowarzyszenia jednostek samorządu terytorialnego; spółdzielnie socjalne oraz tzw. spółki not-for-profit. Spośród uprawnionych najczęściej (choć ich udział nie przekracza kilku procent) o środki ASOS ubiegają się kościelne osoby prawne oraz kościelne jednostki organizacyjne, a także spółdzielnie socjalne.
Na koniec warto podkreślić, że MRPiPS przekazało Stowarzyszeniu Klon/Jawor (na wniosek o informację publiczną) wszystkie wnioskowane dane na temat wyników Programu ASOS, w edytowalnych plikach (co niestety nie było regułą). W ramach monitoringu i sprawozdań z programu ministerstwo publikuje rozbudowane raporty zawierające dużo więcej danych, niż zostało omówione w tym artykule, są one dostępne na stronie www.senior.gov.pl (jednym problemem jest spore przesunięcie w terminie publikacji – ostatni dostępny raport opisuje edycję z 2016 roku).
