Publicystyka - ngo.pl

Przeciwnicy funduszy unijnych wskazują na obciążającą organizacje biurokrację i podkreślają negatywne skutki uzależnienia sektora od dużych dotacji. Twierdzą, że środki UE są impulsem do powstawania organizacji, których głównym celem jest ich pozyskiwanie (tzw. „grantoza”), co z kolei źle wpływa na wizerunek wszystkich stowarzyszeń i fundacji. Dla obrońców funduszy unijnych najważniejszy jest jeden argument – dzięki nim część organizacji może realizować swoje cele w sytuacji względnej stabilności finansowej, a przecież brak pieniędzy jest jedną z głównych bolączek sektora.

Są też tacy, którzy – nie opowiadając się po żadnej ze stron – z niepokojem lub ciekawością zastanawiają się, co będzie z sektorem po roku 2020, kiedy środków europejskich zabraknie. To ostatnie pytanie, jak i cała dyskusja odnośnie roli funduszy europejskich, nie dotyczy tylko trzeciego sektora, ale też samorządów, firm, instytucji centralnych – wszystkich, którzy w ciągu ostatnich dwunastu lat realizowali projekty ze środków europejskich.

Pozostawiając jednak te dyskusje na boku, chcemy przyjrzeć się pięciu faktom dotyczącym wykorzystania środków UE* przez organizacje i wpływu, jaki miało to na sektor pozarządowy w Polsce.

1. Przychody sektora wzrosły dzięki dotacjom z funduszy unijnych

Szczególna rola środków z Unii Europejskich znajduje potwierdzenie w analizie udziału kwot z poszczególnych źródeł w całym budżecie sektora. Środki z funduszy strukturalnych i programów Komisji Europejskiej stanowiły w 2014 roku ponad 20% wszystkich przychodów organizacji pozarządowych, podczas gdy w 2011 roku ich wartość nie przekraczała 12% całego budżetu.

2. Co piąta organizacja aktywna w 2015 roku realizowała w latach 2007-2014 projekt dofinansowany z funduszy UE

37% organizacji pozarządowych ubiegało się w latach 2007-2014 o środki europejskie. Większość wnioskujących o fundusze Unii Europejskiej odniosła sukces – ze środków UE w poprzednim okresie programowania skorzystało 23% sektora (20% przynamniej raz było liderem projektu finansowanego z UE, a 3% występowało tylko w roli partnera).

Jakie organizacje najczęściej korzystały ze środków unijnych? Analizę tą warto zacząć od przypomnienia, że fundusze europejskie zazwyczaj są dedykowane przeznaczone na działania związane z konkretnymi problemami lub obszarami. Nie wszystkie organizacje mają więc (niezależnie od swoich możliwości i kompetencji) taką samą szansę je uzyskać. Widać to dobrze, kiedy przeanalizujemy związek między branżą organizacji a aplikowaniem o środki unijne. W latach 2007-2014 z funduszy UE najczęściej korzystały organizacje zajmujące się rozwojem lokalnym (aplikowało 59% organizacji, a 45% co najmniej raz uzyskało dofinansowanie) oraz edukacją i wychowaniem (aplikowało 46% organizacji, a 30% udało się dzięki przyznanym środkom zrealizować przynajmniej jeden projekt). Najrzadziej o środki europejskie ubiegały się organizacje z branży sportu, turystyki, rekreacji i hobby – wnioski złożyło 24% organizacji, a dofinansowanie otrzymało 13%.

Ciekawe jest też zróżnicowanie w korzystaniu ze środków unijnych ze względu na lokalizację siedziby organizacji. Nie jest zaskoczeniem, że najczęściej po środki europejskie aplikują organizacje z Warszawy (48% się o nie ubiegało, a 30% choć raz otrzymało dofinansowanie), ale już mniej oczywiste może być dla niektórych to, że na drugim miejscu pod względem częstości składania aplikacji i realizowania projektów z dofinansowaniem unijnym są stowarzyszenia i fundacje z terenów wiejskich – 42% wiejskich organizacji składało wnioski o środki europejskie, a 28% organizacji je realizowało. Można to jednak tłumaczyć faktem, że bardzo wiele środków przeznaczanych było – jak już wcześniej wskazano – na działania związane z rozwojem lokalnym.

3. Większość organizacji, które aplikowały o środki UE, składało kilka wniosków i w rezultacie realizowało więcej niż jeden projekt

Aby ocenić intensywność, z jaką organizacje aplikują i realizują projekty finansowane ze środków UE, warto wziąć pod lupę krótszy okres, np. lata 2013-2015. Z deklaracji stowarzyszeń i fundacji wynika, że w tym czasie o środki UE aplikowała co czwarta organizacja (26% sektora). 75% aplikujących organizacji starało się o fundusze więcej niż raz – przeciętna wnioskująca o środki UE organizacja złożyła trzy wnioski, a 35% z nich aplikowało w tym czasie co najmniej cztery razy. W efekcie, ponad połowa aplikujących o środki UE organizacji realizowała w latach 2013-2015 co najmniej dwa projekty dofinansowane z funduszy unijnych, a co trzecia była zaangażowana w tym czasie w trzy projekty. Duża kumulacja doświadczenia w pozyskiwaniu środków unijnych skutkuje wysoką skutecznością aplikowania – z deklaracji organizacji wynika, że około 50% składanych przez nie wniosków uzyskało dofinansowanie.

4. Organizacje chcą korzystać ze środków UE w nowym okresie programowania

Mimo że w całym okresie programowania 2007-2014 o środki z UE aplikowało niecałe 40% sektora, o środki w nowej perspektywie chce się ubiegać niemal 60% organizacji, z czego połowa jest na to zdecydowana, a reszta raczej się ku temu skłania. Oznacza to, że albo większości organizacji nie odstraszają informacje o tym, że proces aplikacyjny i realizacja projektów będzie trudniejsza niż w latach 2007-2014, albo nie zdają sobie jeszcze z tego sprawy. Na etapie badania (w połowie 2015 roku) swoją wiedzę na temat możliwości ubiegania się o fundusze UE w lata 2014-2020 32% organizacji oceniło jako wystarczającą, a kolejne 47% twierdzi, że wie co nieco, ale wciąż za mało. 16% stowarzyszeń i fundacji nie wie nic lub prawie nic na temat przyszłego okresu programowania i dostępnych w jego ramach funduszy.

Trudno tłumaczyć powszechną chęć aplikowania o środku unijne w nowej perspektywie finansowania brakiem wiedzy o warunkach pozyskiwania środków. Z analiz wynika bowiem, że wraz z poziomem wiedzy o funduszach UE chęć ubiegania się o nie w przyszłości rośnie. Może to oznaczać, że im więcej organizacje wiedzą o środkach dostępnych w nowym okresie programowania, tym bardziej są zainteresowane ich pozyskiwaniem. Lub odwrotnie – im bardziej chcą je pozyskać, tym więcej starają się na ich temat dowiedzieć. Wśród wszystkich organizacji 29% zdecydowanie chce aplikować o fundusze UE w najbliższych latach, a wśród organizacji, które określiły swoją wiedzę na temat dostępu do funduszy unijnych jako wystarczającą, zdecydowanych jest 51%.

5. Biurokracja jest najbardziej odstraszającą barierą w dostępie do środków UE

27% organizacji stwierdziło, że nie zamierza aplikować o środki z Unii Europejskiej w ramach nowej perspektywy na lata 2014-2020. Najważniejszym powodem, który zniechęca niemal co drugą nieplanującą ubiegania się o fundusze UE organizację, są formalności i biurokracja związane z procesem aplikacyjnym oraz dokumentacją i sprawozdawczością. Kolejne wskazywane bariery to brak środków na wkład własny lub obawa przed brakiem płynności finansowej w trakcie realizacji projektu, a także brak wykwalifikowanych osób, które zajęłyby się przygotowaniem wniosku.

• Mówiąc o środkach UE, funduszach europejskich itd., mamy na myśli fundusze unijne dostępne w Polsce w latach 2007-2014 (EWT, PO KL, PO IG, PO IiŚ, PO RPW, RPO, PROW, PO RYBY) lub programów Komisji Europejskiej (Młodzież w Działaniu, Progress, Kultura, Leonardo Da Vinci, Grundtvig, Europa Dla Obywateli).

Co to jest NGO? Ile jest w Polsce NGO? Czym zajmują się NGO? Dowiesz się w serwisie fakty.ngo.pl

Środki z funduszy UE stanowiły w 2014 roku ponad 20% wszystkich przychodów organizacji pozarządowych, w 2011 roku zaś – 12%.