Publicystyka - ngo.pl

Coraz więcej organizacji

Choć rok 1989 r. nie był początkiem
sektora pozarządowego w naszym kraju, bo wiele organizacji sięga
tradycjami nawet okresu międzywojennego (choćby PCK czy ZHP), to
jednak zapoczątkował on okres przyspieszonego rozwoju polskich
organizacji pozarządowych. W 1989 r. Polakom przywrócono swobodę
zrzeszania, z której skwapliwie zaczęli korzystać. Liczba
zarejestrowanych w Polsce organizacji pozarządowych od 20 lat wciąż
rośnie.

Patrząc na liczby w rejestrach
należy jednak być ostrożnym. Organizacje pozarządowe nie mają
obowiązku wyrejestrowania się po zakończeniu działalności, jak
firmy, dlatego te już nie działające znajdują się nadal w
rejestrach, a obok nich wciąż powstają nowe. To, ile organizacji
działa naprawdę jest więc zawsze kwestią oszacowania, którego muszą
dokonać badacze. Do końca 1994 r. zostało w Polsce
zarejestrowanych łącznie 47 036 organizacji, jednak liczbę aktywnie
działających organizacji badacze szacowali wtedy na 20 tys. 14
lat później, w pierwszym kwartale2008 roku było zarejestrowanych
ponad 67 343 organizacji, jednak za realną liczbę uznano 40-50
tys. organizacji.

Polski III sektor nie rozwijał się
równomiernie przez ostatnie 20 lat. Wręcz przeciwnie, można było
obserwować spore skoki dynamiki powstawania nowych organizacji.
Gwałtowne tempo tworzenia się organizacji rozpoczęte w 1989 r.
trwało aż do 1992 r., wtedy lekko zaczęło opadać (czyli tworzyło
się coraz mniej nowych organizacji). W 1993 rozpoczął się kolejny
wzrost, a od 2000 r. do 2001 r. można było obserwować gwałtowny
spadek ilości nowopowstających organizacji, po którym nastąpił znów
lekki wzrost. W 2003 r. rozpoczął się trend spadkowy, który
utrzymuje się do dziś.

Łączy się to ze „starzeniem się”
sektora, które można obserwować co najmniej od 2001 r. Oznacza to,
że wyraźnie zmniejsza się ilość organizacji najmłodszych, a
zwiększa najstarszych. W 2001 r. mniej niż pięć lat miała ponad
połowa organizacji, w 2008 r. tylko 37%. Z kolei powyżej 15 lat
miało w 2008 r. 18,5% organizacji, a w 2001 było ich tylko około
8%. 

Utrzymujące się rozwarstwienie i narzekanie na brak środków

Niewystarczające finanse są
niezmiennie od lat uważane przez działaczy pozarządowych za
największy problem polskiego III sektora. Brak funduszy był
uznawany za główny problem sektora przez 47% działaczy w badaniach
przeprowadzanych w 1994 i 1995 r. (podczas gdy pozostałe problemy
zostały wskazane przez zaledwie kilka procent respondentów) i
pozostał na pierwszym miejscu listy problemów przez następne lata
(wymieniało go 78% respondentów w 2001 r., 73% w 2006 r., 61% w
2008).

Z badań wynika, że finanse
większości organizacji pozostają od lat na podobnym poziomie, a
najbardziej charakterystyczną cechą systemu finansowego polskiego
III sektora jest rozwarstwienie. Co więcej, jest to cecha stała,
utrzymująca się od lat.

Z badań z 1994 i 1995 r. wynika, że
około 1/5 organizacji działało korzystając z bardzo ograniczonych
środków (do 1000 zł rocznie), a 2% organizacji dysponowało prawie
60% wszystkich środków dostępnych w III sektorze. Badania z 1996 i
1997 pokazują, że roczne dochody poniżej 1000 zł miało 14%
organizacji, a 6,5% organizacji miało dochody przekraczające milion
złotych. W 2008 r. kwotą nie przekraczającą 1000 zł rocznie
dysponowało około 10% organizacji, podczas gdy 5% dysponowało
budżetem przekraczającym milion. I to właśnie najbogatsze
organizacje bogacą się najszybciej: w 2005 r. 5% najbogatszych
organizacji dysponowało rocznymi przychodami przekraczającymi 700
tyś. zł, w 2007 było to już ponad 1,3 mln zł. Ta mała grupa
rozporządzała w 2007 r. od 70 do 80% środków całego
sektora. 

Lepsze partnerstwo między NGO a samorządami

W ciągu ostatnich lat znacznie
powiększyło się dofinansowanie organizacji pozarządowych ze źródeł
samorządowych. Oznacza to, że coraz więcej zadań publicznych jest
zlecanych organizacjom przez samorządy. Od 2003 r. do 2008 r.
poziom środków przekazywanych z jednostek samorządu wzrósł o dwie
trzecie. Wzrosły też wydatki na organizacje przekazywane przez
gminy (o 57 % więcej niż w 2003 r.). Gminy wiejskie wydatkują
środki przede wszystkim na kluby sportowe, w większych miastach
dominują wydatki na pomoc społeczną. Ten wzrost widoczny jest też w
budżetach organizacji. W 2008 r. przychody ze źródeł samorządowych
deklarowało 50,2% organizacji. Dla porównania w 1993 r. było to
15,7%, a w 1996 i 1997 - 29%.

Zatrudnienie rośnie, wolontariat

• nie

W sektorze pozarządowym zatrudnienie
znajduje coraz więcej osób. W badaniach przeprowadzanych w latach
1994 i 1995, suma osób pobierających wynagrodzenie za pracę w
organizacji była szacowana na prawie 67 tys. W 2008 r. ilość
etatowych pracowników w organizacjach oszacowana została na prawie
dwukrotnie więcej - 120 tys. Jednocześnie nie wzrasta trwale ilość
zaangażowanych w sektorze wolontariuszy. W 2001 r. w pracę
wolontaryjną angażowało się 10% Polaków i od tego czasu odsetek ten
wzrastał, aby osiągnąć szczytowe 23,2% w 2005 r. Od kilku lat
jesteśmy jednak świadkami spadku liczby wolontariuszy działających
w organizacjach pozarządowych: w 2007 było ich 13,2%, a w 2008 r.
tylko 11,3%. Nie dziwi, że w 2008 r. 51% organizacji uznało za
problem brak osób gotowych do bezinteresownej pracy na rzecz
organizacji (w 1994/5 r. problem braku wolontariuszy zauważało
jedynie 6,7%).

Spadek aktywności obywatelskiej

Nie sposób nie zauważyć, że rozwój
sektora pozarządowego przez ostatnie 20 lat nie szedł w parze z
szerszym wzrostem aktywności obywatelskiej wśród polskiego
społeczeństwa. Według CBOS w 2007 r. tylko 20% Polaków deklarowało,
że dobrowolnie i nieodpłatnie działało na rzecz swojego środowiska,
kościoła, osiedla, wsi, miasta lub potrzebujących. To mniej niż w
2004 i 2006 r. – wtedy takich osób było odpowiednio 24% i 23%.
Ogromna  większość naszego społeczeństwa, czyli aż 80% nie
angażowało się w 2007 r. w żadną taką działalność.Tyle samonie
działało w żadnej organizacji. Od 1999 r. o 4% spadł odsetek
działających w organizacjach (wtedy było 24%, w 2008 r. 20%).
Społecznicy działający w organizacjach lub na rzecz swojego
środowiska stanowili w 2007 r. zaledwie 31% polskiego
społeczeństwa. To mniej niż kilka lat wcześniej: w 2003 r. było ich
37%, a w 2005 r. 36%.

W latach 2002-2008 w większości grup
społecznych słabła gotowość do dobrowolnej i nieodpłatnej pracy na
rzecz swojej społeczności. Szczególnie widać to w środowisku
studentów (spadek z 67% w 2002 r. do 39% w 2008 r.) i młodzieży w
wieku 18-24 (z 66% w 2004 r. do 47% w 2008 r.). Jedyną grupą, w
której systematycznie w ciągu ostatnich czterech lat wzrasta
gotowość do wspólnego działania na rzecz lokalnej społeczności byli
rolnicy (54% w 2004 r. i 68% w 2008 r.).

Deklaracje a rzeczywistość

Jednocześnie coraz więcej Polaków
deklaruje, że wierzy w skuteczność i opłacalność współpracy z
innymi ludźmi (81% w 2008 r. i w stosunku do 74% w 2004 r.)
oraz wzrasta poczucie mocy obywatelskiej czyli wiara ludzi, że mogą
rozwiązać niektóre problemy swojej społeczności pracując wspólnie z
innymi (65% w 2008 r. w stosunku do 50% w 2002 r.; tylko 25% nie
wierzy w takie działanie, w 2002 r. było to prawie 40%; badania
CBOS).

Dlaczego Polacy składają takie
deklaracje, a jednocześnie ich realna aktywność i współpraca z
współobywatelami pozostaje na tak niskim poziomie? Czy można się
spodziewać, że za tymi przekonaniami pójdzie w najbliższym czasie
wzrost realnej aktywności? Przed polskimi organizacjami
pozarządowymi stoi zadanie przekonania do aktywności społecznej
szerszej rzeszy Polaków. Zacząć powinny jednak chyba od pogłębienia
wiedzy o III sektorze. W 2008 r., tylko 5% Polaków znało pojęcie
‘trzeci sektor’, a jedynie 30% termin ‘organizacja
pozarządowa’.

Na progu kolejnego dwudziestolecia
działalności w demokratycznej Polsce, pewne jest więc, że przed
organizacjami pozarządowymi jeszcze wiele pracy.

Dane w tekście na podst.
raportów:

• „Podstawowe statystyki dotyczące działań pozarządowych w Polsce”, Stowarzyszenie Klon- Jawor, 1996 (badanie przeprowadzane w 1994 i 1995) 
• „Wybrane statystyki dotyczące funkcjonowania organizacji pozarządowych w Polsce w roku 1998”. Stowarzyszenie Klon-Jawor (badania przeprowadzane w 1996 i 1997) 
• „Polski sektor pozarządowy 2008. Najważniejsze pytania - podstawowe fakty”. Stowarzyszenie Klon-Jawor (badania przeprowadzone w I kwartale 2008) 
• „Badanie wolontariatu”, Stowarzyszenie Klon-Jawor, listopad 2008 
• „Społeczeństwo Obywatelskie 1998-2008”, Opinie i Diagnozy nr 8, CBOS