1% na Węgrzech

10 lat temu na Węgrzech wprowadzono możliwość przekazywania organizacjom pożytku publicznego 1% podatku prywatnych podatników.

Węgry wprowadziły możliwość przekazywania 1% podatku dochodowego od osób fizycznych na rzecz wybranej organizacji pozarządowej pożytku publicznego lub instytucji publicznej przed 10 laty jako pierwsze państwo w naszym regionie. Uprawnione podmioty określa ustawa numer CXXVI z 1996 ^[1]. Takimi instytucjami są między innymi Węgierska Akademia Nauk, teatry, opera i muzea. Kolejne 1% podatku może być przekazane dla wskazanego przez płatnika kościoła lub na cele wskazywane corocznie przez parlament. W roku 2006 są to: zapobieganie przestępczości, ochrona lasów i zalesianie, sport i poprawa zdrowia oraz wsparcie mniejszości węgierskiej poza granicami kraju. Mechanizm ten jest znany pod nazwą „prawa 1%”, a właściwie jest to „prawo 2%”.

Reklama

Warunki otrzymania 1%

Partie polityczne w ogóle nie mogą otrzymywać 1%. Organizacja pozarządowa musi być natomiast zarejestrowana na dwa lata przed rokiem, w którym przekazuje się jej 1%. Organizacje pożytku publicznego określane ustawowo jako „szczególnie ważne” organizacje muszą działać przez rok w sferze pożytku, w zdefiniowanych 22 dziedzinach ^[2]. Ten termin karencji jest utrudnieniem dla nowo powstałych organizacji, ale zarazem zwiększa wiarygodność organizacji pozarządowych, ubiegających się o wsparcie. ^[3]

Inne ograniczenia, to fakt, że o 1%
mogą się ubiegać wyłącznie organizacje działające na Węgrzech i na
rzecz Węgrów, mieszkających w kraju lub za granicą. Wykluczone są
zatem te organizacje, które realizują wyłącznie projekty w krajach
rozwijających się.

Zaletą jest to, że pieniądze z 1%
podatku nie muszą być wykorzystane na działania projektowe, można
je wydać na koszty administracyjne czy reprezentacyjne. Warto
dodać, że w 2001 roku wprowadzono możliwość kumulowania pieniędzy
otrzymanych z 1% w kolejnych latach. Sumy te mogą być również
przejmowane przez następcę prawnego danej organizacji.

Jak podatnik przekazuje 1%

Deklarację o przeznaczeniu 1% na
rzecz organizacji pozarządowej składa się wraz z zeznaniem
podatkowym, anonimowo, na dodatkowym formularzu lub kartce papieru
o formacie A6, umieszczonymi w zapieczętowanej kopercie. Na
pieczęci należy umieścić podpis, a na kopercie imię, nazwisko,
adres i numer identyfikacyjny podatnika. Dane zawarte w deklaracji
i na kopercie podlegają ochronie i są przechowywane przez 5 lat
przez Urząd ds. Podatków i Kontroli Finansowej.

Konsekwencje wprowadzenia 1%

Rozwiązania przyjęte w ustawie
węgierskiej miały zdecentralizować wsparcie dla inicjatyw
obywatelskich, uaktywnić społeczeństwo i uwrażliwić je na potrzeby
organizacji pozarządowych, kościołów i innych instytucji
publicznych. Przeznaczanie 1% jest anonimowe m.in. z powodu ochrony
danych osobowych dotyczących dochodów czy przekonań religijnych.
Obecnie podnoszą się głosy krytykujące tę anonimowość, gdyż
organizacje nie mogą dotrzeć do swoich ofiarodawców, aby im
podziękować lub nakłonić do przekazywania 1% podatku w kolejnych
latach. Badania wskazują, że podatnicy często zmieniają
organizacje, które wspierają, ponieważ anonimowość nie sprzyja
budowaniu związku między nimi a organizacjami.

Ponadto, w praktyce osoby
przekazujące 1% podatku dochodowego nie uważają tego za
rozporządzenie częścią podatku, a traktują jak darowiznę. Skutkiem
tego wartość darowizn na rzecz organizacji pozarządowych maleje.
Charakterystyczne jest również to, że podatnicy najchętniej
przekazują 1% podatku organizacjom charytatywnym, zajmującym się
opieką społeczną, opieką nad zwierzętami i ochroną zdrowia.

Statystyki wskazują, że corocznie rośnie liczba instytucji uprawnionych do otrzymywania 1% podatku, a także rosną przeznaczane dla nich kwoty. Jednakże, według NIOK (www.niok.hu, Centrum Informacyjno i Szkoleniowego Organizacji Non-profit w Budapeszcie), tylko około 33% węgierskich podatników korzysta każdego roku z tej możliwości i ten procent jest stały. W 2004 roku 44% NGO-sów otrzymało w ten sposób środki finansowe. W roku 2003 większość organizacji otrzymała wsparcie w wysokości od 450 do 4500 dolarów ^[4]. Średnie sumy nie są duże. Niestety ponad 4% składanych deklaracji jest nieważnych.

W 2004 roku węgierscy podatnicy przeznaczyli w ten sposób dla trzeciego sektora około 27 milionów euro. Nie ma oficjalnej listy organizacji, na których rzecz można przeznaczać 1%. Nieoficjalna baza takich organizacji jest publikowana na stronach internetowych www.niok.hu i www.nonprofit.hu i zawiera dane 10 000 organizacji.

Kampanie promocyjne 1%

NIOK prowadzi od 1997 kampanie promocyjne na temat 1%, skierowane do organizacji i do podatników. ^[5] NIOK uruchamia w pierwszym kwartale roku bezpłatną linię telefoniczną. Pod tym numerem telefonu można zasięgnąć informacji o organizacjach i ich podatkowych numerach identyfikacyjnych. Poza tym NIOK zamieszcza praktyczne informacje na temat mechanizmu 1%. W trakcie trwania kampanii w 2005 roku NIOK rejestrował do 90 000 dziennie ściągnięć tych danych ze swojej strony ^[6]. NIOK prowadzi też kampanię billboardową. Zamieszcza także bannery w popularnych portalach internetowych, publikuje ulotki i ogłoszenia o 1% w mass mediach. Kampanie te były finansowane przez wielu sponsorów biznesowych, instytucje państwowe, fundacje węgierskie i zagraniczne. Anikó Porkoláb zajmująca się w NIOK portalem internetowym, twierdzi, że sama informacja podatników o możliwości przekazywania 1% jest okazją do promowania wartości, celów czy działań organizacji, jest też okazją do zbudowania jednolitego wizerunku organizacji i kontaktów z mediami.

Także poszczególne organizacje
pozarządowe, kościoły i instytucje publiczne starają się co roku
dotrzeć do podatników. Ważne jest to, aby przekonać podatników, że
przeznaczając 1% podatku dla danej organizacji nic nie tracą i nie
zmniejszają swoich dochodów. Organizacje i instytucje prowadzą
zarówno skromne, jak i bardzo duże kampanie. Zależy to od tego, na
jak wielu obywateli mogą liczyć i czy wpływy z kampanii pokryją ze
sporą nadwyżką jej koszty. Część z organizacji umieszcza informacje
o możliwości przeznaczania 1% podatku na ich rzecz w swoich
publikacjach, spotyka się z sympatykami, sponsorami, publikuje
skromne ulotki, ogłoszenia w prasie i rozsyła e-maile. Organizacje
o większym budżecie reklamują się na billboardach, plakatach, w
radio czy telewizji. Sporo organizacji promuje się za pomocą
ciekawych graficznie plakatów, a także darmowych kartek pocztowych
rozprowadzanych w klubach, pubach, kawiarniach i restauracjach.
Według NIOK te akcje są trafne: plakaty, artykuły i ogłoszenia w
prasie skutecznie docierają do podatników, jednakże oczywiście nie
są tanie. W związku z tym więcej pieniędzy spływa do organizacji,
które już wcześniej miały większe zasoby. Niektóre organizacje
zwracają się do agencji reklamowych z prośbą o przygotowanie
profesjonalnej kampanii. Agencje robią to często po cenach
promocyjnych. Co ciekawe, NIOK nie widzi długofalowego związku
między drogą kampanią (np. spotami telewizyjnymi) a większymi
wpłatami podatników. Według NIOK zainteresowanie podatników „prawem
1%” pozostaje na stałym poziomie. Jego wzrost jest chwilowy i
następuje bezpośrednio po wyemitowaniu spotów.

Potwierdzają to same organizacje: Géza Nagy, kierujący Ability Park, [zajmującym się edukacją społeczeństwa na temat potrzeb osób niepełnosprawnych i integracją (http://www.abilitypark.hu/)] podkreśla, że Ability Park nie angażuje dużych środków finansowych, aby dotrzeć do szerszej grupy podatników. Géza Nagy twierdzi, że byłoby to bardzo trudne i kosztowne. Ability Park jest instytucją edukacyjną, nie charytatywną, a podatnicy rzadziej interesują się taką działalnością. Ability Park ogranicza się do rozprowadzania ulotek w czasie imprez dotyczących osób niepełnosprawnych. Zdaniem Gézy Nagy ważnym sposobem dotarcia do podatników jest obecnie kontakt z księgowymi w przedsiębiorstwach, którzy mogą przypominać podatnikom o możliwości przekazania 1% i instruować, jak to zrobić. Z uznaniem też wypowiada się na temat kampanii NIOK na temat1 %.

Warto dodać, że w latach 2003 – 2006 NIOK prowadził również projekt badawczy o przeznaczaniu 1% podatku, finansowany przez Sasakawa Peace Foundation (www.onepercent.hu) na temat regulacji prawnych i praktyki przeznaczania 1% – 2 % podatku od dochodów od osób fizycznych na rzecz trzeciego sektora w naszym regionie. Dotychczas podatnicy mogą to zrobić na Litwie, Polsce, w Rumunii, na Słowacji i Węgrzech.

Narodowy Fundusz Obywatelski

W 2003 roku powstał Narodowy Fundusz Obywatelski. Fundusz ma przyczynić się do rozwoju społeczeństwa obywatelskiego na Węgrzech, poprzez przekazywanie dotacji organizacjom pozarządowym (wyłączone z tego są partie polityczne). Środki z budżetu państwa, przeznaczone na Fundusz, są równe sumie przekazanej organizacjom corocznie przez podatników w ramach „prawa 1%.” Razem z tą sumą rośnie więc wielkość Funduszu. Wsparcie Funduszu, podobnie jak 1% podatku, może być przeznaczone nie tylko na projekty, ale np. na koszty administracyjne, badania naukowe dotyczące trzeciego sektora czy współpracę międzynarodową. Fundusz może wspierać organizacje instytucjonalnie aż do 60% swojej wartości. Procedura wsparcia z Funduszu jest jednak dosyć długa, od przydziału środków do ich wypłaty mija 8 - 10 miesięcy. W 2004 roku w pierwszej rundzie rozpatrywania wniosków składanych do Narodowego Funduszu Obywatelskiego wydano około 24 milionów euro. ^[7]

1% w przyszłości

Od 2007 roku na Węgrzech osoby fizyczne będą – osobiście – płatnikami podatku dochodowego. Dotychczas, jeśli podatnik uzyskiwał dochód wyłącznie z umowy o pracę, czyli w około 50% przypadków, to pracodawcy, a nie pracownicy, składali zeznania podatkowe. Być może teraz łatwiej będzie dotrzeć do każdego podatnika z informacją o 1%. Podobne nadzieje budzi planowana możliwość składania zeznań podatkowych przez internet. Według NIOK deklaracje o przeznaczaniu 1% byłyby składane częściej i bez błędów, gdyby były zawarte bezpośrednio w formularzu podatkowym. Co ważne, chociaż wykorzystanie desygnowanych sum podlega kontroli Urzędu ds. Podatków i Kontroli Finansowej (APEH), to brak jest systemu informacji o tym, na co organizacje przeznaczają wpływy z 1 % podatku dochodowego.

Te plany cieszą się poparciem organizacji. Veronika Móra, zastępca dyrektora Fundacji Partnerstwo dla Środowiska na Węgrzech (www.okotars.hu) twierdzi, że składanie zeznań podatkowych za pośrednictwem internetu i składanie ich osobiście przez podatników, a nie przez pracodawców przypuszczalnie zacieśni stosunek między podatnikiem a organizacjami pozarządowymi.

Czy 1% na Węgrzech nie ma wad?

Mark Fodor, dyrektor Amnesty International na Węgrzech (www.amnesty.hu), podsumowuje praktykę stosowania „prawa 1%” z punktu widzenia dużej międzynarodowej organizacji, zajmującej się prawami człowieka. Amnesty International na Węgrzech nie zajmuje się zbieraniem 1% podatku. Zdaniem Marka Fodora, podatnicy z reguły wspierają więcej niż jedną instytucję, a dysponując 1% podatku muszą dokonać wyboru. Oprócz tego Mark Fodor krytykuje pełną anonimowość tej dyspozycji. Informacja o tym, komu podatnik przekazał 1% podatku jest obecnie tajna, a przecież podatnik mógłby czasami zgodzić się na ujawnienie swojej dyspozycji. Według Marka Fodora kampanie dotyczące 1% są kosztowne, a upowszechnianie zwyczaju dawania darowizn, które można odliczyć od podatku równie dobrze może służyć inicjatywom obywatelskim.

O innym problemie wspomina Veronika Móra: czasami pojawiają się głosy o fałszywych organizacjach, tworzonych wyłącznie z myślą o zbieraniu funduszy. Uczciwe fundacje i stowarzyszenia muszą zmagać się z takimi opiniami.

Reasumując, stosowanie „prawa 1%”
na Węgrzech przyczynia się do rozwoju społeczeństwa obywatelskiego
i to nie tylko w wymiarze finansowym, ponieważ zmusza organizacje
pozarządowe do dotarcia do potencjalnych sponsorów, do jasnego
sformułowania swoich celów i strategii finansowej oraz do
utrzymywania dobrych kontaktów z mediami. Nie jest jednak
pozbawione wad.

Grażyna Krzywkowska, Eco-Logic
Consulting

Autorka chciałaby podziękować za udzielone informacje Pálowi Bartosowi, prezesowi Fundacji Hallatlan, Markowi Fodorowi, dyrektorowi Amnesty International na Węgrzech, Gézie Nagy, kierownikowi Ability Park, Veronice Móra, zastępcy dyrektora Fundacji Partnerstwo dla Środowiska na Węgrzech i Anikó Porkoláb, reprezentującej NIOK.

^[1] Ustawa numer CXXVI z 1996 r. o przekazywaniu określonej części podatku dochodowego od osób fizycznych zgodnie z rozporządzeniem podatnika ze zmianami.

^[2] Działania na rzecz pożytku publicznego są zdefiniowane w ustawie numer CLVI z 1997 r. o organizacjach pożytku publicznego.

^[3] Jak stwierdził Pal Bartos, prezes fundacji pożytku publicznego Hallatlan, zarejestrowanej w 2005 r. (www.hallatlan.hu).

^[4] Źródło: www.apeh.hu (strona internetowa Urzędu ds. Podatków i Kontroli Finansowej).

^[5] APEH (Urząd ds. Podatków i Kontroli Finansowej) nie prowadził jak dotąd takich kampanii, ale publikuje on na swojej stronie internetowej wiele danych dotyczących przeznaczania 1% podatku dochodowego na rzecz trzeciego sektora.

^[6] Źródło: www.comminit.com/experiences/pds2005/experiences-3352.html.

^[7] Źródło: www.nca.hu (strona internetowa Narodowego Funduszu Obywatelskiego).

Publicystyka - ngo.pl

1% na Węgrzech

Tagi

Komentarze