Publicystyka - ngo.pl

Stowarzyszenie Klon/Jawor przeprowadziło pilotażowy projekt polegający na monitoringu rządowych środków publicznych przeznaczanych na zlecanie realizacji zadań organizacjom pozarządowym. Pod lupę wzięto siedem ministerstw: Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, Ministerstwo Obrony Narodowej, Ministerstwo Sprawiedliwości, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji, Ministerstwo Spraw Zagranicznych oraz Ministerstwo Środowiska.

Warto zaznaczyć, że MKiDN było jednym z nielicznych ministerstw, które w odpowiedzi na nasz wniosek o dostęp do informacji publicznej przesłało pełny i uporządkowany wykaz organizacji, które aplikowały w ministerialnych konkursach we wskazanym okresie (w poniższym tekście, jak i we wszystkich analizach dokonywanych w ramach omawianego projektu, zajmujemy się jedynie tymi organizacjami, które w latach 2013-2017 uzyskały dotację). Wykaz ten był w postaci plików xls – osobno dla każdego roku. Pliki zawierały wszystkie informacje, o jakie wnioskowano, w tym informacje o nazwie oferenta, formie prawnej, numerze REGON, uzyskanej kwocie dofinansowania, tytule zadania, nazwie programu i priorytetu.

Taka odpowiedź Ministerstwa, choć była ona de facto wywiązaniem się z ustawowego obowiązku, czyli udostępnienia informacji publicznej, o jaką wnioskowano, zasługuje w tym miejscu na wyróżnienie. Jakość danych przekazywanych przez inne ministerstwa była bowiem bardzo zróżnicowana. Niekiedy ministerstwo nawet nie przekazywało żadnych danych, a jedynie odsyłało do swoich stron internetowych, na których były publikowane tylko niektóre dane, o jakie Stowarzyszenie Klon/Jawor wnioskowało.

Przyjrzyjmy się, co wynika z danych na temat dystrybucji środków MKiDN dla organizacji pozarządowych w ramach otwartych konkursów ofert w latach 2013-2017.

W roku 2013 MKiDN przyznało organizacjom pozarządowym w ramach otwartych konkursów ofert niemal 83 mln zł. W 2017 roku było to już niemal 97 mln zł, czyli o około 14 mln zł więcej. Co ciekawe, pula środków, które Ministerstwo miało do rozdysponowania, nie zwiększała się sukcesywnie: najpierw, w latach 2014-2015 zmniejszyła się o ok. 1,5 mln zł w porównaniu do roku 2013, w 2016 istotnie wzrosła, by w 2017 roku zanotować rekordowy wzrost niemal o 13 mln zł w porównaniu do roku poprzedniego.

Większy budżet, ale mniejszy grant

Ciekawych wniosków dostarcza analiza przeciętnej dotacji przyznawanej przez MKiDN w kolejnych latach objętych monitoringiem. Przeciętna, czyli medianowa, środkowa wartość dotacji to kwota, w odniesieniu do której połowa dotowanych przez resort organizacji otrzymała większe, a połowa mniejsze dofinansowanie. O ile w latach 2013-2015 zmniejszała się ona wraz z kurczeniem się ogólnego budżetu dla NGO (w ramach otwartych konkursów ofert), to w 2016 i 2017 roku, mimo że roczne budżety istotnie przekraczały ten z 2013 roku, przeciętna przyznawana dotacja pozostała na niższym poziomie niż w 2013 roku.

Jednocześnie z roku na rok wzrastała liczba przyznawanych dotacji – bez względu na to, czy ogólna pula środków na dotacje rosła, czy też malała. Obserwowana w ostatnich latach zmiana w tym resorcie polega więc na przyznawaniu większej liczby dotacji, ale o mniejszych kwotach. Przeciętna kwota dotacji w 2017 roku wynosiła 40 tys. zł, czyli o 10 tys. zł mniej niż w 2013 roku, kiedy to Ministerstwo przeznaczyło na otwarte konkursy ofert dla NGO o ok. 13 mln zł mniej niż w 2017 roku.

Środki z MKiDN niezmiennie we wszystkich analizowanych latach wędrują w dużym stopniu do tych samych trzech województw: mazowieckiego, małopolskiego i dolnośląskiego. Rokrocznie 40% (lub więcej) całego budżetu na organizacje otrzymują NGO z Mazowsza. W ubiegłym roku było to 44% całej kwoty, czyli niemal 43 mln zł (rok wcześniej 34 mln zł).

Stałą część ogólnej puli środków Ministerstwa dla NGO otrzymują też organizacje pozarządowe z województwa małopolskiego: w ciągu pięciu analizowanych lat rokrocznie otrzymują 16-17% budżetu na wszystkie województwa. Z kolei organizacje z regionu dolnośląskiego rok do roku są dotowane kwotami stanowiącymi 7-12% ogólnej puli środków ministerstwa dla NGO.

Stopień koncentracji środków z MKiDN w kolejnych latach można prześledzić również w odniesieniu do wielkości miejscowości, w jakiej zlokalizowane są dotowane organizacje. Okazuje się, że i w tym aspekcie trudno zauważyć wyraźną zmianę.

Corocznie najwięcej ministerialnych środków otrzymują organizacje z największych polskich aglomeracji liczących więcej niż 500 tys. mieszkańców. W ostatnich latach ich udział jest nieco niższy niż w latach 2013-2014, ale nadal jest to około 2/3 puli na dany rok. Na przestrzeni pięciu analizowanych lat w zasadzie bez zmian pozostaje odsetek sum przyznawanych organizacjom z miast wszystkich klas wielkości (od 20 do 499 tys. mieszkańców).

Pewien wzrost obserwujemy z kolei na wsi. O ile w latach 2013-2014 5% środków trafiało do organizacji wiejskich, to po 2015 roku jest to 7, 8 , a nawet 9% ogólnej puli środków Ministerstwa dla NGO w danym roku. Pod tym względem rekordowym rokiem był 2016, kiedy to 9% środków trafiło na wieś, a kolejnych 5% do organizacji z najmniejszych miast liczących nie więcej niż 20 tys. mieszkańców. W tamtym roku aż 14% trafiło to tych najmniejszych ośrodków.

Sprawdziliśmy „wiek” organizacji w momencie otrzymania dotacji od MKiDN. Okazuje się, że coraz rzadziej Ministerstwo dotuje organizacje najmłodsze, powstałe co najwyżej dwa lata przed rozstrzygnięciem konkursu. Istotnie spadł odsetek ministerialnych środków, które przypadały organizacjom działającym 6-10 lat w momencie rozstrzygnięcia konkursu. Z kolei sukcesywnie wzrasta odsetek sumy przyznawanej najbardziej doświadczonym, „starym” organizacjom stażu dłuższym niż 10 lat.

W latach 2013-2014 dziesięć organizacji, które otrzymały największe sumy dotacji, zgarnęło 15% wszystkich środków rozdysponowanych przez Ministerstwo. W kolejnych latach ten odsetek prezentujący koncentrację środków nieco spadał, by w 2017 roku znowu osiągnąć stan z 2013 roku.

Inną interesującą ścieżką analizy byłoby również sprawdzenie, jak zmieniała się skala finansowania w poszczególnych liniach konkursowych. Trudno jednak w tym momencie o taką analizę ze względu na zmiany w organizacji konkursów i uporządkowaniu poszczególnych programów i priorytetów.

Dotacje w MKiDN komentuje dr Zofia Dworakowska z Instytutu Kultury Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego:

Należy docenić zwiększenie środków przekazywanych przez MKiDN na organizacje pozarządowe. Jednocześnie warto poddać refleksji zakres merytoryczny programów i logikę podziału środków w obrębie każdego z nich, co od lat pozostaje w zasadzie bez zmian. Prawie niezmienna lista organizacji, które dostają regularnie najwyższe dofinansowania, a także świadomość tego, że są to dofinansowania dużych, prestiżowych i cyklicznych wydarzeń w większych miastach, odsłania mechanizm ich stałego, para-instytucjonalnego wsparcia przez MKiDN. Można by tu wręcz mówić o pewnej „tradycji” dofinansowań.

Pozycja startujących w tych samych programach mniejszych inicjatyw, nie tylko tych z małych ośrodków, ale także tych o innej skali działania lub ambicjach eksperymentalnych, jest więc gorsza już w punkcie wyjścia. Muszą rywalizować z wielkimi, prestiżowymi imprezami, a znaczna część budżetu jest już „zabetonowana” na inicjatywy „tradycyjnie” dofinansowywane.

Pomijając na razie możliwe pytania o to, jak przebiega ewaluacja „gigantów”, a także o uzależnienie ich dofinansowywania od wyborów politycznych (co pokazują analizy), warto zastanowić się nad znalezieniem takiej formuły, która w adekwatny sposób pozwalałaby, z jednej strony, na regularne wsparcie lub współprowadzenie instytucji i wydarzeń o dużej skali i ugruntowanej renomie, a z drugiej – na upodmiotowienie innych organizacji.