Publicystyka - ngo.pl

Podejmowanie pracy przez cudzoziemców odbywa się na zasadach obowiązujących w państwie zatrudnienia oraz wynikających z umów międzynarodowych.

Dla określenia pozycji prawnej cudzoziemców w Polsce zasadnicze znaczenie ma Ustawa z 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy oraz ustawa  z 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach  (która zastąpiła ustawę z 2003 r. i obowiązuje od pierwszego maja 2014 r.).

W polskich przepisach przez cudzoziemca rozumie się każdą osobę, która nie ma polskiego obywatelstwa. Sytuacja prawna cudzoziemców jest różna i zależy między innymi od kraju pochodzenia cudzoziemca czy wykonywanego zawodu. Inne zasady obowiązują cudzoziemców pochodzących ze Wspólnoty Europejskiej, a inne cudzoziemców spoza Wspólnoty Europejskiej. Jednocześnie grupa cudzoziemców spoza Wspólnoty Europejskiej nie jest jednorodna i do określenia sytuacji cudzoziemców z tej grupy mają zastosowanie różne regulacje.

Kluczowym warunkiem podjęcia przez cudzoziemca pracy w Polsce jest legalny pobyt. Tylko osoby legalnie przebywające w Polsce mogą podjąć zatrudnienie – bez względu na to, czy muszą mieć zezwolenie na pracę, czy nie.

Od części cudzoziemców nie jest wymagane zezwolenie na pracę – w ustawie o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy wskazano ich katalog. I tak, zgodnie z art. 87 ust.1 ustawy, cudzoziemiec jest uprawniony do wykonywania pracy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, bez konieczności posiadania zezwolenia na pracę, jeżeli:

1) posiada status uchodźcy nadany w Rzeczypospolitej Polskiej;

2) udzielono mu ochrony uzupełniającej w Rzeczypospolitej Polskiej;

3) posiada zezwolenie na pobyt stały w Rzeczypospolitej Polskiej;

4) posiada zezwolenie na pobyt rezydenta długoterminowego Unii Europejskiej w Rzeczypospolitej Polskiej;

5) posiada zgodę na pobyt ze względów humanitarnych;

6) posiada zgodę na pobyt tolerowany w Rzeczypospolitej Polskiej;

7) korzysta z ochrony czasowej w Rzeczypospolitej Polskiej;

8) jest obywatelem państwa członkowskiego Unii Europejskiej;

9) jest obywatelem państwa Europejskiego Obszaru Gospodarczego, nienależącego do          Unii Europejskiej;

10) jest obywatelem państwa niebędącego stroną umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym, który może korzystać ze swobody przepływu osób na podstawie umowy zawartej przez to państwo ze Wspólnotą Europejską i jej państwami członkowskimi;

11) jest członkiem rodziny cudzoziemca, o którym mowa w pkt 8-10, lub jest zstępnym małżonka tego cudzoziemca, w wieku do 21 lat lub pozostającym na utrzymaniu tego cudzoziemca lub jego małżonka lub jest wstępnym tego cudzoziemca lub jego małżonka, pozostającym na utrzymaniu tego cudzoziemca lub jego małżonka;

12) posiada prawo pobytu na terenie Rzeczypospolitej Polskiej z uwagi na fakt wcześniejszego pozostawania w związku małżeńskim z obywatelem państwa członkowskiego Unii Europejskiej, zgodnie z art. 19 ust. 2-3 ustawy z dnia 14 lipca 2006 r. o wjeździe na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, pobycie oraz wyjeździe z tego terytorium obywateli państw członkowskich Unii Europejskiej i członków ich rodzin (Dz. U. Nr 144, poz. 1043, z późn. zm.);

13) posiada zezwolenie na pobyt czasowy, o którym mowa w art. 114 ust. 1, art. 126, art. 127 lub art. 142 ust. 3 ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach – na warunkach określonych w tym zezwoleniu.

Powyższy katalog stanowi „katalog podstawowy” cudzoziemców, którzy nie muszą posiadać zezwolenia na pracę. Nie wyczerpuje on jednak wszystkich kategorii cudzoziemców, którzy mogą podjąć zatrudnienie bez konieczności posiadania zezwolenia na pracę.

W „katalogu podstawowym”, w art. 87 ustawy, wymienia się tych cudzoziemców, którzy nie muszą mieć zezwolenia. Pozostali, niewymienieni cudzoziemcy zasadniczo muszą mieć zezwolenie na pracę, jednakże od zasady tej jest szereg wyjątków – wskazanych w tej samej ustawie o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy.

I tak, z obowiązku posiadania zezwolenia zwolnieni są m.in.: cudzoziemcy będący małżonkiem polskiego obywatela, posiadający zezwolenie na pobyt czasowy na terytorium Polski w związku z zawarciem małżeństwa, cudzoziemcy posiadający ważną Kartę Polaka, jak również inni cudzoziemcy, których przepisy ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy oraz inne przepisy zwalniają z obowiązku posiadania zezwolenia na pracę.

Jak już wspomniano, w odniesieniu do cudzoziemców, których nie uwzględniono w katalogu podstawowym, ustawodawca przyjął ogólną zasadę wymogu uzyskania zezwolenia na pracę (od której, jak wspomniano, są wyjątki). Muszą oni jednocześnie spełnić warunek legalnego przebywania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie:

1. wizy uprawniającej do podjęcia zatrudnienia;
2. umieszczonego w dokumencie podróży odcisku stempla, który potwierdza złożenie wniosku o udzielenie zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego Unii Europejskiej, jeżeli bezpośrednio przed złożeniem wniosku cudzoziemiec był uprawniony do wykonywania pracy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;
3. zezwolenia na pobyt czasowy, z wyjątkiem zezwolenia udzielonego w związku z okolicznością, o której mowa w art. 181 ust. 1 ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach;
4. wizy wydanej przez inne państwo obszaru Schengen;
5. dokumentu pobytowego wydanego przez inne państwo obszaru Schengen;

lub

6. w ramach ruchu bezwizowego.

Zezwolenie na pracę jest wydawane na wniosek pomiotu powierzającego wykonywanie pracy cudzoziemcowi (pracodawcy) przez wojewodę, na zasadach określonych w ustawie o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Zezwolenie na pracę wydawane jest dla konkretnego cudzoziemca, na czas określony, nie dłuższy niż 3 lata. Co zawiera zezwolenie? Określa ono podmiot powierzający wykonywanie pracy przez cudzoziemca, stanowisko lub rodzaj pracy wykonywanej przez cudzoziemca, najniższe wynagrodzenie, które może otrzymywać cudzoziemiec na danym stanowisku, wymiar czasu pracy oraz okres ważności zezwolenia. Zasadniczo, może być ono wydane w sytuacji, gdy wojewoda uzyska informację od starosty właściwego ze względu na siedzibę lub miejsce zamieszkania podmiotu powierzającego wykonywanie pracy cudzoziemcowi o braku możliwości zaspokojenia potrzeb kadrowych pracodawcy w oparciu o rejestry bezrobotnych i poszukujących pracy lub o negatywnym wyniku rekrutacji organizowanej dla pracodawcy. Od obowiązku uzyskania informacji od starosty przewidziane są pewne odstępstwa. Dotyczą one m.in. zatrudnienia cudzoziemców w zawodach i rodzajach pracy ujętych w wykazie wojewody.

Cudzoziemiec będący obywatelem państwa członkowskiego Unii Europejskiej, obywatelem państwa członkowskiego Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) - strony umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym lub obywatelem Konfederacji Szwajcarskiej, przebywający na terytorium Polski, jest obowiązany zameldować się w miejscu pobytu stałego lub czasowego trwającego ponad 3 miesiące najpóźniej w trzydziestym dniu, licząc od dnia przybycia do tego miejsca. Członek rodziny takiego cudzoziemca, niebędący obywatelem państwa członkowskiego Unii Europejskiej, obywatelem państwa członkowskiego Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – strony umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym lub obywatelem Konfederacji Szwajcarskiej, jest obowiązany zameldować się w miejscu pobytu stałego lub czasowego trwającego ponad 3 miesiące również najpóźniej w trzydziestym dniu, licząc od dnia przybycia do tego miejsca. W praktyce zameldowanie polega na wypełnieniu odpowiedniego formularza i złożenia go w urzędzie gminy/miasta

Cudzoziemiec niewymieniony powyżej, przebywający na terytorium Polski, jest obowiązany zameldować się w miejscu pobytu stałego lub czasowego trwającego do 3 miesięcy albo trwającego ponad 3 miesiące najpóźniej w czwartym dniu, licząc od dnia przybycia do tego miejsca, chyba że jego pobyt na terytorium Polski nie przekracza 14 dni.

W ustawie o ewidencji ludności i dowodach osobistych oprócz obowiązku meldunkowego cudzoziemców uregulowano również nadawanie cudzoziemcom numeru PESEL. Zgodnie z art. 31 ust. 3 punkt 2 tej ustawy, numer PESEL nadaje się cudzoziemcom zameldowanym na pobyt stały lub czasowy, trwający ponad 3 miesiące. Nadanie numeru PESEL odbywa się na wniosek właściwego organu gminy – gmina „wie”, że na jej obszarze zameldował się cudzoziemiec.

Cudzoziemcy, którzy podlegają na terytorium Polski ubezpieczeniom społecznym lub ubezpieczeniu zdrowotnemu również mogą otrzymać numer PESEL (niezależnie od meldunku), na wniosek płatnika składek (tj. zazwyczaj pracodawcy).

Poza wskazanymi wyżej podstawami do nadania numeru PESEL, numer taki może zostać nadany cudzoziemcowi przez ministra do spraw wewnętrznych, na pisemny wniosek cudzoziemca, w sytuacji gdy odrębne przepisy przewidują potrzebę posiadania numeru PESEL.

Cudzoziemcy pracujący w Polsce oraz wykonujący pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia czy innej umowy o świadczeniu usług podlegają obowiązkowi ubezpieczenia społecznego. Obowiązek ten nie dotyczy osób, z którymi zawarto umowy o dzieło. Elementem rozstrzygającym o obowiązku ubezpieczenia jest wykonywanie pracy na terenie Rzeczypospolitej Polskiej. Obywatelstwo czy miejsce zamieszkania nie jest elementem decydującym.

Od zasady podlegania  pod system zabezpieczenia społecznego państwa, w którym wykonuje się pracę, istnieją wyjątki. Dotyczy to przede wszystkim sytuacji obywateli Unii Europejskiej, migrujących w celach zarobkowych. Kwestię prawną obywateli państw członkowskich korzystających ze swobody przemieszczania się i podejmowania zatrudnienia w obrębie Unii Europejskiej reguluje Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego. W Rozporządzeniu tym została potwierdzona zasada podlegania pod system zabezpieczenia społecznego państwa, w którym wykonuje się pracę. Tym niemniej, w sytuacji gdy pracownik stale wykonujący pracę w jednym państwie członkowskim zostanie delegowany do świadczenia pracy w drugim państwie członkowskim, przy spełnieniu warunków określonych w art. 12 ust. 1 przywołanego Rozporządzenia, nadal będzie podlegać pod system zabezpieczenia pierwszego państwa. Zgodnie z tym przepisem osoba wykonująca pracę jako pracownik najemny w państwie członkowskim w imieniu pracodawcy, który normalnie prowadzi tam działalność,  która zostaje delegowana do wykonywania pracy w drugim państwie, nadal podlega ustawodawstwu pierwszego państwa członkowskiego, pod warunkiem że przewidywany czas pracy w drugim państwie członkowskim nie przekracza 24 miesięcy i osoba ta nie została wysłana do drugiego państwa, by zastąpić innego pracownika.

Warto zwrócić uwagę na art. 5 ust. 2 Ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Zgodnie z tym przepisem nie podlegają ubezpieczeniom społecznym określonym w tej ustawie obywatele państw obcych, których pobyt na obszarze Polski nie ma charakteru stałego i którzy są zatrudnieni w obcych przedstawicielstwach dyplomatycznych, urzędach konsularnych, misjach, misjach specjalnych lub instytucjach międzynarodowych, chyba że umowy międzynarodowe stanowią inaczej.

Cudzoziemiec nie podlega polskiemu systemowi zabezpieczenia społecznego, jeżeli wynika to umowy międzynarodowej, której stroną jest Rzeczypospolita Polską. Do momentu wstąpienia Polski do Unii Europejskiej w 2004 roku sprawy zabezpieczenia społecznego z czynnikiem międzynarodowym, rozstrzygane były w oparciu o umowy międzynarodowe. Po wstąpieniu Polski do UE umowy z państwami członkowskimi nie zostały wypowiedziane, bowiem prawo wspólnotowe ma pierwszeństwo przed takimi umowami. Istnienie w obrocie prawnym umów międzynarodowych zawieranych między Polską, a państwem UE nie stanowi przeszkody w stosowaniu przepisów wspólnotowych.  W odniesieniu do państw spoza UE zastosowanie znajdą umowy zawierane przez Rzeczpospolitą Polską z tymi państwami. W umowach tych obowiązuje zasada stosowania jednego ustawodawstwa. Czynnikiem wskazującym, przepisy którego państwa będą miały zastosowanie, może być miejsce zatrudnienia na terytorium państwa umawiającego się, jak np. w umowie między Rzeczpospolitą Polską a Stanami Zjednoczonymi Ameryki.

Cudzoziemcy, podobnie jak obywatele Rzeczypospolitej Polskiej, którzy mieszkają w Polsce lub osiągają na jej terytorium dochody, zobowiązani są wywiązać się z obowiązków podatkowych.

Osoby fizyczne, jeżeli mają Jeśli czyjeś miejsce zamieszkania znajduje się na terytorium Polski, to osoba ta podlega obowiązkowi podatkowemu od całości swoich dochodów (przychodów) bez względu na miejsce położenia źródeł przychodów (to tzw. nieograniczony obowiązek podatkowy).

Co rozumie się przez „miejsce zamieszkania”?

Za osobę mającą miejsce zamieszkania na terytorium Polski uważa się kogoś, kto:

1)    ma w Polsce centrum interesów osobistych lub gospodarczych (ośrodek interesów życiowych) lub

2)    przebywa na terytorium Polski dłużej niż 183 dni w roku podatkowym.

Oceniając, czy osoba ma w Polsce centrum interesów osobistych lub gospodarczych bierze się pod uwagę takie czynniki jak dom, praca, szkoła, przyjaciele, dzieci, mieszkanie czy inne elementy, które stanowią o więzi danej osoby z miejscem.

Jeżeli ktoś nie ma miejsca zamieszkania w Polsce, a wykonuje tu pracę, to podlega obowiązkowi podatkowemu tylko w zakresie dochodów (przychodów) osiąganych na terytorium Polski (to tzw. ograniczony obowiązek podatkowy). Za takie dochody (przychody) uważa się w szczególności dochody (przychody) z pracy wykonywanej na terytorium Polski na podstawie stosunku służbowego, stosunku pracy, pracy nakładczej oraz spółdzielczego stosunku pracy, bez względu na miejsce wypłaty wynagrodzenia.

Zauważyć należy, że dla określenia sytuacji podatkowej podatnika zasadnicze znaczenie ma miejsce zamieszkania oraz miejsce osiągania dochodu, a nie obywatelstwo. Jeżeli  cudzoziemiec podlega obowiązkowi podatkowemu w Polsce, musi przestrzegać polskich przepisów podatkowych. Od dochodów (przychodów) opodatkowanych w Polsce rozlicza się w polskim urzędzie skarbowym. NIP jest potrzebny, jeżeli cudzoziemiec prowadzi działalność gospodarczą. W pozostałych wypadkach wystarczy numer PESEL.

Przy stosowaniu powyższych reguł uwzględnia się przepisy umów międzynarodowych o unikaniu podwójnego opodatkowania.

Wykaz umów o unikaniu podwójnego opodatkowania można znaleźć na stronie internetowej Ministerstwa Finansów. Umowy te zawierane są między Rzeczpospolitą Polską, a drugim umawiającym się państwem. Kwestie unikania podwójnego opodatkowania  podatkiem dochodowym/przychodowym nie są jednocześnie materią regulowaną przez przepisy wspólnotowe.

• Ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz. U. z 2012 poz. 361 z późn. zm)
• Ustawa z dnia 10 kwietnia 1974 r. o ewidencji ludności i dowodach osobistych (t.j.  Dz. U. z 2006 r., Nr 139, poz. 993 z późn. zm)
• Ustawa z 20 kwietnia 2004 roku o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (t.j. Dz. U. z 2013 r. poz. 674 z późn. zm.)
• Ustawa  z 12 grudnia 2013 roku o cudzoziemcach (Dz. U. z 2013 r., poz. 1650)
• Ustawa z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2013 r. poz. 1442)
• Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 roku w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz. U. L 200 z 7.6.2004)