Publicystyka - ngo.pl

Organizacje pozarządowe, spełniając istotną rolę w funkcjonowaniu zarówno całego kraju, jak i poszczególnych regionów, stanowią niezwykle ważny element demokracji i społeczeństwa obywatelskiego. Aby móc prowadzić swoje działania, korzystają z różnorodnych źródeł finansowania, w tym w znacznej mierze z funduszy unijnych. Od początku realizacji programów operacyjnych do końca 2012 roku organizacje pozarządowe podpisały 10 430 umów na wdrażanie projektów współfinansowanych ze środków Unii Europejskiej, co stanowi 13% wszystkich umów podpisanych w ramach Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia. Doświadczenia trzeciego sektora, zarówno w aplikowaniu o środki pochodzące z Funduszy Europejskich, jak i w realizacji projektów finansowanych ze środków unijnych, pozwalają organizacjom zrzeszonym w Ogólnopolskiej Federacji Organizacji Pozarządowych zaangażować się w proces kształtowania perspektywy finansowej na lata 2014-2020.

Jednym z zagadnień, w kształtowaniu którego chce aktywnie uczestniczyć środowisko polskich organizacji pozarządowych, są procedury związane z procesem oceny i wyboru projektów do dofinansowania. W opinii trzeciego sektora w perspektywie 2014-2020 konieczne jest dążenie do ich zobiektywizowania, a tym samym do zagwarantowania wszystkim wnioskodawcom równego dostępu do środków unijnych. Organizacje pozarządowe, bazując na swoich doświadczeniach, wypracowały szereg postulatów, których uwzględnienie w kolejnym okresie programowania przyczyni się do zoptymalizowania oraz ujednolicenia procedur oceny i wyboru projektów.

Znaczna część postulatów związana jest z osobami oceniającymi wnioski o dofinansowanie. Od ich rzetelności i bezstronności zależy w znacznej mierze jakość realizowanych projektów, a zatem również poziom osiąganych wskaźników, które zostały założone w programach operacyjnych. W nowej perspektywie finansowej powinno się więc dążyć do jednoznacznego uregulowania zasad i standardów postępowania ekspertów w procesie oceny wniosków. Cel ten możliwy będzie do osiągnięcia dzięki wprowadzeniu obowiązku powoływania do oceniania projektów certyfikowanych ekspertów zewnętrznych, posiadających wiedzę z obszaru, którego dotyczy dany konkurs, oraz dzięki uzależnieniu liczby ekspertów od stopnia złożoności merytorycznej i wysokości budżetu wniosku o dofinansowanie. Należy także określić jednolite zasady naboru oraz wymagania, jakie będą musieli spełnić potencjalni asesorzy, a także wystandaryzować przepisy dotyczące wykluczania ekspertów. Równie ważne jest wprowadzenie spójnego i przejrzystego systemu szkoleń dla osób oceniających wnioski o dofinansowanie. Ze względu na fakt, że eksperci mają wpływ na wydatkowanie znaczących środków publicznych, zawód ten powinien zostać podniesiony do rangi zawodu zaufania publicznego.

Druga grupa postulatów organizacji pozarządowych dotyczy propozycji rozwiązań, które powinny zostać wprowadzone do procesu oceny wniosków. Jest on kluczowy dla realizacji celów poszczególnych programów operacyjnych oraz osiągania założonych w nich wskaźników. Aby zwiększyć obiektywność wdrażania Europejskich Funduszy Strukturalnych, niezbędne jest przyjęcie ogólnopolskich standardów oceny i kryteriów wyboru projektów, w tym także ujednolicenie dokumentów stanowiących punkt odniesienia zarówno dla projektodawców, jak i ekspertów. Usprawnienie wspomnianego procesu powinno zostać dokonane poprzez wprowadzenie dwustopniowej oceny projektów (na pierwszym etapie oceniane byłyby jedynie fiszki projektowe), która pozwoliłaby nie tylko na ograniczenie kosztów związanych z przygotowywaniem projektów, ale także na zminimalizowanie liczby kompletnych wniosków trafiających do asesorów.

Jednym z najważniejszych środków służących zwiększeniu obiektywności procesu oceny projektów powinno stać się wprowadzenie do niego narzędzi oceny kolegialnej – Paneli Ekspertów. Pozwoliłyby one z jednej strony na porównanie wniosków, które znajdują się na najwyższych miejscach listy rankingowej, a ze względu na ograniczoną alokację nie wszystkie mogą otrzymać dofinansowanie. Z drugiej strony dałyby autorom możliwość zaprezentowania swoich projektów i wyjaśnienia ewentualnych niejasności. Asesorom natomiast umożliwiłyby wypracowanie wspólnego stanowiska w przypadku rozbieżnych ocen bądź też skonsultowanie wątpliwości z ekspertami z danej dziedziny.

Równie ważnym zagadnieniem jak powyższe jest wprowadzenie zmian w ocenie kryteriów horyzontalnych. Powinna ona być dokonywana albo na podstawie dołączonego do wniosku oświadczenia o zgodności projektu z kryteriami horyzontalnymi, albo na podstawie oświadczenia we wniosku, w specjalnie wydzielonym polu generatora wniosków aplikacyjnych. Na podstawie zapisów w treści wniosku o dofinansowanie powinny być oceniane wyłącznie te kryteria, dla których został określony standard minimum realizacji. Jednocześnie środowisko organizacji pozarządowych postuluje wprowadzenie dodatkowych kryteriów horyzontalnych: zwiększenia dostępności projektów dla osób niepełnosprawnych oraz otwartości licencji i praw autorskich.

Jednym z głównych postulatów dotyczących procesu oceny wniosków jest wprowadzenie w nowej perspektywie finansowej zasad, które umożliwią zagwarantowanie, że finansowane ze środków unijnych będą wyłącznie projekty podmiotów posiadających doświadczenie w przedmiocie konkursu, pozwalające na profesjonalną, rzetelną i kompleksową realizację działań. Zapisy dotyczące przejrzystych reguł oceny potencjału i doświadczenia wnioskodawcy powinny znaleźć się w dokumentacji każdego konkursu.

Kolejne postulaty dotyczą konieczności określenia zasad wyboru projektów w trybie pozakonkurencyjnym. W opinii środowiska organizacji pozarządowych Instytucje Zarządzające powinny korzystać z tego trybu wyłącznie w uzasadnionych sytuacjach – gdy projekty mają szczególne znaczenie dla realizacji programów bądź zapewniają kompleksowe rozwiązanie problemu zdefiniowanego w danym programie lub gdy – ze względu na odrębne uregulowania systemowe – istnieje wyłącznie jeden podmiot mogący zrealizować interwencję w danym obszarze. Ponadto, w sytuacji wybierania w trybie pozakonkurencyjnym projektów ukierunkowanych na rozwiązywanie kwestii społecznych, sugerowana jest ich realizacja w partnerstwie publiczno-społecznym. Takie rozwiązanie pozwoli zminimalizować ryzyko występowania trudności, które w obecnej perspektywie finansowej pojawiają się podczas wdrażania projektów systemowych i wynikają z niedostatecznego potencjału projektowego instytucji publicznych.

Kolejne postulaty związane są z potrzebą zoptymalizowania wskaźników założonych dla poszczególnych programów. Obecnie niejednokrotnie nie one są możliwe do osiągnięcia, co stanowi zagrożenie zarówno dla grantobiorców zmuszonych do ponoszenia konsekwencji nieosiągnięcia wskaźników założonych w projekcie, jak i dla realizacji poszczególnych programów operacyjnych. W nowej perspektywie finansowej powinno się więc dążyć do określania wskaźników na poziomie realnym do osiągnięcia, a także do dostosowania ich do interwencji w obszarach trudnych, przy zachowaniu ich logicznej spójności.

Ostatnia grupa postulatów dotyczy procedury odwoławczej. W nowym okresie programowania powinna zostać ona urealniona w taki sposób, aby podmiot protestujący (odwołujący się) od wyników oceny miał realne szanse uzyskania dofinansowania złożonego wniosku, w sytuacji gdy w wyniku procedury odwoławczej projekt będzie kwalifikował się do dofinansowania. Wymaga to weryfikacji terminów określonych dla procedury odwoławczej oraz ustalenia jasnych i przejrzystych kryteriów dotyczących zapewniania rezerwy środków na dofinansowanie projektów w wyniku protestu/odwołania.

Postulaty sformułowane przez środowisko organizacji pozarządowych wynikają przede wszystkim z doświadczenia w zakresie aplikowania o fundusze unijne oraz realizacji projektów współfinansowanych ze środków Unii Europejskiej. Doświadczenie to, poparte wynikami badań ewaluacyjnych przeprowadzanych dla poszczególnych programów operacyjnych, pozwoliło zidentyfikować sytuacje, które w obecnym okresie programowania rzutują negatywnie na obiektywność oraz przejrzystość procesu oceny i wyboru projektów. Przedstawione propozycje rozwiązań mają na celu doprowadzenie do zoptymalizowania i ujednolicenia procedur związanych z oceną i wyborem projektów. Wierzymy, że uwzględnienie postulatów trzeciego sektora przez instytucje administracji publicznej przyczyni się do zagwarantowania wszystkim wnioskodawcom równego dostępu do środków unijnych, a także umożliwi sprawne wdrażanie Europejskich Funduszy Strukturalnych w latach 2014-2020.

W załączniku do artykułu znajduje się stanowisko organizacji pozarządowych w sprawie zasad wyboru projktów.