Jak liczne są zarządy polskich fundacji i stowarzyszeń? Kim są osoby zasiadające w zarządach NGO? Jaka jest zmienność składu zarządów fundacji i stowarzyszeń?
Liczebność zarządów
Zarówno w stowarzyszeniach, jak i w fundacjach władzę sprawuje zarząd (w stowarzyszeniach ustawowo wymaganym organem władzy jest też walne zgromadzenie, będące władzą ustawodawczą, oraz komisja rewizyjna pełniąca funkcję kontrolną i nadzorczą; w fundacjach może, choć nie musi, funkcjonować rada fundacji, rada fundatorów lub rada nadzorcza). To właśnie członkinie i członkowie zarządu podejmują najważniejsze decyzje w organizacji, reprezentują ją w kontaktach zewnętrznych (np. z administracją, sponsorami, mediami itp.), pozyskują pieniądze na działalność i nimi zarządzają, a także są odpowiedzialni za to, żeby organizacja działała zgodnie z prawem cywilnym, rachunkowym, prawem pracy itd. Przyjrzyjmy się zatem bliżej zarządom polskich organizacji pozarządowych.
Wykres 1. Liczebność zarządów według formy prawnej organizacji
Zarząd przeciętnej organizacji liczy 5 osób. Młodsze organizacje, działające co najwyżej 5 lat, mają mniej liczne zarządy, przeciętnie 4-osobowe. W zarządach 31% organizacji zasiada 5 osób, w 22% organizacji zarządy są trzyosobowe. Mniej liczne zarządy są typowe dla fundacji – zasiadają w nich przeciętnie 3 osoby. 38% fundacji ma zarządy jeszcze mniejsze, a w 12% przypadków zarząd jest jednoosobowy. Wieloosobowe zarządy są częstsze wśród stowarzyszeń – 35% z nich ma zarządy 5-osobwe. Zarządy 6-osobwe lub jeszcze liczniejsze ma 32% stowarzyszeń.
Charakterystyka członków zarządów
Rysunek 1. Charakterystyka członków zarządów organizacji
W przeciętnej organizacji 47% członków zarządu to kobiety. Odsetek kobiet we władzach organizacji bywa różny, w zależności od branży sektora. Zdecydowanie najbardziej sfeminizowane są zarządy organizacji specjalizujących się w zakresie ochrony zdrowia (66% członków zarządu to kobiety), usług socjalnych i pomocy społecznej (64%) oraz edukacji i wychowania (61%). Najmniej kobiet w zarządach spotykamy w organizacjach sportowych i hobbystycznych (29%). Liczebność kobiet w zarządzie jest silnie związana z tym, jaki jest ich odsetek wśród członków organizacji (mówimy tu tylko o stowarzyszeniach, ponieważ fundacje nie mają członków). Kobiety zdecydowanie przeważają w stowarzyszeniach z branży usług socjalnych (stanowią w nich 71% członków), ochrony zdrowia (69%) oraz edukacji i wychowania (65%), z kolei w organizacjach z obszaru sportu, turystyki, rekreacji i hobby ich udział jest najmniejszy (32%).
Wykres 2. Odsetek kobiet w zarządach organizacji według branż sektora
W przeciętnej organizacji wykształcenie wyższe ma 68% członków zarządu. Z kolei 15% osób zasiadających w zarządzie przeciętnej organizacji jest jednocześnie we władzach innych organizacji pozarządowych (jest w nich obecnie lub było w ciągu ostatnich 2 lat).
Zdecydowana większość (86%) członków zarządu aktywnie uczestniczy w życiu organizacji oraz w podejmowaniu decyzji, choć działa w niej społecznie. 77% członków zarządu przeciętnej organizacji pracuje w niej wyłącznie społecznie. Pozostałe 23% otrzymuje wynagrodzenie za pracę w organizacji, choć na podstawie różnych umów: 8% na podstawie umowy o pracę, 7% na podstawie regularnych umów zleceń lub umów o dzieło, pozostali zaś są wynagradzani sporadycznie na zasadzie jednorazowych umów. 6% członków zarządu przeciętnej organizacji pracuje w niej regularnie (na podstawie umowy o pracę lub powtarzalnych umów zleceń czy umów o dzieło) oraz traktuje pracę w organizacji jako główną aktywność zawodową.
Powyżej opisano zarząd przeciętnej organizacji, ale warto jeszcze przyjrzeć się temu, jak wygląda udział poszczególnych sposobów funkcjonowania zarządu w całym sektorze. Z badań wynika, że zarządy 65% organizacji składają się tylko i wyłącznie z osób, które nie są pracownikami organizacji, natomiast działają w niej społecznie. Z kolei w 15% organizacji co najmniej jedna osoba z zarządu pracuje w niej regularnie i jest za to wynagradzana. W pozostałych organizacjach członkowie zarządu nieregularnie wykonują odpłatną pracę na podstawie jednorazowych umów zleceń lub umów o dzieło.
Rysunek 2. Płatna i bezpłatna praca członków zarządu w organizacjach
Zmienność składów zarządów
Składy zarządów organizacji charakteryzuje raczej niewielka zmienność. Średnio niemal połowa (48%) członków zarządu zasiada w nim od chwili powołania organizacji do życia. Oczywiście, jest to silnie związane z tym, jak długo istnieje organizacja. W młodszych organizacjach, działających co najwyżej 5 lat, zdecydowana większość (68%) członków zarządu jest w nim od początku. W organizacjach istniejących ponad 15 lat średnio co czwarta osoba (24%) zasiada w zarządzie nieprzerwanie od momentu założenia organizacji.
Wykres 3. Średni procent członków zarządów zasiadający w nich od początku istnienia organizacji
Członkostwo w zarządzie od momentu powstania organizacji jest najbardziej typowe dla organizacji ze wsi. Okazuje się, że wśród stowarzyszeń i fundacji wiejskich istniejących 6 lat lub więcej (włączenie do tej analizy organizacji najmłodszych mogłoby zaburzać statystykę) średnio 43% członków zarządu zasiada w nim od początku istnienia organizacji. Z kolei w Warszawie taka sytuacja ma miejsce w 31% organizacji. Prawdopodobną przyczyną tego zróżnicowania są po prostu mniejsze zasoby ludzkie organizacji w małych miejscowościach i trudności w znalezieniu osób chcących się angażować społecznie.
W 63% organizacji w zarządzie zasiadają w większości te same osoby co w poprzedniej kadencji. W 21% organizacji zarządy składają się głównie z osób nowych, niebędących członkami zarządu w poprzedniej kadencji. W pozostałych przypadkach nie było jeszcze możliwości wymiany składu zarządu, ponieważ obecny zarząd jest pierwszy od chwili powstania organizacji.
Wykres 4. Zmienność składów zarządów organizacji
Przyczyny niewielkiej zmienności składu zarządów
W organizacjach brakuje chętnych do pracy w zarządach. Podczas ostatnich wyborów w 76% organizacji liczba kandydatów na członków zarządu nie przekraczała liczby miejsc w zarządzie.
Liczba chętnych do kandydowania do zarządu jest zróżnicowana w zależności od wysokości budżetu organizacji. Sytuacja, że w wyborach do zarządu startuje mniej lub tyle samo osób, ile jest miejsc w zarządzie, częściej zdarza się w organizacjach mniej zamożnych. W 81% organizacji, których roczny budżet nie przekracza tysiąca złotych, kandydatur do zarządu było nie więcej niż miejsc. Podobna sytuacja występowała w przypadku 80% organizacji z budżetem między 1 tys. a 10 tys. zł rocznie. Z kolei wśród organizacji z przychodami większymi niż milion zł rocznie „tylko” w 66% organizacji było tyle samo lub mniej osób kandydujących do zarządu niż miejsc do obsadzenia. Z dużym prawdopodobieństwem można przypuszczać, że zarządzanie organizacją z bardzo dużym budżetem jest związane z większą odpowiedzialnością finansową i prawną, jednak może to także oznaczać większe wpływy i większe możliwości realnego działania.
Sytuacja, w której do zarządu kandyduje co najwyżej tyle osób, ile jest w nim miejsc, może oznaczać, że organizacje borykają się z problemem sukcesji. Ze stwierdzeniem: „Brak następców dla obecnych liderów jest dużym problem mojej organizacji” zdecydowanie lub raczej zgadza się 39% organizacji. Mniej więcej tyle samo organizacji (38%) nie odczuwa takiego problemu, a dużej części respondentów (23%) trudno określić, czy taka trudność w ich organizacji występuje, czy też nie.
Wykres 5. Brak następców dla obecnych liderów jako problem dla organizacji
Wykres 6. Rozłożenie pracy i obowiązków w organizacji między członków zespołu oraz liderów
Nie tylko praca i obowiązki, lecz także odpowiedzialność za organizację spoczywa na barkach jej liderów. W 48% organizacji tylko i wyłącznie oni biorą odpowiedzialność za organizację, w 31% stowarzyszeń i fundacji jest ona rozłożona na wszystkich członków zespołu. Takie obciążenie pracą i odpowiedzialnością może zniechęcać osoby związane z organizacją do angażowania się w zarządzanie w przyszłości.
Wykres 7. Odpowiedzialność zarządu i członków zespołu za organizację
Na zakończenie warto podkreślić, że przytoczone powyżej opinie dotyczące sposobów zarządzania organizacją, a także związanych z nimi problemów zostały zebrane w trakcie wywiadów z osobami decyzyjnymi i zorientowanymi w sytuacji organizacji, a więc najczęściej z prezesami zarządów.
Co to jest NGO? Ile jest w Polsce NGO? Czym zajmują się NGO? Dowiesz się w serwisie fakty.ngo.pl.
Badanie zostało zrealizowane w ramach programu Obywatele dla Demokracji, finansowanego z Funduszy EOG, a także z Funduszu Inicjatyw Obywatelskich oraz środków Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności.
