Kilkadziesiąt organizacji pozarządowych pracuje od niedawna nad tym, by zadbać o polski język, obrzędy, rzemiosła, przyśpiewki i inne formy tzw. niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Międzynarodowe regulacje dotyczące tego zagadnienia zostały zaakceptowane przez Polskę niecały rok temu.
Festiwal Kapel i Śpiewaków Ludowych w Kazimierzu Dolnym nad Wisłą. Fot. Anna W. Brzezińska
Czym dokładnie jest „niematerialne dziedzictwo kulturowe” (NDzK) wyjaśnia Konwencja przygotowana przez Organizację Narodów Zjednoczonych do spraw Oświaty, Nauki i Kultury (UNESCO), ratyfikowana do tej pory przez co najmniej 117 państw na świecie.
Według zapisów Konwencji, niematerialne dziedzictwo przejawia się w takich dziedzinach jak: tradycje i przekazy ustne, w tym język, sztuki widowiskowe, zwyczaje, rytuały i obrzędy świąteczne, wiedza i praktyki dotyczące przyrody i wszechświata oraz rzemiosło tradycyjne. Są to zatem praktyki, wyobrażenia, przekazy, wiedza, umiejętności oraz instrumenty, przedmioty, wytwory człowieka i związana z nimi przestrzeń kulturowa, które odtwarzane są z pokolenia na pokolenie przez wspólnoty i grupy, i dają im poczucie tożsamości i ciągłości. Celem Konwencji jest ochrona, przetrwanie tych zasobów.
Konwencja powstała w 2003 roku, trzy lata później weszła w życie. W sierpniu 2011 ratyfikowano ją w Polsce, a niedługo potem rozpoczęły się prace nad realizacją jej założeń. Każdy z krajów ratyfikujących Konwencję samodzielnie tworzy system ewidencji i ochrony zjawisk z zakresu „NDzK“. Wiele na ten temat można przeczytać na stronie www.unesco.pl.
Nową tendencją jest opracowywanie systemu ochrony dziedzictwa dla danego obszaru przez kilka krajów i wspólne wpisywanie go na światową listę. Dobrym przykładem jest chociażby tradycja sokolnictwa, gdzie stronami dokonującymi wpisu były Zjednoczone Emiraty Arabskie, Hiszpania, Belgia, Czechy, Arabia Saudyjska, Słowacja, Syria, Francja, Katar, Korea Południowa, Maroko i Mongolia, a więc w sumie 12 państw z różnych kręgów kulturowych.
W Polsce, w ciągu ostatniego roku powołano m.in. Zespół Ekspertów przy Ministerstwie Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Realizację celów Konwencji powierzono Narodowemu Instytutowi Dziedzictwa, w którym funkcjonuje zespół przygotowujący wszystko od strony merytorycznej, organizacyjnej i formalnej. Tekst dokumentu został przetłumaczony na język polski, wykonano także dwie ekspertyzy prawne na temat dostosowania polskiego systemu legislacyjnego do postulatów Konwencji.
– Dla tzw. przeciętnego obywatela realizacja tego dokumentu oznacza przede wszystkim łatwiejszy dostęp do wiedzy na temat polskich tradycji kulturowych, czyli tego wszystkiego, co składa się na poczucie etnicznej, regionalnej i lokalnej tożsamości człowieka. Łatwiej będzie promować tradycję oraz edukować na jej temat – mówi Anna Weronika Brzezińska, etnolożka i instruktorka rękodzieła artystycznego, pomysłodawczyni i współorganizatorka kolejnego etapu prac: „Warsztatów dla ekspertów organizacji pozarządowych w sprawie Konwencji UNESCO o ochronie niematerialnego dziedzictwa kulturowego z 2003 roku”, które odbyły się w czerwcu tego roku w Warszawie.
W warsztatach wzięło udział 56 przedstawicieli organizacji pozarządowych, zainteresowanych realizacją postulatów Konwencji UNESCO, reprezentujących 35 stowarzyszeń i fundacji. Jak napisano w zaproszeniu Konwencja ma charakter oddolny, nakierowany na środowisko organizacji pozarządowych i wspólnot lokalnych.
– To znaczy, że ważny głos w sprawie ochrony poszczególnych elementów dziedzictwa niematerialnego mają środowiska lokalne i ich liderzy – regionaliści, pasjonaci, działacze środowisk NGO. To nie urzędnicy czy naukowcy mają wskazywać, co jest najbardziej wartościowe w danym otoczeniu kulturowym i społecznym, co wymaga szczególnej dbałości, upowszechnienia i pokazania światu tylko wspólnoty regionalne. Co ważne, Konwencja nie oznacza wprowadzenia systemu nakazowo-zakazowego, tak jak to jest w przypadku zabytków materialnych. Raczej ma ona charakter upowszechniająco-edukacyjny i wychowawczy, informujący o tym co ciekawe i wartościowe w naszej kulturze – tłumaczy Anna W. Brzezińska.
Pierwszą organizacją zaangażowaną w realizowanie Konwencji było Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, którego prezes, prof. dr hab. Michał Buchowski, jest jednocześnie członkiem Zespołu Ekspertów. Spore zasługi ma także Stowarzyszenia Twórców Ludowych z siedzibą w Lublinie, które na prowadzonym przez siebie portalu KulturaLudowa.pl zamieszcza stale informacje dla wszystkich zainteresowanych tą tematyką. Te dwie organizacje postanowiły połączyć siły i stąd wspólny pomysł warsztatów.
– Nie można również zapomnieć o inicjatywie środowisk NGO, które zainicjowały zbieranie podpisów pod petycją skierowaną do Ministra Kultury w sprawie realizacji postulatów Konwencji. To były osoby związane z Forum Muzyki Tradycyjnej, ale także reprezentujące takie organizacje, jak m.in.: Fundacja „Muzyka Odnaleziona”, Stowarzyszenie „Centrala Muzyki Tradycyjnej” z Wrocławia, Fundacja „Muzyka kresów”, Fundacja „Numinosum”, Fundacja „Wszystkie Mazurki Świata” czy Stowarzyszenie Muzyków Ludowych ze Zbąszynia – wylicza Anna W. Brzezińska.
Najważniejszym celem, jaki przyświecał organizatorom pierwszej edycji warsztatów była integracja środowiska.
– I to nam się udało. Poznali się przedstawiciele przeróżnych organizacji o podobnych profilach, powstała ważna baza kontaktów, która ułatwi pracę w przyszłości – mówi Brzezińska. Kolejnym etapem prac jest duża, międzynarodowa konferencja poświęcona niematerialnemu dziedzictwu, organizowana przez Instytut Kulturoznawstwa UMCS w Lublinie we współpracy z NID. Już na październik przewidywana jest natomiast organizacja drugiej edycji warsztatów. – Nasze warsztaty zostały nazwane „warsztatami dla ekspertów organizacji pozarządowych“, bo założyłyśmy z Hanną Schreiber i Katarzyną Smyk, że każdy, kto działa na rzecz ochrony i upowszechniania dziedzictwa jest już takim ekspertem. Do naszego grona może dołączyć każdy, kto ma czas i ochotę, i przede wszystkim chce swoimi działaniami i doświadczeniami podzielić się z innymi. Od razu zaznaczam, że nie tworzymy jakiejś federacji środowisk NGO, nasze działania nie są sformalizowane. – kończy Anna Weronika Brzezińska.
Lista organizacji eksperckich: spotkanie 18 czerwca 2012
Akademia Kobiet Twórczych AKT
Biuro Programów Edukacyjnych, Departament Edukacji i Sportu, Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko-Pomorskiego w Toruniu
Dom Tańca w Warszawie
Forum Muzyki Tradycyjnej
Fundacja „Dziedzictwo nasze”
Fundacja „Muzyka Kresów”
Fundacja Monumentum Iudaicum Lodzense
Fundacja Wszystkie Mazurki Świata
Kaszubski Uniwersytet Ludowy
Klub Twórców Ludowych działający przy Puławskim Ośrodku Kultury „Dom Chemika”
Kociewskie Stowarzyszenie Edukacji i Kultury „Ognisko”
Polski Instytut Antropologii
PTL O / Białystok
PTL O / Cieszyn
PTL O / Gdańsk
PTL O / Lublin
PTL O / Łódź
PTL O / Poznań
PTL O / Toruń
PTL O / Warszawa
PTL O / Wrocław
Rada Krajowa Ruchu Stowarzyszeń Regionalnych RP
Schola Teatru Węgajty
Sekcja Ludoznawcza przy ZG Polskiego Związku Kulturalno-Oświatowego w Czeskim Cieszynie
Stowarzyszenie „Pracownia Etnograficzna” im. Witolda Dynowskiego
Stowarzyszenie „Puszcza Biała – Moja Mała Ojczyzna”
Stowarzyszenie CENTRALA MUZYKI TRADYCYJNEJ
Stowarzyszenie Dom Tańca Poznań
Stowarzyszenie Dziedzictwo Podlasia
Stowarzyszenie Kulturalno-Edukacyjne Mozaika
Stowarzyszenie Muzyków Ludowych w Zbąszyniu
Stowarzyszenie Serfenta
Stowarzyszenie Twórców Ludowych
Stowarzyszenie Twórców Warmii i Mazur
Towarzystwo Miłośników Piwnicznej
Towarzystwo Miłośników Ziemi Żywieckiej
Towarzystwo Opieki nad Zabytkami
Źródło: inf. własna ngo.pl
