Często w dyskusjach na forum publicznym poruszana zostaje tematyka związana z etyką wykonywania poszczególnych zawodów. Mówi się o etyce zawodu psychologa, lekarza, policjanta. Można również mówić o etyce w przypadku pracy trenera. I tutaj mamy pewną niejasność. Dawniej etyczne dylematy trenerzy rozstrzygali w kuluarach na tzw. czerwonych kanapach, a dziś?
Dziś rozmowy te przeniosły się w miejsce pracy oraz na fora dyskusyjne. Świadczy to o tym, że temat ten żywo oddziałuje na środowisko trenerskie.
Jako osoba, która uczy się tego fascynującego, choć trudnego zawodu odczuwam ciągłą potrzebę odnoszenia się do jasnych i czytelnych zasad, dzięki którym praca przyszłego trenera będzie oparta na mocnych, jednoznacznych wartościach. Przyjrzyjmy się zatem etyce zawodu trenera. Po dziś dzień nie został jeszcze opracowany kodeks etyczny trenera. Mimo braku takiego dokumentu, którym posiłkują się inne zawody, trenerom nie brak wciąż pojawiających się dylematów etycznych na ścieżce wykonywania zawodu. Jest to szczególnie istotne w przypadku tematyki niejednokrotnie poruszanej przez trenerów, a odnoszącej się kwestii aktywizacji społeczności. Przykładem może być wspieranie poprzez szkolenia i coaching różnych grup społecznych, czy początkujących organizacji pozarządowych. Szczególnie te ostatnie mają duży wpływ na kreowanie nowych, dynamicznych inicjatyw obywatelskich.
Aktualnie trwają prace nad wdrażaniem standardów zawodu trenera oraz „Dobrych Praktyk Firm Szkoleniowych”. Istnieją dwa źródła, na których trenerzy mogą się wzorować. Są nimi niewątpliwie: Kodeks etyczno-zawodowy psychologa ze względu na podobieństwo charakteru pracy oraz Kodeks Dobrych Praktyk Polskiej Izby Firm Szkoleniowych. Dylematy etyczne trenerów dotyczą wielu kwestii, m.in.
- Wykorzystywania testów psychologicznych przez trenerów nie-psychologów
- Rozbieżności między wiedzą trenera a oczekiwaniami zleceniodawcy szkolenia
- Wzięcia odpowiedzialności za wywołane emocje podczas nauki na szkoleniu
- Jawnej bądź ukrytej oceny pracowników dokonywanej przez samego trenera w czasie trwania szkolenia na prośbę zleceniodawcy
- Przykładów ćwiczeń mogących obrażać uczucia religijne itp.
- Skracania szkolenia na prośbę samych uczestników
- Pojawienia się romansu pomiędzy trenerem a uczestnikiem szkolenia
- Udzielania zapewnienia, które dotyczy spełnienia nierealistycznych oczekiwań uczestników lub zleceniodawców np. dotyczących wzrostu sięgania po środki unijne po jednym szkoleniu
- Wyrażania przez trenera negatywnych opinii i sądów o konkurencji
- Wykorzystywania materiałów i programów innych firm
- Zleceń dotyczących kontrowersyjnych tematów np. manipulacji klientem
W tym krótkim rozważaniu chciałabym się odnieść do kilku z poruszonych powyżej kwestii.
Kodeks etyczny opiera się na podstawowych wartościach humanistycznych, o których traktuje również Powszechna Deklaracja Praw Człowieka ONZ. Zatem mówiąc o etyce zawodu trenera mamy przede wszystkim prawo i obowiązek respektować podstawowe wartości jakimi są godność osoby ludzkiej, podmiotowość, autonomia człowieka oraz prawo do samorozwoju. Trener ma możliwość odkrywania przed uczestnikami swojego systemu wartości, dzięki temu ujawnia autentycznie siebie samego, to kim naprawdę jest. Jednocześnie ma obowiązek uznawać prawo każdego uczestnika swojego szkolenia do kierowania się własnym systemem wartości, w tym dokonywania własnych wyborów, jak również prawa do intymności poruszanych tematów.
Trenerom mogą również zdarzyć się sytuacje, w których zleceniodawca szkolenia zażyczy sobie, aby on przeprowadził szkolenie, które jest rzeczywiście niezgodne z aktualnym stanem nauki i wiedzy. W takiej sytuacji trener powinien odmówić przeprowadzenia szkolenia bądź też najpierw porozmawiać ze zleceniodawcą na temat sprzecznych treści, niezgodnych z jego stanem wiedzy. Dzięki temu asertywnemu komunikatowi trener pozostanie w dobrej relacji ze zleceniodawcą szkolenia oraz z własnym sumieniem „dbając o przejrzystość celów działań”, których się podejmuje.
Warte uwagi są również dylematy dotyczące wykorzystywania na szkoleniach testów psychologicznych. Coraz częściej dostrzegam i sama poszukuję psychotestów w różnych pozycjach książkowych z danej tematyki, aby móc je wykorzystać podczas szkolenia np. dotyczących teorii osobowości. Nie można jednak zapomnieć o tym, iż testy psychologiczne są narzędziem pracy psychologów! Zatem nielegalne jest używanie takich testów przez trenerów nie-psychologów prócz sytuacji, kiedy uprzedzi się uczestników szkolenia, że jest to tylko zabawa (nie metoda, która ma na celu wyciąganie daleko idących wniosków diagnostycznych).
Nierzadko zdarza się również sytuacja, w której zleceniodawca szkolenia zażyczy sobie przeprowadzenia oceny swojego pracownika podczas zajęć szkoleniowych – jawnie bądź w sposób ukryty. Kodeks Dobrych Praktyk mówi jednoznacznie, iż „Nie łączy się w jednym szkoleniu procesu uczenia się z ocenianiem czy selekcją uczestników bez ich wiedzy”. Każdy z uczestników sam decyduje czy poddaje się takiej ocenie. Każdy uczestnik szkolenia ma więc prawo wiedzieć o tym, że zostanie poddany ocenie oraz zgodzić się na jej przeprowadzenie. Ocena uczestnika zależy przecież nie tylko od jego cech charakteru, predyspozycji, czy wysiłku wkładanego w konkretne zadanie, ale także od nastroju, w jakim się znajduje w danej chwili, który wpływa niewątpliwie na uczestnictwo i zaangażowanie w procesie uczenia.
Trener to osoba, która ma za zadanie doprowadzić do zrozumienia albo wyćwiczenia zupełnie nowych umiejętności, ma również rozbudzić w ludziach motywację do wprowadzania zdobytej wiedzy i umiejętności w życiu codziennym. Trener pracuje z grupą osób, tak więc jest również odpowiedzialny za emocje, postawy i wartości uczestników, które zostaną wywołane i kształtowane podczas szkolenia. Trener bierze na siebie pełną odpowiedzialność za drugiego człowieka czy grupę osób, którym proponuje uczestnictwo w ćwiczeniach, symulacjach czy wykonywanych scenkach. Przykładem może być zwrócenie uwagi trenera na przeprowadzenie ćwiczenia, którego fabułą jest tragedia samolotu. W związku z tragedią, która wydarzyła się pod Smoleńskiem wykonanie tego ćwiczenia w krótkim okresie po tragedii mogłoby wywołać burzę emocjonalną, za którą odpowiedzialny jest trener prowadzący szkolenie. To on również może zdecydować czy korzystniejsze byłoby w tym momencie wycofanie tego ćwiczenia albo przeformułowanie go na inną historię. Warto zwrócić uwagę na to, że uczestnikiem szkolenia może być osoba o wysokiej wrażliwości, która niekoniecznie będzie chciała wziąć udział w ćwiczeniu, które może wywołać w niej zbyt wiele silnych, negatywnych emocji. Trenerze! Pamiętaj, że w takich sytuacjach powinieneś zachować dużą wrażliwość emocjonalną i umiejętności interpersonalne, które pozwolą uczestnikowi twojego szkolenia wycofać się z wzięcia udziału w ćwiczeniu w momencie, w którym jest to dla niego zbyt obciążające. Powinieneś też dać mu wyraźny znak, iż jeśli będzie gotowy w każdym momencie może dołączyć do grupy.
Kierowanie się zasadami etycznymi w zawodzie trenera pozwala na profesjonalne podejście do wykonywanych czynności zawodowych. Dzięki temu zarówno trener, jak i osoba która zleca przeprowadzenie szkolenia a także uczestnik szkolenia mają poczucie, że każda ze stron wchodzi w uczciwą „grę”. Pozwala to również trenerowi na zachowywanie się w zgodzie z własnym sumieniem i przekonaniami.
Źródła:
- "Podręcznik trenera" S. Jarmuż, T. Witkowski
- "Psychologia dla trenerów" M. Kossowska, S. Jarmuż, T. Witkowski
- http://www.pifs.org.pl/strona/kodeks-dobrych-praktyk.html
- http://www.ptp.org.pl/modules.php?name=News&file=article&sid=29
- zdjęcie pochodzi ze strony http://forum.muratordom.pl/showthread.php?106452-jaki-kolor-%C5%9Bcian-do-czerwonej-sofy
Źródło: inf. własna wroclaw.ngo.pl
