Publicystyka - ngo.pl

Transformacja systemu żywnościowego w duchu strategii Od pola do stołu to klucz do osiągnięcia neutralności klimatycznej w Europie. Obecny model intensywnego rolnictwa i produkcji żywności zwierzęcej niesie ogromne konsekwencje dla środowiska, zdrowia publicznego i dobrostanu zwierząt.

W piśmie wyszczególniono trzy kluczowe pytania, które powinny zostać zadane kandydatom na komisarzy:

1. Jakie priorytety będą realizowane w ramach projektu Prawa o Zrównoważonych Systemach Żywnościowych (Sustainable Food System Law)?

2. Jakie zmiany planowane są w Wspólnej Polityce Rolnej (CAP) w kontekście przechodzenia do rolnictwa odpowiedzialnego klimatycznie i zdrowotnie?

3. Jakie działania zostaną podjęte, by zminimalizować wpływ ferm przemysłowych na lokalne społeczności i środowisko?

Wśród kluczowych postaci przyszłej polityki rolnej i środowiskowej UE wskazanych na stanowiska komisarzy są: Christophe Hansen (kandydat na Komisarza ds. Rolnictwa, Europejska Partia Ludowa, polityk z Luksemburga), Olivér Várhelyi (kandydat na Komisarza ds. Zdrowia i Dobrostanu Zwierząt (Patrioci dla Europy, nowoutworzona grupa polityczna, do której należą z Polski Anna Bryłka i Tomasz Buczek), Teresa Ribera (kandydatka na Wiceprzewodniczącą KE ds. transformacji klimatycznej, Postępowy Sojusz Socjalistów i Demokratów w Parlamencie Europejskim - S&D, do którego należą Robert Biedroń, Krzysztof Śmiszek, Joanna Scheuring-Wielgus), Wopke Hoestra (Komisarz ds. Klimatu, Net Zero, Europejska Partia Ludowa), Jessika Roswall (Komisarka ds. Środowiska, Europejska Partia Ludowa). 

“Oczywiście kluczową postacią dla prawa do zdrowej żywności, odpowiedzialną za Wspólną Politykę Rolną będzie Komisarz ds. Rolnictwa. Zdajemy sobie sprawę, że dopóki nie zostanie utworzony wspólny mocny resort, z progresywną liderką lub liderem, dla przyszłości żywności, integrujący interesy i potrzeby osób konsumenckich, rolników i rolniczek, klimatu i zwierząt, trudniej będzie o kompleksowe podejście do transformacji systemu żywnościowego, który dzisiaj jest po prostu zdrowotnym, klimatycznym i etycznym bankrutem.” dodaje Anna Spurek. 

Organizacje domagają się od nich konkretnych działań na rzecz promowania diety roślinnej, zamknięcia ferm przemysłowych oraz zapewnienia prawa dostępu do zdrowej i zrównoważonej żywności.

W Komisji AGRI i ENVI Polska zasiadają: Waldemar Buda, Krzysztof Hetman, Marta Wcisło, Anna Zalewska, oraz Bartosz Arłukowicz, Ewa Kopacz, Elżbieta Łukacijewska, Jacek Ozdoba, Adam Jarubas i Jadwiga Wiśniewska.

“Niestety żaden Poseł czy Posłanka do PE nie odnieśli się do naszych rekomendacji. Pomimo, że MEPs z innych państw UE chętnie spotykają się z organizacjami i budują dialog dot. potrzeb społeczeństwa obywatelskiego reprezentacji z Polski nie są zaangażowani w ten proces. To niepokojące, bo Polska ma konkretne problemy związane z żywnością i rolnictwem, szczególnie przemysłowych do rozwiązania tu i teraz.” Anna Spurek

Wysłuchania zaczną się już w pierwszych dniach listopada br. 

Transformacja systemu żywnościowego w UE w duchu strategii Od pola do stołu to nie tylko kwestia gospodarcza, ale także społeczna i ekologiczna, kwestia odpowiedzialności za przyszłość kolejnych pokoleń Europejek i Europejczyków. Obecny model intensywnego rolnictwa ma poważne konsekwencje dla środowiska, zdrowia publicznego i dobrostanu zwierząt. Niestety w ostatnich latach z niepokojem obserwowaliśmy jak Komisja Europejska zrezygnowała z ambitnych i potrzebnych regulacji jak: przedstawienie projektu rozporządzenia ws. zrównoważonych systemów żywności, rozporządzenia ws. wykorzystania środków ochrony roślin, zapisów prośrodowiskowych we Wspólnej Polityce Rolnej, reformy polityki promocji produktów rolno- spożywczych. Jednocześnie wiele regulacji było osłabianych i w efekcie nie mogą one gwarantować dostępu do zdrowej, bezpiecznej żywności, ochrony środowiska i w perspektywie długoterminowej będa miały negatywne konsekwencje dla bezpieczeństwa żywnościowego UE.  Dlatego kluczowe jest, aby nadchodzące wysłuchania kandydatów i kandydatek na Komisarzy skupiły się na priorytetach, które przyczynią się do zrównoważonej transformacji rolnictwa, z uwzględnieniem długoterminowej odporności sektora żywnościowego na zmiany klimatyczne oraz inne globalne wyzwania.

To szczególnie ważne dzisiaj, kiedy w Polsce walczymy z żywiołem i konsekwencjami zmian klimatycznych. Dzisiaj potrzebujemy odważnej polityki dla ochrony ludzi, zwierząt i planety. 

Rekomendowane Pytania:

Jakie elementy projektu Prawa o Zrównoważonych Systemach Żywnościowych zostaną przedstawione i jakie będą priorytetem w nadchodzącej kadencji Komisji? Jakie konkretne kroki będą podejmowane, aby przyspieszyć przedstawienie i implementację tego prawa?

Uzasadnienie. Regulacje dot. zrównoważonych systemów żywnościowych (SFSF) mają kluczowe znaczenie dla osiągnięcia celów Europejskiego Zielonego Ładu i przekształcenia rolnictwa w bardziej zrównoważony sektor. Inicjatywa ta ma na celu zapewnienie zrównoważonego systemu żywnościowego UE oraz uwzględnienie zrównoważonego rozwoju we wszystkich aspektach polityki związanych z żywnością. Ma określać ogólne zasady i cele oraz wymogi i obowiązki wszystkich podmiotów w systemie żywnościowym UE.

Konkretnie SFS, ma określać przepisy dotyczące:  zarządzania żywnością i monitorowania, minimalnych kryteriów udzielania zrównoważonych zamówień publicznych, oznakowania zgodności produktów spożywczych z zasadami zrównoważonego rozwoju.

Konsultacje publiczne KE dot. SFSF odbywały się w I połowie 2022 r. Komisja Europejska nadal nie przedstawiła zapisów regulacji pomimo wielokrotnych apeli środowiska naukowego oraz organizacji pozarządowych. W grudniu 2022 r. w odpowiedzi na kolejny apel Green REV Institute Komisarka UE Stella Kyriakides wskazała: “I fully share your views on the necessity to address the severe and imminent climate and biodiversity threats that the world is facing. These threats are here to stay forming a new reality. It is therefore not surprising that the need for an urgent transition to sustainable food systems has been widely recognised. As you rightfully point out, sustainability is fundamental for food security. Without a transition to a sustainable food system, food security will be severely at risk in the long- term with irreversible impacts in Europe and globally.

As stressed in the State of the Union speech 2023, the Commission was, is, and continues to be ambitious with respect to the European Green Deal and its implementation. The fact that the FSFS has not been included in the 2024 Commission’s work programme does not alter the fact that this is an important initiative for the Commission. Work on this initiative is ongoing, but no decision has been made at this point regarding the timing of its adoption.”

Oczekujemy, że KE dotrzyma obietnic i zobowiązań dot. ochrony osób konsumenckich, zdrowia publicznego i naprawy systemu żywności poprzez szybkie przedstawienie regulacji. 

Co zamierza Pan/i zmienić w tej kadencji w kontekście planowania Wspólnej Polityki Rolnej i budżetu UE, biorąc pod uwagę obecne wyzwania związane z produkcją żywności i jej wpływem na środowisko, zdrowie publiczne, bezpieczeństwo żywności i żywnościowe?

Uzasadnienie: WPR jest jednym z najważniejszych narzędzi polityki UE, które wpływa na kształt rolnictwa w Europie. W obliczu rosnących wyzwań związanych z ochroną środowiska i klimatu, konieczne jest dostosowanie polityki i budżetu WPR do tych realiów. Na poziomie europejskim konieczna jest głęboka reforma Wspólnej Polityki Rolnej. Obecnie Wspólna Polityka Rolna wspiera produkcję zwierzęcą oraz sektor przemysłowej hodowli zwierząt. Green REV Institute w ramach programu AgriWatch konsekwentnie sprawdza w jaki sposób środki publiczne wspierają sektor hodowlany. W ramach Wspólnej Polityki Rolnej finansowane są zarówno uprawy roślin paszowych, produkcja paszy, badania i rozwój inwestycje, promocja mięsa, nabiału, jak również dopłaty do ubezpieczeń. Dokładne kwoty wsparcia sektora hodowlanego i produkcji zwierzęcej z WPR mogą się zmieniać. W ramach WPR na lata 2021-2027, całkowity budżet wynosi około 387 miliardów euro, z czego: około 70% przeznaczone jest na bezpośrednie płatności (około 270 miliardów euro); około 30% na rozwój obszarów wiejskich (około 87 miliardów euro). Część tych środków trafia bezpośrednio do sektora hodowlanego, zarówno poprzez bezpośrednie płatności, jak i programy rozwoju obszarów wiejskich. “Paradoksalnie, chociaż system żywnościowy jest obecnie głównym źródłem degradacji środowiska i utraty bioróżnorodności, jest on również jednym z najbardziej dotkniętych degradacją. Przekształcanie naturalnych ekosystemów w pola uprawne i pastwiska, wraz z następstwami zanieczyszczenia rolniczego, poważnie zagraża istotnym funkcjom ekosystemu, które stanowią podstawę samego rolnictwa. Konieczna jest całkowita transformacja, obejmująca zmiany w produkcji, zarządzaniu krajobrazem i całym systemie żywnościowym. Wynika to z faktu, że wszystkie działania związane z systemem żywnościowym, od rolnictwa, przez przetwórstwo, logistykę i handel detaliczny, po konsumpcję, wpływają na granice planetarne, a tym samym oferują wiele możliwości łagodzenia skutków (Campbell , 2017; Clark , 2020)”. 

Sprawozdanie „Wspólna perspektywa rolnictwa i żywności w Europie” (wrzesień 2024), wskazuje na potrzebę dostosowania WPR w kontekście trwającej transformacji w kierunku bardziej zrównoważonych i konkurencyjnych systemów żywnościowych oraz wyzwania pojawiające się w związku z rosnącymi zagrożeniami środowiskowymi, klimatycznymi, geopolitycznymi i gospodarczymi. W sprawozdaniu podkreślono potrzebę wzmocnienia narzędzi zarządzania ryzykiem i zarządzania kryzysowego, a także lepszej ochrony gruntów rolnych i zarządzania nimi, promowania rolnictwa odpornego na deficyt wody oraz opracowania innowacyjnych strategii hodowli roślin. 

Wspólna Polityka Rolna nie może funkcjonować w obecnej formie, w szczególności w kontekście negatywnych zmian w zapisach dot. działań na rzecz ochrony środowiska w Rozporządzeniu PE i Rady zmieniającym rozporządzenie (UE) 2021/2115 i (UE) 2021/2116 w odniesieniu do norm dobrej kultury rolnej zgodnej z ochroną środowiska, schematów na rzecz klimatu, środowiska i dobrostanu zwierząt, zmian w planach strategicznych WPR, przeglądu planów strategicznych WPR oraz zwolnień z kontroli i kar. Środowisko naukowe, osoby eksperckie oraz organizacje pozarządowe bardzo negatywnie oceniają działania PE i KE 2019-2024 związane z osłabieniem przepisów Wspólnej Polityki Rolnej dla ochrony środowiska, bioróżnorodności i długoterminowego budowania odporności rolnictwa i systemów żywności w dobie katastrofy klimatycznej. 

Czy dostrzega Pan/i problem oddziaływania ferm przemysłowych na życie ludzi mieszkających w sąsiedztwie takich ferm? Jakie działania planuje Pan/i podjąć, aby chronić prawa człowieka oraz środowisko w kontekście funkcjonowania ferm przemysłowych?

Uzasadnienie: Fermy przemysłowe są źródłem poważnych problemów zdrowotnych, środowiskowych i społecznych. Wiele społeczności lokalnych w Europie doświadcza negatywnych skutków działalności takich ferm, co wymaga pilnych działań na szczeblu UE. Fermy przemysłowe mają znaczący negatywny wpływ na budowanie odporności systemu żywnościowego. Fermy wydzielają duże ilości zanieczyszczeń do wód gruntowych i powierzchniowych, emitują znaczne ilości gazów cieplarnianych, takich jak metan i dwutlenek węgla, oraz prowadzą do degradacji gleb. Te negatywne skutki środowiskowe osłabiają naturalne systemy podtrzymujące życie i zmniejszają długoterminową odporność systemów żywnościowych. Fermy przemysłowe często specjalizują się w produkcji jednego typu zwierząt lub roślin, co może prowadzić do braku różnorodności biologicznej. Monokultury są bardziej narażone na zagrożenia, takie jak choroby czy szkodniki, co prowadzi do znacznych strat w produkcji żywności i zmniejsza ogólną odporność systemu żywnościowego. Intensywna produkcja zwierząt na fermach przemysłowych prowadzi do problemów zdrowotnych zarówno u zwierząt, jak i ludzi. Stosowanie antybiotyków w hodowli w celu zapobiegania chorobom lub przyspieszenia wzrostu prowadzi do rozwoju oporności na antybiotyki, co stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia publicznego. Fermy przemysłowe negatywnie wpływają na lokalne społeczności rolnicze, wypierając mniejsze, lokalne gospodarstwa rolne i prowadząc do koncentracji własności ziemi. Taka koncentracja zmniejsza różnorodność gospodarstw rolnych, ogranicza lokalną wiedzę rolniczą i redukuje lokalną odporność na zmiany gospodarcze. Przemysłowa produkcja żywności skupia się na ilości, a nie jakości. W rezultacie produkty pochodzące z ferm przemysłowych mają mieć niższą wartość odżywczą w porównaniu do tych pochodzących z bardziej zrównoważonych systemów produkcji. To wpływa na zdrowie konsumentów i zmniejsza ogólną odporność populacji na choroby.

Biała Księga Sektora Hodowlanego: Smród, krew i łzy dr. Sylwii Spurek, stanowi jedyne dotychczas kompleksowe opracowanie pokazujące na fakty i komentarze osób eksperckich w zakresie oddziaływania produkcji zwierzęcej między innymi na zdrowie i życie ludzi. 

“Fermy mają negatywny wpływ na zdrowie ludzi – w skali zarówno globalnej, jak i lokalnej. Osoby mieszkające w ich pobliżu zagrożone są wystąpieniem różnych problemów zdrowotnych, których źródłem mogą być następujące skutki działania ferm: podwyższone poziomy pyłu PM2.5; rozprzestrzenianie zoonoz (przez kontakt bezpośredni z zakażonymi zwierzętami lub pośrednio poprzez środowisko); obciążenie chorobami takimi jak astma, zapalenie płuc, przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP), antybiotykooporność (antybiotykooporne i mulantybiotykooporne szczepy bakterii oraz geny oporności na antybiotyki), a także psychosomatyczne i drażniące oddziaływanie odorów i hałasu. Do tego zestawu problemów w skali lokalnej należy dodać istotne również w skali globalnej ryzyko pojawienia się kolejnych zoonoz wywołanych przez czynniki chorobowe nowe lub istniejące, które rozwiną dodatkowe cechy po zmianie żywiciela lub obszaru występowania. Przykładami takich chorób są gorączka Q, która pojawiła się w Holandii w populacji ludzi zamieszkałych wokół hodowli kóz, oraz ptasia grypa, która zdaniem ekspertów wcześniej czy później wywoła epidemię o skali trudnej do przewidzenia. Zgodnie z koncepcją Jednego Zdrowia, promowaną m.in. przez Komisję Europejską, zdrowie ludzkie jest ściśle powiązane ze zdrowiem zwierząt i stanem środowiska. Takie podejście ma na celu zapewnienie w długoterminowej perspektywie zrównoważonego wykorzystywania zasobów dostępnych na Ziemi, konieczność zapewnienia pełnowartościowej i zdrowej żywności ludziom oraz ochronę zdrowia i dobrostanu zwierząt, w szczególności tzw. hodowlanych. Jej stosowanie w praktyce oznacza konieczność projektowania i wdrażania programów, polityk, ustawodawstwa i badań opartych na współpracy wielu sektorów, aby osiągnąć lepsze wyniki w zakresie zdrowia publicznego. Koncepcja wdrażana jest w różnym stopniu na poziomie lokalnym, krajowym i globalnym. Zyskuje w ostatnich latach na popularności w związku z rosnącym zagrożeniem epidemicznym ze strony chorób pochodzenia zwierzęcego”.

W czerwcu 2022 r. Ministerstwo Zdrowia w piśmie podsumowującym wykonane w Wielkopolsce analizy wskazywało: 

“Chów zwierząt bez wątpienia nie pozostaje bez wpływu na zdrowie zarówno dla osób pracujących na fermach przemysłowych, jak i osób zamieszkujących w ich sąsiedztwie. Oprócz zagrożeń chemicznych i fizycznych, zagrożenie stanowią szkodliwe czynniki pochodzenia biologicznego, do których zaliczane są mikro i makroorganizmy (bakterie, wirusy, promieniowce, grzyby) oraz wytwarzane przez nie struktury i substancje, wywierające niekorzystny wpływ na człowieka i które mogą być przyczyną dolegliwości i chorób m.in. pochodzenia zawodowego. W środowisku o charakterze wiejskim źródłem szkodliwych czynników biologicznych (SCB) są: zakażeni ludzie i zwierzęta, ścieki,odpady, produkty zwierzęce i roślinne, pyły, wydaliny ludzkie i zwierzęce, materiał kliniczny, gleba, woda, aerozole. SCB najczęściej przenoszone są drogą powietrzno-kropelkową, powietrzno-pyłową, przez skórę i błony śluzowe, przez ukłucie stawonogów (kleszczy, pcheł). Ze względu na rodzaj oddziaływania na organizm człowieka, szkodliwe czynniki biologiczne można podzielić na te, które wywołują zoonozy (choroby odzwierzęce) lub charakteryzują się działaniem alergizującym i immunotoksycznym. Jednym z poważniejszych zagrożeń dla pracowników ferm przemysłowych są bioaerozole, w skład których mogą wchodzić cząstki, których źródło stanowią w głównej mierze zwierzęta hodowlane (wydzieliny, wydaliny, fragmenty naskórka, pierza itp.). W Polsce nie ma obo wiązujących norm w zakresie dopuszczalnych stężeń bakterii, termofilnych promieniowców, grzybów oraz endotoksyny bakteryjnej w powietrzu na danych stanowiskach pracy, natomiast istnieją propozycje Zespołu Ekspertów ds. Czynników Biologicznych dla dopuszczalnych stężeń wymienionych czynników w pomieszczeniach roboczych zanieczyszczonych pyłem organicznym. Trudności z wprowadzeniem prawnie obowiązujących norm wynikają m.in. z ograniczeń prowadzenia badań naukowych w zakresie bioaerozli na fermach hodowlanych. Przedsiębiorcy prywatni niechętnie wyrażają zgodę na pobór prób powietrza w obawie, że tego typu działania mogą wpłynąć stresogennie na zwierzęta”.

Pomimo danych naukowych, wzrastającej liczby protestów oraz zagrożeń związanych z antybiotykoopornością, pandemiami, zoonozami, zagrożeniami dla osób mieszkających w pobliżu ferm przemysłowych Komisja Europejska nadal nie podejmuje żadnych działań dla ochrony praw człowieka. Chcemy przypomnieć, że znacząca część żywności zwierzęcej pochodzi obecnie z ferm przemysłowych. 

Podsumowanie

Wierzymy, że poruszenie tych kwestii podczas wysłuchań kandydatów i kandydatek na Komisarzy UE pomoże w zapewnieniu, że polityka Unii Europejskiej będzie odzwierciedlać potrzeby i oczekiwania obywateli i obywatelek, a także będzie przyczyniać się do budowy bardziej zrównoważonej i sprawiedliwej Europy.