Publicystyka - ngo.pl

System nieodpłatnych porad prawnych funkcjonuje blisko dwa lata. Pojawiły się już statystyki prezentowane przez Ministerstwo Sprawiedliwości i pierwsze oceny systemu. W ostatnich tygodniach pojawiły się też konkretne propozycje zmian legislacyjnych dotyczące systemu poradnictwa – do Sejmu RP wniesiono projekt ustawy przygotowany przez Kancelarię Prezydenta RP.

W propozycji tej zawarte są między innymi rozszerzone kryteria dostępu do nieodpłatnej pomocy prawnej i kilka rozwiązań korzystnych dla organizacje pozarządowych udzielających porad (w tym wprowadzenie poradnictwa obywatelskiego i mediacji). Są też jednak rozwiązania budzące obawy (na przykład tworzenie przez wojewodów list organizacji pozarządowych spełniających kryteria do udzielania porad w ramach systemu). Jednocześnie w mediach (chociażby w „Dzienniku Gazecie Prawnej” i „Rzeczpospolitej”) ukazały się teksty, w których przedstawiciele korporacji adwokackiej i niektórzy posłowie podnoszą zastrzeżenia wobec sposobu funkcjonowania w systemie poradnictwa organizacji pozarządowych. Pojawiają się nawet zarzuty, że organizacje omijają regulacje ustawowe dotyczące minimalnej wysokości wynagrodzenia przekazywanego prawnikom udzielającym porad. Skutkuje to radykalnymi postulatami wyłączenia organizacji pozarządowych z systemu poradnictwa.

Są to bardzo niepokojące informacje i postulaty. Przy systemie, który stosunkowo krótko funkcjonuje i przy dużej liczbie usługodawców bez trudu można znaleźć różne problemy w ich funkcjonowaniu. Jak wskazują doświadczenia zagraniczne, problemy z funkcjonowaniem specjalistów i organizacji udzielających porad pojawiały się zawsze i dotyczą wszystkich ich rodzajów. Przedstawiciele zawodów prawniczych też nie są wolni od takich zastrzeżeń. Po to właśnie prowadzi się na świecie zaawansowane badania i kontrole jakości działania systemu, by takie przypadki i problemy wyłapywać i na nie odpowiednio reagować. Fatalne w obecnej sytuacji jest to, że szuka się problemów tylko wśród jednej grupy i próbuje się wyciągać zbyt daleko idące wnioski dotyczące wręcz wykluczenia całej grupy z systemu porad prawnych. Trudno nie dostrzec związku tych działań z obecną inicjatywą legislacyjną i dążeniami (lobbingiem) do eliminacji z systemu całej grupy usługodawców. Wydaje się, że jest to efektem bardzo źle rozumianej „konkurencji” w ramach systemu poradnictwa.

Co znajduje się w projekcie Prezydenta? Sprawdź!

Obecna sytuacja jest też efektem błędów w samych założeniach systemu. W debatach poprzedzających jego utworzenie i w niektórych propozycjach rozwiązań wskazywano na ryzyko związane z mechanizmem, który będzie oparty o wynagrodzenie „za godziny” dyżuru, a nie za konkretne „usługi poradnicze”. Dodatkowo proponowano, by bezpłatne poradnictwo mogło być realizowane przez wszystkie chętne organizacje pozarządowe i kancelarie prawne spełniające określone wysokie wymagania. To klient wybierałby, do kogo idzie, komu ufa. I za nim szłyby pieniądze. Niestety, nie zdecydowano się na takie rozwiązania i w efekcie mamy dzisiaj mało zadowalające statystyki i różne problemy z funkcjonowaniem całego mechanizmu. Okazało się, że nawet przy niezbyt wysokich stawkach kilkugodzinne dyżury, w sytuacji niewielkiej liczby „klientów”, są bardzo atrakcyjne. Z efektywnością i skutecznością systemu nie ma to jednak nic wspólnego.

Inny poważny problem dotyczy tego, że przy tworzeniu ustawy nie przewidziano stałych badań i ewaluacji funkcjonowania systemu oraz badań nad jakością działania usługodawców. Nie ma więc wiarygodnych danych o dysfunkcjach, wadliwym działaniu usługodawców czy o jakości udzielanej pomocy. W tej sytuacji łatwo przenieść jednostkowe przykłady problemów na całą grupę i wywierać nacisk na decydentów.

Jeżeli w kontekście zmian ustawy pytamy o jakość usługodawców, to należałoby zapytać o wszystkich usługodawców, a nie tylko o organizacje pozarządowe. Należałoby zbadać wszechstronnie różne kwestie: na przykład jak oceniana jest przez klientów jakość i skuteczność udzielanego wsparcia, co się dzieje podczas tych opłaconych godzin dyżuru, skoro ze statystyk wynika bardzo mała liczba porad, co się dzieje z klientami, którzy przychodzą po pomoc, a są odsyłani z niczym ze względu na ograniczenia w dostępie do porad, czy i jakie pojawiają się skargi na usługodawców. Obecnie Najwyższa Izba Kontroli realizuje badanie systemu poradnictwa. Może przyniesie ono odpowiedzi choć na część z powyższych pytań.

Będzie bardzo źle, jeżeli jednym z głównych elementów dyskusji z zmianach w systemie pomocy prawnej będzie wzajemne oskarżanie się i „przepychanki” pomiędzy usługodawcami. Gubi się wtedy istota tego systemu. Nie będziemy dyskutować o tym, jak najlepiej pomóc jak największej liczbie potrzebujących osób, tylko o tym, którym usługodawcom system ma zapewnić jak najwyższe finansowanie.

Przeczytaj: Nieodpłatna pomoc prawna po roku: stanowisko organizacji

Na koniec wypada wyrazić żal, że ważna propozycja zmiany systemowej została przygotowana bez szerokich konsultacji ze środowiskiem prawniczym, samorządowym i pozarządowym. Nie było debaty o potrzebie zmian i założeniach projektu, nie było dyskusji nad projektem rozwiązań przez złożeniem ustawy do Sejmu, nie było porządnej ewaluacji systemu po ponad roku jego funkcjonowania. Zapewne część z obecnych kontrowersji udałoby się uniknąć lub przynajmniej poważnie przedyskutować. Trzeba też zauważyć, że proponowane zmiany ustawowe nie dotyczą kluczowych problemów tkwiących w samych założeniach systemu poradnictwa, o których mowa była wyżej.

MASZ ZDANIE? CZEKAMY NA WASZE GŁOSY (MAKS. 4500 ZNAKÓW) PLUS ZDJĘCIE NA ADRES: REDAKCJA@PORTAL.NGO.PL

Czym żyje III sektor w Polsce? Jakie problemy mają polskie NGO? Jakie wyzwania przed nim stoją. Przeczytaj debaty, komentarze i opinie. Wypowiedz się! Odwiedź serwis opinie.ngo.pl.

Ta ważna propozycja zmiany systemowej została przygotowana bez szerokich konsultacji ze środowiskiem prawniczym, samorządowym i pozarządowym.