Publicystyka - ngo.pl

Raport "Współistnienie czy współpraca - relacje sektora
pozarządowego i administracji publicznej" powstał w ramach projektu "Monitoring działania
ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie", który Stowarzyszenie Klon/Jawor
realizowało w drugiej połowie 2004 roku, na zlecenie i przy wsparciu Departamentu Pożytku
Publicznego MPS.

Jego autorzy zdają sobie sprawę, że wpływ Ustawy na współpracę
organizacji i administracji publicznej nie wyczerpuje tematu już zaistniałych, a także przyszłych
skutków Ustawy dla funkcjonowania sektora pozarządowego, jak również, że sfera regulacji
legislacyjnych nie wyjaśnia złożoności problemu relacji między trzecim sektorem a administracją.
Warto jednak wykorzystać pretekst prowadzonego monitoringu działania Ustawy w celu dokładniejszego
przyjrzenia się relacjom między partnerami, których deklarowane cele są często bardzo zbieżne, a
sposób funkcjonowania i, w konsekwencji, punkt widzenia - bywają odmienne.

Raport powstał na podstawie kilku komplementarnych źródeł danych,
które prezentują co najmniej dwie perspektyw. Pierwsza z nich, to opinie samych organizacji. Dane
na ten temat zebrane zostały w trakcie prowadzonego w drugiej połowie 2004 roku badania na
reprezentatywnej próbie  950 stowarzyszeń i fundacji. Druga, to perspektywa administracji
publicznej, która została zrekonstruowana w oparciu o podstawowe dane zebrane od samorządów oraz od
administracji rządowej szczebla centralnego i regionalnego. Zestawienie tych odmiennych punktów
widzenia może pokazać nie tylko, czym różni się postrzeganie wzajemnych relacji, a także odbiór
Ustawy w środowisku pozarządowym i wśród przedstawicieli administracji publicznej i samorządu, ale
także, jakie mogą być przyczyny tych różnic.

• Wszystkie badane aspekty funkcjonowania organizacji pozarządowych, a także procedury współpracy z nimi oceniane są przez przedstawicieli administracji centralnej i regionalnej lepiej niż 2 lata temu. Szczególny postęp nastąpił w dziedzinie oceny legislacji.
  Ponad ¾ urzędów zgadza się z opiniami o korzyściach wynikających ze współpracy z organizacjami.
  
  
• Z obowiązku stworzenia programu współpracy z organizacjami wywiązały się wszystkie badane urzędy marszałkowskie (z 12 województw). Programy takie uchwalone zostały też, mimo braku obowiązku, w 3 urzędach wojewódzkich.
  
  
• W większości przypadków programy współpracy tworzone przez urzędy marszałkowskie były konsultowane z organizacjami pozarządowymi m.in. w trakcie spotkań otwartych, konferencji, czasem ograniczyły się tylko do wywieszenia projektów w Internecie.
  
  
• Najczęstszą formą współpracy jest wymiana informacji oraz finansowanie działań organizacji przez administrację. Nieco rzadziej współpraca polega na powoływaniu wspólnych zespołów i konsultowaniu projektów aktów prawnych.
  
  
• W 2003 roku z pomocy finansowej ze środków publicznych (centralnych i regionalnych) łącznie skorzystało 8300 organizacji.
  
  
• Procedury dotyczące przekazywania pieniędzy nie są powszechnie przestrzegane:
• • Według ostrożnych szacunków 1/3 urzędów przekazuje środki publiczne organizacjom bez ogłaszania konkursów.
  • Tylko co piąty urząd zdecydował się na względnie stały termin ogłaszania konkursów.
  • W około 45% urzędów funkcjonuje jednolity formularz wniosku o dotacje.
  • W 56% urzędów wraz z ogłoszeniem podawane są kryteria oceny wniosków.
  • W 58% urzędów wnioskodawcy mogą korzystać z pomocy urzędników w przygotowywaniu wniosku.
  • Bardzo ważnym zapisem Ustawy była możliwość zawierania umów wieloletnich. Jak dotychczas jednak przypadki jego stosowania są bardzo rzadkie (12% urzędów). Praktycznie nie zdarzały się one poza instytucjami centralnymi.
    
    
• Jak wynika z badania, ogłoszenia o konkursach umieszczane są zazwyczaj na stronach internetowych - choć nie zawsze do tego celu stosowany jest Biuletyn Informacji Publicznej (BIP).
  
  
• 35% urzędów twierdzi, że wprowadzenie w życie Ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie miało praktyczne konsekwencje dla ich działań.

• 70% samorządów przekazywało w 2004 roku środki finansowe organizacjom pozarządowym. Częściej czyniły to gminy miejskie (prawie 90% w porównaniu do ok. 60% gmin wiejskich).
  
  
• Po roku od wprowadzenia Ustawy trudno powiedzieć, aby w znaczący sposób wpłynęła ona na poziom współpracy pomiędzy organizacjami pozarządowymi a władzami lokalnymi, przynajmniej w wymiarze finansowym. Prawie 90% gmin, które nie dotowały organizacji w roku 2003 nie uczyniła tego również w roku 2004. Wydaje się, że w przypadku tych samorządów, brak rozbudowanych relacji z organizacjami pozarządowymi wynika z barier głębszych niż problemy natury legislacyjnej lub proceduralnej. Być może opóźnienia związane z wdrażaniem przepisów Ustawy sprawiają, że na pierwsze efekty jej wejścia w życie trzeba jeszcze poczekać - zwłaszcza tam, gdzie nie było dotąd silnych tradycji wspierania ruchu pozarządowego.
  
  
• Co najmniej co trzecia gmina w Polsce przyznała, że w 2004 roku przekazała organizacjom środki finansowe w trybie niezgodnym z zapisami Ustawy o pożytku publicznym - bez ogłaszania otwartego konkursu (trzeba jednak pamiętać, że do końca czerwca 2004 roku samorządy mogły  przekazywać środki finansowe na podstawie art. 118 Ustawy o finansach publicznych). Jeśli powiększyć tą grupę o samorządy, które nie precyzują trybu przyznawania organizacjom dofinansowania, okazuje się, że grupa gmin nie korzystających z procedur przewidzianych Ustawą o działalności pożytku publicznego, lub korzystających z nich tylko częściowo (niektóre gminy udzielały kilku odpowiedzi, z których część odwoływała się do zapisów Ustawy) sięga 80% wszystkich gmin przekazujących jakiekolwiek środki organizacjom pozarządowym.
  Po roku od wprowadzenia tego obowiązku programy współpracy uchwaliła mniej więcej połowa gmin, przy czym znaczna ich część uczyniła to dopiero pod koniec roku.
  
  
• Gminy wiejskie uchwalały program znacznie rzadziej niż miasta - tylko 40% z nich zadeklarowało, że posiada program, podczas gdy wśród gmin miejskich taką deklarację złożyło 80% samorządów. Wśród gmin miejsko-wiejskich programy współpracy uchwalono w 55% przypadków.
  
  
• W 2004 roku ponad połowa gmin wiejskich nie prowadziła żadnej współpracy pozafinansowej z organizacjami, zaś nieco ponad 15% deklarowała korzystanie z więcej niż jednej z wymienionych w Ustawie o działalności pożytku publicznego form współpracy. Wśród miast, na brak którejkolwiek z zapisanych w Ustawie form współpracy wskazywało 35% samorządów.
  

• 65% organizacji kontaktuje się z samorządem na poziomie gminy lub powiatu często lub co pewien czas, kolejne 18% sporadycznie.
  
  
• Relacje z samorządem lokalnym charakteryzuje pewna ambiwalencja. 58% organizacji uważa, że kontakty z samorządem były najważniejsze z punktu widzenia realizacji ich celów statutowych. Jednocześnie samorząd lokalny i jego agendy na szczeblu powiatu lub gminy były najczęściej wskazywane (przez 39% organizacji), jako instytucja, z którą w ciągu ostatnich 2 lat zdarzyło im się popaść w konflikt.
  
  
• Wśród form współpracy z samorządem najczęściej organizacje wskazują:
• • przekazywanie środków finansowych (69%),
  • wymianę informacji (60%),
  • uzgadnianie wzajemnych przedsięwzięć (57%).
    
    
• Współpraca między organizacjami a samorządem najczęściej polega na finansowym wspieraniu przez samorząd działań organizacji dlatego warto przyjrzeć się tej formie współpracy bliżej.
  
  
• 47% organizacji zadeklarowało, że w 2003 roku działania ich zostały wsparte przez środki samorządowe.
  
  
• Badane organizacje poproszono o wskazanie, jakie procedury i zasady współpracy pomiędzy samorządem lokalnym a sektorem pozarządowym funkcjonują w ich gminie. Znamienne, że ponad 20% nie umiało nic powiedzieć na temat procedur stosowanych przez samorząd we współpracy z organizacjami. Zdaniem organizacji w większości urzędów funkcjonuje nie więcej niż połowa omawianych zasad.
  
  
• Tylko ponad 30% organizacji wskazuje, że istnieje w ich gminie "ogólny, powszechnie dostępny dokument określający zasady współpracy między organizacjami a samorządem".
  
  
• Nieco więcej (ok. 40%) twierdzi, że decyzje o przyznawaniu środków publicznych skonstruowane są w oparciu o jasne reguły, uniemożliwiające sytuację konfliktu interesów, oraz że terminy składania i rozpatrywania wniosków o dotację z samorządu są z góry znane i jasno określone.
  
  
• Tylko 6,5% organizacji  słyszało o możliwości podpisywania z administracją lokalną umów wieloletnich.