Publicystyka - ngo.pl

Karmienie piersią jest optymalnym sposobem żywienia człowieka na wczesnym etapie jego życia, a wiedza na temat dobroczynnego wpływu mleka kobiecego na wzrost i rozwój młodego organizmu jest cały czas pogłębiana. Wiąże się z wieloma korzyściami zdrowotnymi, których beneficjentami są zarówno dzieci karmione mlekiem mamy, jak i kobiety karmiące piersią.

Korzyści te mają wymiar zarówno krótko- jak i długofalowy. Karmienie mlekiem matki zmniejsza podatność organizmu dziecka na infekcje np. układu pokarmowego, czy moczowego, a także przyczynia się do wzmocnienia odporności.

Jednak wachlarz profitów wynikających z karmienia piersią jest dużo szerszy. Obejmuje również zmniejszone ryzyko występowania chorób cywilizacyjnych, czy chorób nowotworowych w późniejszym życiu dziecka, ale również działa profilaktycznie na mamę karmiącą. U kobiet, które w swoim życiu karmiły piersią spada ryzyko zachorowania na nowotwór piersi czy jajników.

Naturalny sposób karmienia dzieci ma znaczenie nie tylko dla poszczególnych osób, ale także całego społeczeństwa. Im większy jest wskaźnik dzieci karmionych piersią, tym zdrowsze społeczeństwo, a co za tym idzie mniej przypadków chorób, co przekłada się na oszczędności w budżecie państwa.

Wpływ karmienia piersią na zdrowie podkreśla m.in. Światowa Organizacja Zdrowia, zalecając wyłączne karmienie piersią przez okres pierwszych sześciu miesięcy życia dziecka oraz jego kontynuowanie wraz z jednoczesnym rozszerzeniem diety dziecka minimum do drugiego roku życia. Nie wskazuje się na górną granicę, moment zakończenia karmienia piersią. Ten czas jest indywidualny dla każdej pary mama–dziecko i tylko od nich zależny. Karmienie piersią można kontynuować tak długo, jak długo chcą tego zarówno matka, jak i karmione piersią dziecko. 

Chociaż karmienie piersią jest procesem naturalnym, nie zawsze przebiega bez przeszkód. Wsparcie laktacyjne ma zatem ogromne znaczenie dla jego powodzenia. Wbrew pozorom opieka laktacyjna nie zaczyna się po urodzeniu dziecka. Bardzo ważny jest etap ciąży, kiedy to przyszli rodzice przygotowują się do nowej roli, jaką jest rodzicielstwo. Już na tym etapie, rzetelna edukacja w zakresie wiedzy dotyczącej samej laktacji, jak i problemów, które mogą się pojawić, może pomóc pokonać pojawiające się trudności.

Niezmiernie ważny jest również okres okołoporodowy, kiedy to zachodzi proces inicjacji laktacji. Pomoc w przystawieniu maluszka, kontakt skóra do skóry oraz przebywanie matki i dziecka razem, wspierają wykształcenie prawidłowych mechanizmów ssania. Nie możemy również zapominać o opiece laktacyjnej po opuszczeniu oddziału położniczego przez kobietę karmiącą piersią. W trakcie „drogi laktacyjnej” pojawić się może wiele trudności, które nie zawsze są zrozumiałe dla rodziców. Ważna jest wtedy szybka i skuteczna pomoc. 

Jak zatem w rzeczywistości wygląda opieka laktacyjna w Polsce i czy jest w stanie sprostać trudnościom, z jakimi mierzą się młode mamy?

Aby odpowiedzieć na to pytanie, członkinie Stowarzyszenia Małyssak podjęły się przeprowadzenia wnikliwego monitoringu opieki laktacyjnej obejmującego czas na przestrzeni lat 2018 – 2022, w szczególności opieki finansowanej ze środków publicznych.

Stowarzyszenie Małyssak jest organizacją pozarządową z Bydgoszczy, która od wielu lat wspiera rodziców w trudach związanych z rodzicielstwem oraz towarzyszy im w drodze laktacyjnej. Na podstawie przeprowadzonego monitoringu, w ramach którego członkinie Stowarzyszenia zebrały 2504 wypełnione ankiety oraz przeprowadziły 57 pogłębionych wywiadów z kobietami karmiącymi piersią, a także 10 wywiadów z medyczkami, które na co dzień pracują z kobietami karmiącymi, powstał Raport – dokument ukazujący obecną sytuację. Zawiera historie kobiet, które zdecydowały się na podzielenie się swoim doświadczeniem oraz wskazuje newralgiczne elementy systemu opieki laktacyjnej w naszym kraju, które zasługują na uwagę i poprawę (Raport dostępny TUTAJ).

Decyzja o karmieniu piersią jest indywidualną decyzją rodziców, ale powinna zostać podjęta w sposób świadomy. Ta świadomość wynika z posiadanej wiedzy na temat samego karmienia piersią, jak i skutków niekarmienia mlekiem mamy w postaci zwiększenia ryzyka dla zdrowia dziecka i matki. Wiedzę o laktacji i mleku kobiecym kobiety mają możliwość zdobyć w czasie ciąży podczas spotkań z położną.

Raport wskazuje jednak, że większość kobiet spodziewających się dziecka, nie jest informowana przez lekarza prowadzącego ciążę o możliwości skorzystania z edukacji przedporodowej prowadzonej przez położną środowiskowo-rodzinną (inaczej położną podstawowej opieki zdrowotnej lub położną POZ) w ramach podstawowej opieki zdrowotnej (refundowanej przez NFZ). Prawie połowa kobiet w czasie ciąży nie ma kontaktu ze swoją położną środowiskowo-rodzinną.

Jak zostało wspomniane, rzetelna edukacja ma kolosalne znaczenie dla podejmowanych wyborów, w tym wyboru dotyczącego sposobu karmienia dziecka. Warto oprzeć ten wybór na aktualnej wiedzy, która jest coraz szerzej dostępna.

Pamiętać należy też, że kobiety mają możliwość wyboru swojej położnej środowiskowo-rodzinnej (wybór położnej POZ można sprawdzić na osobistym Internetowym Koncie Pacjenta). Warto szukać tych położnych, które korzystają z najnowszych doniesień i wiedzą, że nauka dostarcza ogromnej ilości dowodów na to, że karmienie mlekiem kobiecym jest niezwykle ważne dla prawidłowego wzrostu i rozwoju młodego organizmu, czy wpływa korzystnie również na organizm kobiety karmiącej piersią. Z położną zawczasu można poznać fizjologię laktacji, czy przygotować się na potencjalne trudności. Przekazywanie tych jak ważnych informacji kobietom ciężarnym wpływa na podejmowane przez nie decyzje. Wiele problemów laktacyjnych, czy też słaba motywacja do karmienia piersią wynikać może z niedostatecznej wiedzy.

Chociaż trudności w karmieniu piersią mogą pojawić się na różnych etapach laktacji, to początkowy okres laktacji jest bardzo istotny, stąd też tak ważna jest opieka okołoporodowa, w tym wiedza i empatyczne podejście personelu medycznego szpitala. Problemem jest niejednolita pomoc personelu. Kobiet, które wskazały, że nie otrzymały żadnej pomocy, było więcej niż tych, które wskazały na to, że uzyskały wsparcie w karmieniu piersią od całego personelu medycznego po porodzie w szpitalu. W Raporcie odnotowano także ograniczony dostęp do osób dodatkowo wykwalifikowanych w poradnictwie laktacyjnym (często określanych mianem doradczyń laktacyjnych, czy położnych laktacyjnych) w szpitalu. 

Dokarmianie noworodków mieszanką mlekozastępczą należy do interwencji medycznych, których ilość powinna być ograniczana do niezbędnego minimum zgodnie z zapisami Standardu Organizacyjnego Opieki Okołoporodowej (dalej SOOO). Z danych zawartych w Raporcie wynika, że co drugie dziecko otrzymuje w szpitalu mieszankę. Takie dokarmianie nie pozostaje bez konsekwencji zarówno dla zdrowia dziecka jak i przebiegu laktacji.

Na dokarmianie mieszanką mlekozastępczą narażone są szczególnie dzieci urodzone drogą cięcia cesarskiego, co nie zawsze ma swoje uzasadnienie medyczne i w niektórych szpitalach stosowane jest łącznie z oddzieleniem matki i dziecka w pierwszej dobie po porodzie, co może mieć wpływ na problemy w późniejszym przystawianiu noworodka do piersi. Samo oddzielenie nie powinno mieć miejsca, o ile nie jest podyktowane zagrożeniem życia lub zdrowia dziecka lub matki, a personel powinien okazać stosowną pomoc w karmieniu piersią po cięciu cesarskim.

Drugą grupą dzieci narażonych na dokarmiane mieszanką mlekozastępczą są dzieci przedwcześnie urodzone. Dla tej grupy dzieci mleko kobiece ma szczególne znaczenie prozdrowotne i należy dołożyć wszelkich starań, aby mogły być karmione mlekiem kobiecym. Sytuacja w przypadku porodu przedwczesnego jest sytuacją trudną i wyjątkową. Barierą jest nie tylko często uniemożliwione lub utrudnione w początkowym okresie samodzielne ssanie z piersi, ale również najczęściej oddzielenie matki i dziecka. Poród przedwczesny jest zaskoczeniem nie tylko dla organizmu dziecka, ale także dla organizmu matki, która musi otrzymać szczególną pomoc w rozpoczęciu procesu pozyskiwania własnego mleka, np. w ręcznym odciągnięciu siary. Niestety przytłaczająca większość kobiet nie jest uczona, jak ręcznie pozyskiwać mleko, w szczególności siary dla noworodka (pomimo wskazanego w SOOO obowiązku personelu medycznego udzielenia instruktażu w tym zakresie).

Ponadto w przypadku porodu przedwczesnego proces stymulowania laktacji trwa, a w tym czasie najlepszym rozwiązaniem dla dziecka jest karmienie go mlekiem kobiecym pochodzącym z banków mleka kobiecego. Stąd też powinna być szeroka dostępność do mleka kobiecego pochodzącego od honorowych dawczyń, kobiet, które karmią piersią własne dzieci, a przy okazji dzielą się tym cennym pokarmem z innymi. Jak pokazuje Raport, takie mleko otrzymał niespełna co dziesiąty wcześniak.

Z punktu widzenia opieki laktacyjnej bardzo ważna jest opieka położnej środowiskowo-rodzinnej już po wyjściu matki i dziecka ze szpitala. Położna ma szansę wychwycić nieprawidłowości i realnie pomóc kobiecie karmiącej piersią podczas wizyt w domu kobiety (tzw. wizyty patronażowe w okresie do drugiego miesiąca życia dziecka), czy udzielając porady laktacyjnej przez cały okres laktacji w swoim gabinecie, czy przychodni POZ. Polskie prawo zapewnia dostęp do sześciu wizyt patronażowych położnej POZ.

 Choć, jak wynika z przeprowadzonego monitoringu, co druga kobieta borykała się z problemami w karmieniu piersią w okresie odbywania się wizyt patronażowych, niestety nie wszystkie mamy mogły liczyć na wsparcie. Problemem jest niedostateczna ilość lub zła jakość wizyt patronażowych po porodzie, co często skutkuje brakiem jakiegokolwiek kontaktu z położną po zakończeniu wizyt w domu. Tylko co dziesiąta kobieta kontynuowała kontakt z położną po zakończeniu patronażu. Duża część kobiet w razie problemów szukała pomocy w sektorze prywatnym.

Problemem jest więc niedostateczna opieka nad kobietą karmiącą piersią zarówno po porodzie – w okresie połogu, jak i po nim. 

Warto zatrzymać się również nad jakością świadczonej pomocy. Zdarza się że przekazywane porady nie mają nic wspólnego z aktualną wiedzą na temat laktacji i wartości mleka kobiecego, a wyrażają osobiste przekonania lub powielają mity dotyczące karmienia piersią. Taka „pomoc” przynosi więcej szkody niż pożytku i może przyczynić się do wcześniejszego odstawienia dziecka od piersi.

Niespełna połowa kobiet, u których była położna środowiskowo-rodzinna po porodzie nie miała zbadanych piersi, co jest podstawowym elementem porady laktacyjnej. W innych przypadkach same położne środowiskowo-rodzinne odsyłają kobiety po pomoc do personelu specjalizującego się w laktacji, jednak liczba poradni laktacyjnych, w których pomoc może być udzielona bezpłatnie jest daleko niewystarczająca (w okresie ostatnich kilku lat w samej Bydgoszczy zamknięto trzy przyszpitalne poradnie laktacyjne). Wprowadzenie zmian w refundowaniu świadczeń związanych z poradnictwem laktacyjnym, otworzyłoby drogę do wspierania kobiet karmiących piersią podczas całego okresu laktacji. Sposobem na to jest m.in. wyodrębnienie specjalistycznej porady laktacyjnej, do której mogłyby kierować właśnie położne POZ.

Wiele trudności, z jakimi mierzą się rodzice małych dzieci, a które dotyczą karmienia piersią, są trudnościami, które nie wymagają pomocy medycznej. W trudnych chwilach ważne jest wysłuchanie drugiej osoby, możliwość podzielenia się swoim doświadczeniem, wskazanie możliwych rozwiązań. W tym zakresie przydatne byłoby wsparcie innych kobiet, które mają własne, pozytywne doświadczenia w związku z karmieniem piersią i rozwiązywaniem trudności. Takie kobiety po przejściu odpowiednich kursów dla osób niemedycznych (np. kurs Promotorki Karmienia Piersią) mogłyby pełnić rolę pomocniczą w szpitalach, czy organizować grupy wsparcia w środowisku, gdzie młodzi rodzice w komfortowej atmosferze mogliby podzielić się swoimi wątpliwościami.

Wzajemna pomoc i wsparcie może przyczyniać się do wzmocnienia poczucia sprawczości i zrozumienia. Aktualnie w Polsce działają nieliczne grupy wsparcia kobiet w okresie laktacji, które są inicjatywami oddolnymi a nie systemowymi. Aby rozwinąć tę ideę wsparcia laktacyjnego, potrzebne są zmiany w polskim prawie, które regulowałyby funkcjonowanie i finansowanie takich inicjatyw. Podobnie jak w opiece psychiatrycznej funkcjonuje zawód asystenta zdrowienia (osoby, która wspiera innych, opierając się na doświadczeniu wyjścia z własnego kryzysu zdrowia psychicznego), zasadnym byłoby stworzenie zawodu asystentki laktacyjnej.

Kobiety karmiące to też kobiety, które nierzadko wymagają pomocy medycznej niezwiązanej z karmieniem piersią. Są pacjentkami lekarzy wielu specjalności, przykładowo stomatologów, ortopedów czy psychiatrów. W takich sytuacjach zdarzają się przypadki odmowy zastosowania określonej terapii, procedury medycznej lub zalecane jest odstawienie dziecka od piersi przed rozpoczęciem leczenia. Wiele z tych sytuacji nie powinno mieć miejsca. Kobiety karmiące piersią, tak jak wszystkie inne mają prawo np. do wykonania badania ultrasonograficznego piersi czy zastosowania określonych leków, wśród których często można dobrać takie, które są kompatybilne z karmieniem piersią.

Niestety wiedza medyków w zakresie doboru środków farmakologicznych w okresie laktacji często jest nieaktualna, co wynikać może ze zbyt powierzchownego potraktowania zagadnień związanych z laktacją w toku studiów medycznych. Tu rozwiązaniem byłyby zmiany w procesie kształcenia kładące większy nacisk na różne aspekty związane z laktacją takie jak fizjologia laktacji czy farmakoterapia w okresie laktacji. Pozwoliłoby to na wyeliminowanie kierowania się przez osoby związane ze środowiskiem medycznym własnymi przekonaniami, które często nie mają nic wspólnego z aktualnymi rekomendacjami.

Jak wspomniano, karmienie dzieci mlekiem mamy jest korzystne nie tylko dla samych dzieci, ale też całego społeczeństwa, stąd też warto wykształcić poczucie społecznej odpowiedzialności, wspierając młodych rodziców, jak również stwarzając środowisko, w którym karmienie piersią jest zjawiskiem naturalnym i akceptowanym.

Jednym z elementów takiego podejścia może być uwolnienie przestrzeni medycznej od reklam propagujących karmienie mieszanką mlekozastępczą. Decyzja o sposobie żywienia dziecka jest autonomiczną decyzją jego rodziców, a reklamy produktów zastępujących mleko kobiece mogą wpływać na podejmowane decyzje.

Pracownicy ochrony zdrowia powinni wspierać karmienie piersią jako optymalny sposób żywienia dzieci, a nie pośredniczyć, bardziej lub mniej świadomie, w marketingu mieszanek mlekozastępczych. Obecnie w wielu placówkach medycznych, przychodniach lub szpitalach, obserwuje się mnóstwo nawiązań do producentów mieszanek mlekozastępczych. Logo firm pojawia się nie tylko na bezpośrednich reklamach, ale także w materiałach przeznaczonych dla rodziców i dzieci, takich jak np. książeczki zdrowia dziecka, naklejki, broszury edukacyjne skierowane do rodziców. Zdarzają się również przypadki wręczania materiałów marketingowych w postaci ulotek i darmowych próbek mieszanek zarówno na oddziałach położniczych, jak i w przychodniach. W tym aspekcie rozwiązaniem mogłyby być zmienione przepisy prawne zakazujące tego typu praktyk, a także wzmacnianie edukacji tak, aby wybory podejmowane przez rodziców były oparte na rzetelnych danych naukowych.

Ważne, by personel medyczny miał świadomość wpływu, jaki marketing produktów zastępujących mleko kobiece wywiera na stan karmienia piersią dzieci, a co za tym idzie, aby medycy unikali konfliktu interesów pojawiającego się w momencie podejmowania współpracy, przyjmowania korzyści materialnych i niematerialnych od producentów i dystrybutorów żywności dla niemowląt i małych dzieci, czy przedmiotów służących do karmienia niemowląt.

Ponieważ karmienie piersią jest jednym z pierwszych elementów w życiu człowieka wspierających stan jego zdrowia, warto zastanowić się, co możemy zrobić, aby poprawić aktualną sytuację. Przeprowadzony monitoring dostarczył informacji na temat najczęstszych i najpoważniejszych problemów opieki laktacyjnej w Polsce. Biorąc pod uwagę niezwykle ważną rolę karmienia piersią w kształtowaniu zdrowia młodego pokolenia, podjęta została decyzja o wniesieniu petycji do Ministry Zdrowia. Petycja zawiera szereg postulatów, których wdrożenie pozwoli na poprawę stanu opieki laktacyjnej w naszym kraju.

Petycja została wniesiona przez „Koalicję na rzecz zmian w opiece laktacyjnej w Polsce” do której należą: Stowarzyszenie Małyssak, Fundacja Mama na Huśtawce, Fundacja Matecznik, Fundacja Mlekiem Mamy, Fundacja „Specjaliści Dzieciom”, Stowarzyszenie Ochrony, Promocji i Wsparcia Karmienia Piersią, Stowarzyszenie Tulimy Mamy, Hafija.pl, Laktaceuta.pl oraz Prawoilaktacja.pl. Zachęcamy do zapoznania się z Raportem oraz petycją i wyrażenia poparcia dla niej poprzez jej podpisanie, zarówno jako organizacje pozarządowe, podmioty, jak i osoby fizyczne (petycja dostępna TUTAJ).

Działania są efektem projektu „Karmienie mlekiem mamy prawem mamy i dziecka” i są realizowane przez Stowarzyszenie Małyssak w ramach dotacji z Programu Aktywni Obywatele - Fundusz Krajowy finansowanego przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię w ramach Funduszy EOG.

Zapraszamy do oddania głosu poparcia pod petycją  TUTAJ.

Raport dostępny TUTAJ.