Sukces realizacji projektu zależy od wielu czynników. Wśród nich można wymienić efektywne i spójne koordynowanie działań projektowych, ewaluację prowadzoną na bieżąco czy też promocję. Sukces projektu realizowanego na danym terenie mógłby jednak zakończyć się jego niepowodzeniem gdzie indziej. Aby do tego nie dopuścić, należy pamiętać o diagnozie środowiska lokalnego, bez której wszystkie powyższe elementy mogą okazać się niewystarczające.
Każda diagnoza prowadzona jest w określonym celu. Jest to rozpoznanie, które ma przynieść odpowiedź na postawione wcześniej pytania. W przypadku diagnozy środowiska lokalnego pytania dotyczą mocnych i słabych stron danej społeczności. Diagnoza powinna być rzetelna, a więc powinna przedstawiać daną rzeczywistość taką jaka jest. Nie można nadawać większego znaczenia ani zaletom, ani wadom. Ma ona nam przynieść informacje, które pozwolą na wyciągnięcie wniosków, czyli określenie szans i zagrożeń. Dobrze więc, gdy w zespole pracuje kilka osób, gdyż wtedy jest większe prawdopodobieństwo skuteczniejszej analizy.
Wyciągając wnioski, wskazuje się na szanse oraz zagrożenia, które mogą zaistnieć na danym terenie. Szansą mogą być istniejące instytucje, które można włączyć do udziału w danym projekcie. Instytucje takie często chętnie włączyłyby się w prace, lecz nie wiedzą o prowadzonych działaniach. Zagrożeniem mogą być spotykane nierzadko animozje między mieszkańcami sąsiadujących ze sobą osiedli, wsi, czy też miast. Wiedząc o ich istnieniu, musimy je uwzględniać, obmyślając działania projektowe.
Efektem przeprowadzonej diagnozy jest odpowiedź na pytanie, jakie problemy występują w danej społeczności, jakie potrzeby zgłaszają okoliczni mieszkańcy. Działania prowadzone w projekcie nie wyeliminują całkowicie tych problemów. Celem jednak powinno być zaktywizowanie jak największej liczby mieszkańców do działania oraz doprowadzenie do sytuacji, w której problemy te będą eliminowane dalej, stopniowo, w późniejszym czasie, już bez projektodawcy. Projekt jest zatem swego rodzaju iskrą zapalną, początkiem eliminacji problemu, powodem do aktywizacji społeczności lokalnej, a co za tym idzie - elementem rozwoju lokalnego. Aby jednak ludzi zaktywizować do działania niezbędne jest właściwe określenie problemów na podstawie diagnozy środowiska lokalnego.
Diagnoza to zbieranie danych. Jakich? Wszelkich, które mogą się przydać do uzyskania obrazu danej społeczności. Zbierając dane, należy pamiętać w jakim celu się to robi. Jeżeli grupą docelową działań w projekcie będzie młodzież, powinny to być dane, które dotyczą właśnie jej: ilu jest mieszkańców na danym terenie w danym wieku, w jaki sposób najczęściej spędzają wolny czas, jakie dostrzegają najważniejsze minusy w swojej okolicy, czy na danym terenie funkcjonuje Młodzieżowy Dom Kultury, świetlica środowiskowa itp. Analogicznie w przypadku gdybyśmy swoje działania prowadzili przede wszystkim w stosunku do kobiet, diagnoza powinna dotyczyć w głównej mierze właśnie ich. Przydatne mogą się okazać także informacje o podobnych programach realizowanych na innych terenach, nawet najodleglejszych.
Szukając przydatnych danych, dobrze jest także określić ramy czasowe. Diagnoza może przykładowo obejmować okres nie dłuższy niż 3, 5, 8 lub więcej lat, jednakże - jak wiadomo - im starsze źródła, tym będą one mniej wiarygodne. Mogą jednak dawać pewien pogląd na ogół, w zestawieniu z danymi aktualniejszymi (jeżeli takowe istnieją, a raczej - zostały znalezione). Ramy czasowe można oczywiście modyfikować, ale dobrze by zostały one jasno określone przez projektodawcę zanim przystąpi do diagnozy.
Gdy projektodawca ustali co dokładnie go interesuje, powinien przejść do poszukiwania tych danych. Gdzie ich szukać? Najlepiej na terenie, który nas interesuje. Informacji mogą nam udzielić przedstawiciele instytucji, które mają wiedzę bądź wgląd do informacji nas interesujących tj. urzędy gmin/miast, ośrodki pomocy społecznej, urzędy pracy itp. Zgodnie z ustawą o dostępie do informacji publicznych każdy ma prawo wglądu do informacji zbieranych przez instytucje publiczne. Wiele z nich jest zresztą opublikowanych czy to na stronach urzędu czy też w Biuletynie Informacji Publicznej. Szeroką wiedzę mogą mieć także przedstawiciele organizacji pozarządowych działających na danym terenie. Warto zatem postarać się o stworzenie ankiety i poprosić te osoby o udzielenie pytań telefonicznie (ankieta nie może być jednak zbyt długa), mailowo lub - jeśli jest to możliwe - osobiście podczas bezpośredniej rozmowy. Innymi źródłami informacji mogą być również media: telewizja, radio, prasa lokalna. Szerokim źródłem informacji jest Internet i tam także znaleźć można wiele przydatnych danych. Należy jednak z niego korzystać w sposób ostrożny, gdyż nie każde źródło znalezione w sieci jest wiarygodne.
Niezależnie od tego w jaki sposób dane zostały zebrane kluczowe jest ich późniejsze zanalizowanie, by wyciągnąć wnioski. Jeżeli projekt zakłada organizację wydarzenia razem z mieszkańcami, najlepiej by analizy dokonali właśnie ci mieszkańcy przy udziale zespołu projektowego, który pomoże wyciągnąć wnioski w sposób właściwy oraz nakierować na realne działania. Osoby te będą mieć świadomość, że brały udział w procesie ustalania konkretnych działań, przez co będą się za nie czuli odpowiedzialni. Działania te będą też możliwe do realizacji, dzięki czemu po ich zakończeniu mieszkańcy będą podbudowani osiągniętym sukcesem i skorzy do dalszej działalności na tym polu.
Diagnoza środowiska lokalnego pozwala lepiej poznać daną społeczność. Dzięki niej poznajemy jej zalety oraz mamy świadomość zagrożeń, które mogą zaszkodzić projektowi. Najważniejsze, by wszystkie plusy i minusy dostrzec w porę i móc przełożyć je na konkretne działania. Dobra diagnoza to taka, która jest rzetelna, dzięki czemu działania trafią w samo sedno danego problemu.
Artykuł powstał w ramach projektu "Regionalny Ośrodek EFS w Lesznie". Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego.
