Dlaczego organizacje coraz chętniej korzystają ze wsparcia wolontariuszy? Kto współpracuje z nimi najczęściej? Jak zmienia się na przestrzeni lat aktywność członków stowarzyszeń i co z tego wynika?
Wolontariat w organizacjach
Badania Stowarzyszenia Klon/Jawor [Wolontariat, filantropia, 1%. Stowarzyszenie Klon/Jawor, 2012–2015] wskazują, że w wolontariat na rzecz lub za pośrednictwem organizacji pozarządowych angażuje się co piąty Polak. Oznacza to, że od 2012 roku odsetek wolontariuszy wśród Polaków pozostaje niemal niezmienny. Kiedy jednak spojrzymy na wolontariat z drugiej strony – z perspektywy korzystających z pracy wolontariuszy organizacji pozarządowych – zobaczymy zupełnie inny obraz. Systematycznie przybywa fundacji i stowarzyszeń korzystających z pracy wolontariuszy. Jeszcze dziewięć lat temu robiło to tylko 40% organizacji – obecnie już 61%. Przeciętna organizacja korzystająca ze wsparcia wolontariuszy współpracuje z 10 takimi osobami w ciągu roku. Na ogół nieco ponad połowa z nich (56%, czyli 5–6 osób) jest ściślej związana z organizacją, co oznacza, że angażuje się w prace na jej rzecz co najmniej raz w miesiącu.
Zdecydowanie najczęściej z pracy wolontariuszy korzystają organizacje działające w obszarze usług socjalnych i pomocy społecznej (78%). Najrzadziej robią to natomiast stowarzyszenia i fundacje zajmujące się sportem (58%) oraz rozwojem lokalnym (55%). Współpraca z wolontariuszami jest też najbardziej typowa dla fundacji i stowarzyszeń o największych budżetach. Wśród najmniej zasobnych organizacji wystarczającym wkładem pracy jest zazwyczaj aktywność członków, czyli tzw. wolontariat wewnętrzny. Fundacje i stowarzyszenia o największych budżetach działają na ogół na większą skalę, a tym samym zapotrzebowanie na pracę wolontariuszy jest wśród nich większe. Nie oznacza to jednak, że działają „bardziej społecznie” niż biedniejsze organizacje. Im większy budżet, tym więcej nie tylko wolontariuszy, lecz także płatnych pracowników.
Widać więc, że im większa jest skala działania organizacji, im większy zasięg realizowanych przez nią projektów – tym częściej w jej działalności zaznacza się wkład wolontariuszy. Wspomniana zależność jest także widoczna wtedy, gdy spojrzymy na organizacje działające wyłącznie lokalnie lub też szerzej: regionalnie, w skali kraju lub na arenie międzynarodowej. Im szersze kręgi zatacza działalność organizacji, tym częściej zdarza się, że angażuje ona wolontariuszy.
Wzrost popularności fundacji a wolontariat
Rosnący odsetek organizacji pozarządowych korzystających ze wsparcia wolontariuszy jest także związany z rosnącą popularnością zakładania nowych fundacji. Przybywa ich coraz szybciej i „gonią” pod tym względem stowarzyszenia. W 2014 roku powstało ich ponad 2 tysiące. Nowych stowarzyszeń zarejestrowało się co prawda 4,5 tys. ale jeszcze w poprzedniej dekadzie powstawało ich każdego roku około sześciokrotnie więcej niż fundacji. W efekcie te ostatnie stanowią 17% polskiego sektora pozarządowego.
Zgodnie z przepisami prawa fundacje w ogóle nie mają członków, a jedynymi osobami formalnie z nimi związanymi są członkowie zarządu oraz członkowie rady fundacji. Z definicji więc ich zasoby ludzkie są skromniejsze, co powoduje konieczność opierania się na pracy płatnych pracowników oraz wolontariuszy. Z aktywności tych ostatnich korzysta aż 75% fundacji (i 59% stowarzyszeń). Można więc oczekiwać, że im większy będzie udział fundacji w sektorze pozarządowym, tym większe będzie zapotrzebowanie na pracę wolontariuszy.
Członkowie stowarzyszeń
Zapotrzebowanie na pracę wolontariuszy rośnie także w stowarzyszeniach. Jednym z powodów tego zjawiska może być poziom zaangażowania członków stowarzyszeń w życie swoich organizacji. Warto podkreślić, że chodzi tutaj wyłącznie o stowarzyszenia, gdyż fundacje, stanowiące 17% sektora pozarządowego, w świetle prawa nie mają członków. Od 2008 roku obserwujemy systematyczne zmniejszanie się liczby członków stowarzyszeń. W 2015 roku przeciętne stowarzyszenie liczy 30 osób, podczas gdy jeszcze siedem lat temu było ich 40.
Należy dodać, że w życie stowarzyszenia aktywnie włącza się tylko około połowa jego członków, reszta pozostaje bierna i faktycznie nie uczestniczy w aktywności swojej organizacji. Jeżeli weźmiemy to pod uwagę, zobaczymy, że przeciętne stowarzyszenie może liczyć na realne zaangażowanie około 15 osób. Spadająca liczba członków – czyli osób gotowych do angażowania się w działalność organizacji – powoduje, że organizacje te są zmuszone do poszukiwania wsparcia z zewnątrz. Zatrudnienie pracowników jest dla wielu z nich zbyt kosztowne i z różnych względów trudne. W tej sytuacji wyjściem pozostaje znalezienie wolontariuszy, którzy wypełnią wspomnianą lukę i zaangażują się w działalność organizacji.
W przeciętnym stowarzyszeniu niemal połowa członków (48%) to kobiety. Najbardziej sfeminizowanymi branżami sektora są usługi socjalne i pomoc społeczna oraz ochrona zdrowia. Najmniej kobiet wśród członków mają organizacje sportowe.
Co to jest NGO? Ile jest w Polsce NGO? Czym zajmują się NGO? Dowiesz się w serwisie fakty.ngo.pl.
Badanie zostało zrealizowane w ramach programu Obywatele dla Demokracji, finansowanego z Funduszy EOG, a także z Funduszu Inicjatyw Obywatelskich oraz środków Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności.
