Aspekty wojskowe, szkoleniowe, psychologiczne oraz medyczne podczas wystąpienia konfliktu zbrojnego.
Na wstępie pragnę wyjaśnić kwestie związane z nazewnictwem oraz usankcjonowaniu prawnym.
W prawie konfliktów zbrojnych konwencje genewskie z 1949 roku zdefiniowały pojęcie osoby cywilnej. Stosownie do nich osobą cywilną jest osoba nienależąca do sił zbrojnych lub innych zorganizowanych sił, grup lub ochotniczych oddziałów, a także każda osoba, która nie stawia oporu zbliżającym się wojskom inwazyjnym na okupowanym terenie. Osoby cywilne w czasie działań wojennych podlegają ochronie. Zabronione są ataki na ludność cywilną jako taką lub na osoby cywilne, zabronione są też akty i groźby przemocy, których głównym celem jest zastraszenie ludności cywilnej oraz ataki bez rozróżnienia (nie skierowane przeciwko określonemu celowi wojskowemu). Szczegółowo opisuje to Pierwszy Protokół Genewski (1978) w art. 51.
W projekcie Konwencji o ochronie ludności cywilnej przed nowymi narzędziami wojny (Amsterdam, 1938) pojęcie ludność cywilna" obejmowało wszystkich, którzy nie zostali wcieleni do żadnego oddziału służb walczących, ani nie byli zatrudnieni lub zajęci w żadnej walczącej jednostce bądź wszystkie osoby, które nie uczestniczą bezpośrednio lub pośrednio w obronie terytorium, oraz wszystkie osoby, które nie znajdują się w żadnej ze służb bojowych państwa.
Co za tym idzie osoba wyposażona w broń oraz przydzielona do oddziałów bojowych przestaje mieć przywileje związane z byciem osobą cywilną i staje się w zależności od sytuacji osobą odbieraną za wrogiego żołnierza. W kolejnej części prezentacji postaram się dokładnie poruszyć ten temat.
Prawo humanitarne, zwane również międzynarodowym prawem humanitarnym (MPH), reguluje działania podczas konfliktów zbrojnych w celu ochrony osób niebiorących bezpośredniego udziału w walkach oraz ograniczenia cierpienia ludzi. W kontekście wolontariatu podczas konfliktów zbrojnych, istnieje kilka kluczowych aspektów prawnych, które mogą wpłynąć na status wolontariusza, szczególnie gdy ma on styczność z bronią palną. Oto najważniejsze kwestie:
1. Status cywila w konfliktach zbrojnych
Międzynarodowe prawo humanitarne, w szczególności Konwencje Genewskie z 1949 roku i ich Protokoły dodatkowe z 1977 roku, jasno określają status osób cywilnych w konfliktach zbrojnych.
Jeśli wolontariusz spełnia te kryteria, ma prawo do ochrony przed atakami, a ich naruszenie stanowiłoby złamanie prawa humanitarnego.
Ochrona cywilów: Cywile, w tym wolontariusze, podlegają ochronie na mocy MPH, co oznacza, że nie mogą być bezpośrednio atakowani, a strona walcząca musi unikać działań, które mogłyby narazić ich na niebezpieczeństwo.
Cywile są osobami, które nie biorą bezpośredniego udziału w działaniach. wojennych. Wolontariusze mogą być uznani za cywilów, pod warunkiem że nie angażują się w działania zbrojne.
2. Zmiana statusu cywila przez użycie broni palnej
Zgodnie z MPH, cywile mogą utracić swoją ochronę, jeśli angażują się bezpośrednio w działania zbrojne. W praktyce oznacza to, że jeśli wolontariusz bierze broń do ręki i angażuje się w walki, jego status zmienia się z cywila na kombatanta.
Bezpośredni udział w działaniach wojennych: Użycie broni palnej przez wolontariusza podczas konfliktu może być uznane za bezpośredni udział w działaniach zbrojnych. Konsekwencją jest zmiana statusu wolontariusza z cywila na kombatanta.
Utrata ochrony: Kombatanci nie są objęci taką samą ochroną, jak cywile. W szczególności, mogą stać się legalnym celem ataków wroga. Co więcej, jeśli wolontariusz zostanie wzięty do niewoli, będzie traktowany jako jeniec wojenny, zgodnie z Konwencją Genewską o traktowaniu jeńców wojennych (Konwencja III).
Ryzyko oskarżenia o udział w walkach: Jeżeli jednak wolontariusz bierze udział w walkach nie będąc częścią regularnych sił zbrojnych, a także nie spełniając innych warunków, jakie MPH stawia przed kombatantami (np. brak wyraźnych oznaczeń), może zostać uznany za nielegalnego kombatanta (tzw. "unlawful combatant"), co wiąże się z ryzykiem oskarżenia o przestępstwa związane z udziałem w konflikcie.
3. Wolontariat w organizacjach humanitarnych
Istnieją organizacje, takie jak Międzynarodowy Komitet Czerwonego. Krzyża (MKCK) czy Lekarze bez Granic, które działają w strefach konfliktu, a ich pracownicy i wolontariusze mają specyficzny status. Przykładowo:
Neutralność i bezstronność: Organizacje humanitarne mają obowiązek działać w sposób neutralny i bezstronny, aby mogły pełnić swoją misję niesienia pomocy ofiarom konfliktu. Wolontariusze pracujący w takich organizacjach muszą również przestrzegać tych zasad.
Ochrona pracowników humanitarnych: Pracownicy i wolontariusze tych organizacji objęci są ochroną na mocy MPH, pod warunkiem że nie angażują się bezpośrednio w działania zbrojne. Jeżeli taka osoba użyje broni, traci swój status ochronny i może zostać uznana za kombatanta.
Zakaz ataków na personel Czerwonego Krzyża i innych organizacji humanitarnych
Czerwony Krzyż i Czerwony Półksiężyc: Organizacje te mają specyficzne prawa i przywileje w strefach konfliktów zbrojnych. Ich wolontariusze są neutralni i nie mogą być atakowani. Zgodnie z Konwencjami, muszą być oznaczeni odpowiednimi symbolami, które chronią ich przed atakami. Przestępstwo ataku na personel medyczny: Atakowanie personelu medycznego, transportów i infrastruktury medycznej jest uznawane za zbrodnię wojenną i może podlegać międzynarodowej odpowiedzialności karnej (Międzynarodowy Trybunał Karny).
VI. Obowiązek ochrony ludności cywilnej i infrastruktury medycznej
Zgodnie z IV Konwencją Genewską, która dotyczy ochrony ludności cywilnej w czasie wojny, istnieją szczególne przepisy mające na celu ochronę infrastruktury cywilnej i medycznej:
Zakaz ataków na obiekty cywilne: Infrastruktura cywilna, w tym szpitale, punkty opatrunkowe i inne placówki medyczne, są chronione przed atakami. Atakowanie takich obiektów może być uznane za zbrodnię wojenną.
Ochrona medyków cywilnych: Medycy cywilni (np. lekarze i pielęgniarki pracujący w szpitalach cywilnych) również podlegają ochronie. Nie mogą być celami ataków ani nie mogą być zmuszani do pełnienia funkcji wojskowych.
VII. Protokoły Dodatkowe do Konwencji Genewskich z 1977 roku
Protokoły Dodatkowe do Konwencji Genewskich (I i II) z 1977 roku wprowadziły dodatkowe zasady dotyczące ochrony personelu medycznego i cywilów:
Protokół II (dotyczący konfliktów niemiędzynarodowych) zapewnia ochronę personelu medycznego i organizacji humanitarnych również w konfliktach wewnętrznych. Oznacza to, że w takich konfliktach wolontariusze humanitarni również mają prawo do ochrony, pod warunkiem przestrzegania zasad neutralności i nieangażowania się w działania wojenne.
Protokół I (dotyczący międzynarodowych konfliktów zbrojnych) rozwija i precyzuje zasady ochrony medycznej oraz cywilnej. Potwierdza zasady ochrony rannych, chorych, rozbitków, a także zapewnia ochronę cywilnych obiektów medycznych.
