Publicystyka - ngo.pl

Status prawny wolontariuszy / wolontariuszek dość precyzyjnie definiuje ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Zgodnie z nią wolontariuszem jest osoba fizyczna, która dobrowolnie i bez wynagrodzenia angażuje się w pracę na rzecz m.in. organizacji pozarządowych, organizacji kościelnych lub administracji publicznej. Czynności wykonywane przez wolontariuszy celowo zostały nazwane „świadczeniami”, żeby odróżnić je od „pracy” wykonywanej przez pracowników. Zasady wykonywania tych świadczeń określone zostały w ustawie (o wolontariuszach czytaj tutaj: http://poradnik.ngo.pl/jak-zaangazowac-wolontariusza).

Sytuacja prawna stażystów / stażystek jest bardziej skomplikowana. Jest to związane przede wszystkim z tym, że termin „staż” bywa używany dla określenia różnych relacji organizacji ze współpracownikiem.

Pierwszy rodzaj stażu to taki, który realizowany jest w porozumieniu z uczelnią wyższą, delegującą do niego swoich studentów (studentki). Taką formę współpracy reguluje najczęściej umowa pomiędzy organizacją a uczelnią. Stażysta (stażystka) nie otrzymuje wynagrodzenia, ale zazwyczaj uzyskuje zaliczenie obowiązkowych zajęć na uczelni. Ta forma stażu uregulowana jest dość ogólnie ustawą Prawo o szkolnictwie wyższym, która staże tego rodzaju nazywa praktykami. Od wolontariatu różni je aspekt edukacyjny – organizacja musi uwzględnić w programie stażu elementy ważne dla wykształcenia absolwenta (absolwentki) danego kierunku studiów.

Drugi rodzaj stażów to staże realizowane na postawie ustawy o praktykach absolwenckich. Dotyczą one absolwentów wszelkiego rodzaju szkół. Tego rodzaju staż różni od wolontariatu nie tylko aspekt edukacyjny, ale także pewne szczególne zasady organizacji przewidziane przepisami. Ustawa stanowi, że organizacja może przyjąć na praktykę osobę, która ukończyła co najmniej gimnazjum i nie ukończyła 30. roku życia. Praktykant może otrzymywać pieniądze lub nie (z ustawy tej nie wynika więc, że staż zawsze musi wiązać się z wynagrodzeniem). Organizacja powinna z praktykantem podpisać umowę, która zwana jest umową o praktykę absolwencką. Umowa może być zawarta tylko na okres do 3 miesięcy, prawo przewiduje warunki jej wypowiedzenia.

Zakres stosowania tej ustawy nie jest jasny – z faktu, że ustawodawca uregulował tego rodzaju praktyki, nie można wprost wnioskować, że istnieje zakaz organizacji stażów w innej formie.

Organizacje korzystające ze środków EFS realizują programy stażowe w ramach projektów finansowanych ze środków unijnych – zasady ich organizacji regulują wówczas dokumentacje konkursowe, w których pojęcia „stażysta” i wolontariusz są używane zamiennie, co jest mylące.

Kolejny rodzaj stażów to staże realizowane na podstawie różnych autorskich programów edukacyjnych organizacji pozarządowych. Status prawny jego uczestników i uczestniczek jest niejasny. Czasem taki staż bardziej przypomina wolontariat, czasem stosunek pracy. Jeśli osoba na stażu zdobywa nowe umiejętności, uczy się, to osiąga pewien „zysk”, choć nie finansowy. Jeżeli jednak wykonuje dokładnie tę samą pracę, co pracownicy etatowi i na dokładnie tych samych zasadach, to powstaje pytanie, czym jej relacja z pracodawcą różni się od stosunku pracy, z którym nieodłącznie wiąże się wynagrodzenie?

Czwartą formą stażu, najbardziej uregulowaną przepisami, są staże dla osób bezrobotnych, finansowane przez urzędy pracy. Zasady ich organizacji opisane zostały w ustawie o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (więcej nt. tutaj: http://poradnik.ngo.pl/staze-w-ngo).

Różny status formalny stażystów w organizacji powoduje często zatarcie granic pomiędzy stażem a wolontariatem, co powoduje z kolei pewne trudności, jeżeli organizacja decyduje się na rozpoczęcie stażów dla osób bezrobotnych kierowanych przez urząd pracy. Jeżeli organizacja traktuje ich jak wolontariuszy (nie realizując w istocie umowy zawartej z urzędem pracy), może narazić się na nieprzyjemności. Jakie więc są te różnice?

• Wolontariusz wykonuje swoją pracę bez wynagrodzenia. Stażysta otrzymuje stypendium z urzędu pracy.
   
• Wolontariuszem może być każdy, zarówno osoba niepracująca, jak i pracująca. Stażystą może być tylko osoba zarejestrowana w urzędzie pracy jako osoba bezrobotna.
   
• Wolontariusz wykonuje pracę ochotniczo i dobrowolnie. Stażysta również wyraża zgodę na staż, ale jego udział w stażu jest elementem indywidualnego programu ustalonego z urzędem pracy.
   
• Organizacja podpisuje porozumienie z wolontariuszem. Przy stażu – podpisuje umowę z urzędem pracy, nie podpisuje umowy ani porozumienia ze stażystą.
   
• Organizacja sama decyduje, kogo chce przyjąć na wolontariat. W przypadku stażystów musi porozumieć się z urzędem pracy. Może sama znaleźć konkretną osobę bezrobotną, którą chce zaprosić do współpracy przed złożeniem wniosku do urzędu pracy o organizację stażu.
   
• Organizacja może przyjąć dowolną liczbę wolontariuszy. Przepisy stanowią, że jeżeli organizacja jest pracodawcą (tzn. zatrudnia przynajmniej jednego pracownika na etat), to może w niej odbywać staż maksymalnie taka liczba osób bezrobotnych, jaka jest liczba osób zatrudnionych (liczbę osób zatrudnionych oblicza się według pełnych etatów).
   
• Czas pracy wolontariusza w organizacji nie jest ograniczony przepisami, zależy od wolontariusza. Czas pracy stażysty jest ograniczony. Minimalnie staż trwa 3 miesiące, maksymalnie 6 miesięcy. Może być wydłużony do 12 miesięcy, jeżeli stażysta to osoba bezrobotna do 30. roku życia.
   
• Przepisy nie regulują czasu pracy wolontariuszy. Czas pracy stażysty nie moje przekraczać 8 godzin na dobę i 40 godzin tygodniowo.
   
• Każda organizacja, również ta pracująca zdalnie, może przyjąć wolontariusza. Urzędy nie wyrażają zgody na staże w organizacjach, które pracują wyłącznie zdalnie i nie mają swojego stałego biura (więcej na ten temat tutaj: Staż w organizacji. Jak to działa?).
   
• W przypadku wolontariatu strony mogą przerwać współpracę wtedy, kiedy chcą. Przerwanie stażu regulują przepisy. Może się to stać np. na wniosek organizacji lub z inicjatywy urzędu pracy, jeżeli stażysta nie stawi się w pracy podczas więcej niż jednego dnia i nie usprawiedliwi swojej nieobecności.
   
• Organizacja ma wobec urzędu pracy pewne obowiązki przewidziane ustawą (np. obowiązek dbania o realizację planu stażu, prowadzenie listy obecności). Urząd pracy może kontrolować warunki odbywania stażu w organizacji. Brak jest analogicznych uregulowań w przypadku wolontariusza.
   
• Wolontariusz ma prawo otrzymać pisemne zaświadczenie o odbywaniu wolontariatu, w tym o zakresie swojej pracy, stażysta – pisemne zaświadczenie o odbyciu stażu.
   
• Wolontariuszowi mogą przysługiwać świadczenia zdrowotne na zasadach przewidzianych w przepisach. Wolontariuszowi, który wykonuje świadczenia przez okres nie dłuższy niż 30 dni, korzystający zobowiązany jest zapewnić ubezpieczenie od następstw nieszczęśliwych wypadków. Więcej: http://poradnik.ngo.pl/obowiazki-wobec-wolontariuszy. Za stażystę urząd pracy odprowadza składki do ZUS analogiczne jak za pracownika zatrudnianego na umowę o pracę.

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. z 2011 r., Nr 209, poz. 1244)

• Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. z 2015 r., poz. 149)
• Rozporządzenie MPiPS z dnia 20 sierpnia 2009 r. w sprawie szczegółowych warunków odbywania stażu przez bezrobotnych (Dz. U. Nr 142, poz. 1160)
• Ustawa z dnia 17 lipca 2009 r. o praktykach absolwenckich (Dz.U. Nr 127, poz. 1052)
• Ustawa z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz.U. Nr 164, poz. 1365)

Więcej informacji, jak przestrzegać prawa w NGO, jakie przepisy są ważne dla NGO – znajdziesz w serwisie poradnik.ngo.pl.