Co składa się na naszą historię i tożsamość? Jaką historię skrywa nasza miejscowość, dawni przodkowie i sąsiedzi naszych rodzin? Wiele z tych historii wykutych jest w kamiennych tablicach, nagrobkach czy przydrożnych kapliczkach. Z fascynacją i zamiłowaniem odkrywają przeszłość społecznicy nagrodzeni w programie grantowym Fundacji ORLEN „Czuwamy! Pamiętamy!”.
Harcerze pełnią wartę przy pomniku ROTA w Zielonce. Na pomniku krzyż, znak harcerzy i polskie flagi, zapalono świece.
Miejsca Pamięci to tablice, mogiły, kapliczki, cmentarze – pamiątki lokalnej historii. Program Fundacji ORLEN „Czuwamy! Pamiętamy!” już po raz piąty pomaga wskrzeszać pamięć o tych, którzy bohatersko walczyli za wolność ojczyzny, cichych bohaterów historii i tych, którzy zginęli jako ofiary wojen na terenie Polski. Miejsca Pamięci – często zaniedbane, ukryte w trawie, między drzewami, czekają nie tylko na rewitalizację. Proces rewitalizacji uruchamia w lokalnych społecznościach zainteresowanie historią, łączy pokolenia i – co bardzo znamienne dla inicjatyw podjętych w ramach programu „Czuwamy! Pamiętamy!” – niesie za sobą kolejne działania, takie jak wpisywanie Miejsc Pamięci do szlaków turystycznych, opracowywanie przewodników czy gier tematycznych.
Integracja lokalnych środowisk wokół rewitalizacji Miejsc Pamięci często sięga jeszcze dalej.
Skwer Pamięci w Jagodzinie
Ochotnicza Straż Pożarna w Jagodzinie, po uzyskaniu grantu Fundacji ORLEN w trzeciej edycji programu, ale także przy wsparciu lokalnych firm i prywatnych osób, zbudowała Skwer Pamięci – „Łużyce – Ziemie Odzyskane”. Skwer spełnia funkcję historyczno-informacyjną, upamiętniającą walki związane z forsowaniem Nysy Łużyckiej podczas II Wojny Światowej. Pełni też dla mieszkańców rolę rekreacyjną i turystyczną. Powstała gablota informacyjna, maszty flagowe, ławki parkowe i stoły piknikowe. Nasadzono także krzewy. Dzięki zadbaniu o historię tego miejsca i stworzenie wokół niego przyjaznej infrastruktury, mieszkańcy chętniej i częściej odwiedzają Skwer.
Pomnik ROTA w Zielonce – harcerze harcerzom
Pomnik ROTA upamiętnia wydarzenia z 11 listopada 1939 roku, a więc z samego początku okupacji hitlerowskiej. Była to jedna z pierwszych masowych egzekucji, dokonanych przez okupanta podczas II wojny światowej. Pomnik „Rota” powstał w latach sześćdziesiątych zeszłego wieku. Są to dwie ściany ustawione pod kątem rozwartym, połączone kolumną. Pomnik jest położony w okolicach ulicy łączącej ul. Żołnierską ze stacją Zielonka Bankowa.
Dzięki programowi grantowemu „Czuwamy! Pamiętamy!” Fundacji ORLEN, w sierpniu 2021 roku udało się odremontować i odświeżyć pomnik. Tuż przed 103. rocznicą odzyskania niepodległości przez Polskę, mieszkańcy Zielonki – z ogromnym udziałem młodzieży – zebrali się, by posprzątać teren wokół pomnika.
Burmistrz Miasta Zielonka, Kamil Michał Iwandowski, zapytany o udział w projekcie, odpowiada – także o zaangażowaniu młodzieży w przygotowanie pomnika do obchodów 103. rocznicy odzyskania przez Polskę niepodległości:
Dlaczego chcieli Państwo upamiętnić akurat to wydarzenie i ten pomnik?
– Pomnik ROTA upamiętnia wydarzenie szczególne dla Zielonki. To właśnie w miejscu jego lokalizacji, 83 lata temu rozegrała się tragiczna historia z udziałem mieszkańców naszego miasta. Harcerze, w patriotycznym odruchu, z młodzieńczą odwagą i wiarą przeprowadzili 11 listopada akcję rozwieszenia plakatów z tekstem Roty. Za ten czyn stracili życie, pozostawiając kolejnym pokoleniom wzór męstwa i patriotyzmu. Czujemy się zobowiązani do pamięci o nich i ich bohaterstwie. Od lat, w ramach obchodów Narodowego Święta Niepodległości, organizowane są tam miejskie uroczystości. Harcerze, wychowywani na tej lokalnej historii, prowadzą wzruszający Apel Poległych, odczytywane są zeznania świadka tych wydarzeń. Miejsce to jest przekaźnikiem historycznej pamięci, a jednocześnie symbolem narodowych wartości – nieprzemijających i przekazywanych kolejnym pokoleniom zielonkowian. Wrosło w lokalną tożsamość, więc powinnością Miasta jest jego pielęgnacja. Składamy podziękowanie Fundacji ORLEN za przyznany grant, który stanowił znaczące wsparcie finansowe w renowacji pomnika ROTA. Dzięki temu wspólnemu przedsięwzięciu godnie upamiętniamy postawy polskich patriotów.
Czy łatwo było przejść procedury?
– Cały proces aplikacyjny przebiegł sprawnie i bez większych trudności. Zapisy zawarte w regulaminie nie budziły naszych wątpliwości. Jeśli zaś chodzi o samo przygotowanie działań projektowych, istotna była współpraca z Nadleśnictwem Drewnica w Ząbkach, ponieważ pomnik znajduje się na terenie należącym do Skarbu Państwa – Lasów Państwowych. W tym zakresie wszystkie działania również przebiegły bezproblemowo, za co składam serdeczne podziękowania Nadleśniczemu Nadleśnictwa Drewnica panu Arturowi Delegaczowi.
Czy coś dzieje się wokół pomnika? Trasy rowerowe, wydarzenia?
– Pomnik ROTA znajduje się w bliskiej odległości od ścieżki rowerowej przy drodze wojewódzkiej nr 631. Połączenie tej trasy z siecią warszawskich ciągów rowerowych powoduje, iż pomnik często odwiedzany jest nie tylko przez mieszkańców Zielonki, ale i okolicznych miejscowości. Jak już wspomniałem wcześniej, miejsce to wpisane jest w program oficjalnych obchodów Narodowego Święta Niepodległości. Uroczystości tam organizowane mają szczególną oprawę. Odbywają się na leśnej polanie, w blasku ognia pochodni i zniczy, z Rotą odśpiewaną a cappella.
Odrestaurowana pamięć
Każda edycja programu odkrywa niezwykłe karty historii, które są nieodłączną częścią naszych współczesnych czasów. Warto pamięć o nich i pielęgnować je jak najdłużej. Taka myśl przyświecała między innymi Stowarzyszeniu Rekonstrukcji Historycznych z małopolskich Słopnic, która dzięki wsparciu Fundacji ORLEN może odrestaurować pomnik poświęcony żołnierzom 1 Pułku Strzelców Podhalańskich AK. Z kolei Biblioteka publiczna Miasta i Gminy Radzymin otrzymała grant na przeprowadzenie renowacji grobu z lat 30-tych XX w., w którym spoczywają policjanci z powiatu radzymińskiego. Polegli na służbie, broniąc współobywateli. Te wszystkie Miejsca Pamięci to losy bohaterów i bezcenne wspomnienia utrwalone przez lokalnych mieszkańców.
Nadeszła wiosna, coraz śmielej wyruszamy na spacery po okolicy. Jako krajoznawczyni zachęcam Państwa do odkrywania śladów historii podczas wycieczek – pomników, grobów, tablic, krzyży. Eksploracja terenu sprawia wiele radości i satysfakcji, jak i często może przynieść niespodziewane odkrycia. Kolejnym krokiem jest chęć podzielenia się zdobytą historią z innymi, a często zadbanie o nowo poznane miejsce.
Czekamy na Państwa historie, opowieści, marzenia i plany dotyczące przywrócenia pamięci odkrytym na nowo miejscom historii. Chcemy zostać partnerem w tej niezwykłej przygodzie! Przywróćmy razem dla naszych bliskich historię o bohaterach i niesamowitych wydarzeniach! – dopinguje koordynatorka programu Małgorzata Rogowska.
Po raz drugi partnerem programu jest Instytut Pamięci Narodowej. Jest to ogromnym ułatwieniem, ponieważ w przypadku jakichkolwiek problemów z weryfikacją danych historycznych i symboliki umieszczonej na Miejscu Pamięci można zgłosić się po pomoc do pracowników Oddziałowych Biur Upamiętniania Walk i Męczeństwa IPN.
Jesteśmy świadomi, że historia naszego kraju może sprawiać trudności podczas analizy zdarzeń, a same zasady rewitalizacji, znajomość symboli mogą sprawić problem, dlatego zwróciliśmy się o pomoc do Instytutu Pamięci Narodowej – Patrona Honorowego programu.
– Oddziałowe Biura Upamiętniania Walk i Męczeństwa w całym kraju gotowe są pomóc Państwu w kwerendzie archiwalnej, ustalaniu właściciela nieruchomości czy konsultowaniu przebiegu rewitalizacji – dodaje Małgorzata Rogowska.
Program „Czuwamy! Pamiętamy”
Lokalne społeczności mogą ubiegać się o granty na rewitalizację Miejsc Pamięci w swoich okolicach. Samorządy, parafie, szkoły, organizacje pozarządowe mogą uzyskać nawet do 10 tysięcy złotych na realizację swojego pomysłu. Budżet tegorocznej edycji programu wynosi do 300 tysięcy złotych. Fundusze z grantów mogą być realizowane na przykład poprzez wzniesienie pomnika, umieszczenie pamiątkowej tablicy informacyjnej czy rewitalizację miejsca pochówku bądź śmierci. Fundacja dopuszcza zastosowanie również innych form projektów, jeśli zostaną odpowiednio uzasadnione.
Program „Czuwamy! Pamiętamy” jest żywą i realną lekcją historii, która łączy losy wielu pokoleń. Wszystkich, którym nie jest obojętna lokalna historia i patriotyzm, zachęcamy do podjęcia działań w swoim otoczeniu i złożenia wniosku w programie.
Wniosek o przyznanie darowizny należy złożyć do 16 maja 2022 roku za pośrednictwem systemu składania wniosków, który znajduje się na stronie internetowej fundacja.orlen.pl.
Zwycięskie projekty zostaną ogłoszone do 12 sierpnia 2022 roku.
Całość dochodu przeznaczona jest na utrzymanie ngo.pl.
