Wniosek o zakaz założenia stowarzyszenia zwykłego a konstytucyjna wolność zrzeszania się
Poszanowanie przez władzę publiczną wolności zrzeszania się jako prawa gwarantowanego na podstawie art. 58 Konstytucji stanowi jeden z podstawowych wyznaczników jakości funkcjonowania instytucji państwa.
Zakaz założenia stowarzyszenia jako przejaw reglamentacji konstytucyjnej wolności zrzeszania się
Jeżeli określone w art. 41 ustawy prawo o stowarzyszeniach uprawnienie organu nadzoru do zakazania założenia stowarzyszenia zwykłego w przypadku, gdy nie spełnia ono warunków określonych w przepisach prawa, jest traktowane jako przyczynek do reglamentacji funkcjonowania stowarzyszeń w oparciu o subiektywne kryteria, to taką sytuację należy określić jako niepokojącą. Jak słusznie podnoszą w komentarzu do ustawy zasadniczej profesorowie Garlicki i Zubik, wolność tworzenia zrzeszeń implikuje wolność określania celu, rodzaju, struktury władz i nazwy zrzeszenia. Czy prawo do zrzeszania się jest w Polsce naruszane? Odpowiedź twierdząca, bez cienia komentarza, na tak zadane pytanie byłaby semantycznym nadużyciem. Nie można jednak udawać, że problem w ogóle nie istnieje.
Nie można zakazać działalności bez powodu
Warto przypomnieć choćby precedensową sprawę stowarzyszenia „Chomiczówka przeciw Degradacji”, w której to sprawie opinię amicus curiae złożyła w sądzie Helsińska Fundacja Praw Człowieka. W przypadku „Chomiczówki przeciw Degradacji” organ nadzoru uważał, że wie lepiej od członków stowarzyszenia, w jaki sposób powinni oni ukształtować swój ład organizacyjny określony postanowieniami regulaminu. Sąd Okręgowy w Warszawie stanął jednak na stanowisku, iż wniosek Prezydenta m.st. Warszawy o zakazanie działalności stowarzyszenia nie miał uzasadnionych podstaw. Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Okręgowego w Warszawie wyrażonym w uzasadnieniu orzeczenia z 19 stycznia 2006 r. (sygn. akt XXIII Ga 1154/05) oddalającego wniosek o założenie stowarzyszenia zwykłego, Prezydent m.st. Warszawy podejmując decyzję o złożeniu wniosku o zakazanie założenia stowarzyszenia „Chomiczówka Przeciw Degradacji” powinien wykazać nie tylko formalną podstawę prawną do złożenia takiego wniosku tj. art. 41 ust. 1 ustawy Prawo o Stowarzyszeniach, ale również powołać argumenty prawne, które czynią żądanie zakazu w świetle treści art. 1 ust. 2 ustawy Prawo o Stowarzyszeniach racjonalnym. W opinii sądu, Prezydent m.st. Warszawy złożył wniosek o zakaz założenia stowarzyszenia nie dysponując argumentami prawnymi na poparcie swojego stanowiska. Dlatego uprawniony wydaje się pogląd, iż w opisywanym przypadku działanie organu nadzoru nosiło znamiona wpływu na kształt dokumentów wewnętrznych stowarzyszenia poprzez zgłoszenie wniosku o zakaz jego założenia w nadziei, że członkowie stowarzyszenia się wycofają i zmienią regulamin stowarzyszenia tak, by spełnił on oczekiwania organu.
Praktyka organów nadzoru wymaga korekty
Omawiana sprawa została rozpoznana przez sąd ponad 13 lat temu. Można zatem zapytać, jak wiele w ciągu tego czasu się zmieniło, jeśli chodzi o wykładnię konstytucyjnej wolności zrzeszania się przez organy administracji publicznej. Pośredniej odpowiedzi na to pytanie udziela postanowienie Sądu Rejonowego dla m.st. Warszawy z 29 kwietnia 2019 r. (XII KRS 14229/19) oddalające wniosek Prezydenta m.st. Warszawy o zakaz założenia stowarzyszenia zwykłego A. W omawianej sprawie organ nadzoru zarzucał stowarzyszeniu, iż przyjęty przez jego członków regulamin jest sprzeczny z art. 41a ustawy Prawo o stowarzyszeniach. Oddalając wniosek Prezydenta m.st. Warszawy, sąd w uzasadnieniu powołanego wyżej orzeczenia jednoznacznie stwierdził, iż z treści regulaminu stowarzyszenia nie wynika, by był on sprzeczny z relewantnymi przepisami ustawy Prawo o stowarzyszeniach.
Dokonując oceny działań organów nadzoru nad stowarzyszeniami należy umieścić je w szerszym kontekście wartości konstytucyjnych i zadać pytanie o to, czy radykalny środek prawny w postaci wniosku o zakaz założenia stowarzyszenia powinien zastępować dialog z daną organizacją pozarządową. Pytanie to wydaje się szczególnie istotne w sytuacji, w której organ nadzoru przed złożeniem wniosku o zakaz założenia danego stowarzyszenia, nie sygnalizuje wcześniej uwag do treści przyjętego przez owo stowarzyszenie regulaminu.
Bartosz Bacia- doktor nauk prawnych, radca prawny, pełnomocnik organizacji pozarządowych w postępowaniach przed sądami administracyjnymi oraz powszechnymi.
Źródło: Bartosz Bacia