Publicystyka - ngo.pl

Zapewne nie da się cofnąć bezpośrednich wyborów wójtów, burmistrzów, prezydentów miast, gdyż odebranie tego prawa wielu ludzi uznałoby za zamach na wartości demokracji. Nie wróci się więc do modelu wyłaniania szefa władzy wykonawczej przez rady, co miało miejsce do 2002 roku. Ale można próbować rozpocząć zmiany, mające na celu włączanie radnych w bieżące zarządzanie wspólnotą, gdyż obecnie mamy w systemie permanentny konflikt.

Propozycja ta, wzorowana na modelu skandynawskim, ma na celu przełamanie polskiego konfliktogennego dualizmu władzy wykonawczej i uchwałodawczej: oba organy razem podejmowałyby decyzje odnośnie wspólnoty, co ex definitione wymuszałoby współpracę pomiędzy nimi.

Radny miałby wówczas do czynienia ze stałym rozwiązywaniem problemów wspólnot i bardzo szybko zdobyłby potrzebną wiedzę. W nowej konstrukcji wójt, burmistrz, prezydent miasta byłby prawdziwym liderem gminy jako przewodniczący rady, ale nie mógłby być członkiem żadnego z komitetów. Realne przejęcie części ciężaru administrowania uczyniłoby radnych współdecydującymi o sprawach wspólnot i zmusiło do podwyższenia ich kompetencji. Obecnie polskie komisje rady są tylko kalką komisji parlamentarnych, a rada jest systemową kopią Sejmu.

Wpłynie to na sprofesjonalizowanie organu stanowiącego, prowadzące w przyszłości do możliwego uzawodowienia radnych. Aktualnie przy 47 tysiącach radnych trudno oczekiwać wysokiego poziomu kompetencji każdego z nich.

Statut powinien być aktem samostanowienia rady o ustroju. Miałby określać zasady działania wspólnoty w szerokim zakresie, m.in. wyznaczać kategorie zadań, które nie będą mogły być wykonywane przez samorządowe spółki kapitałowe. Rada powinna mieć kompetencje uchwałodawcze w decyzjach strategicznych i prawo do działań nadzorczych. Elementem tego ostatniego uprawnienia byłoby uzyskanie możliwości kontroli podmiotów komunalnych.

Biuletyny informacji publicznej tylko pozornie zapewniają szeroką i szczegółową wiedzę o funkcjonowaniu struktur samorządowych. Należy ujednolicić informacje w nich zawarte, aby prezentowane dane były porównywalne. Następnie, każda jednostka musi wywiązywać się z obowiązku umieszczania tam wymaganych dokumentów pod groźbą sankcji. I wreszcie, BIP nie może być prowadzony przez indywidualne jednostki organizacyjne, a z poziomu całego samorządu.

GUS prowadzi rejestr REGON i regularnie zbiera informacje od podmiotów gospodarki narodowej – prywatnych i publicznych. Są to dane o formie organizacyjnej, siedzibie, zatrudnieniu, majątku etc.. Nie wiadomo jednak, ile jest czynnych podmiotów sektora publicznego. Wycinkowe informacje o działaniu struktur są w posiadaniu innych ministerstw, przede wszystkim Ministerstwa Edukacji Narodowej (System Informacji Oświatowej), Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Ministerstwa Skarbu Państwa i Ministerstwa Zdrowia (Rejestr Podmiotów Wykonujących Działalność Leczniczą). Należy zgromadzić w jednym miejscu kompletne i aktualne dane o zatrudnieniu, finansach oraz mieniu poszczególnych instytucji. Dane GUS nie mogą być objęte tajemnicą statystyczną, gdyż instytucje samorządowe nie są tym samym, co podmioty prywatne.

Dane o funkcjonowaniu każdego z samorządów powinny być publicznie dostępne na jednym ogólnopolskim portalu, prowadzonym przez GUS. Umożliwiałby on obywatelom zapoznanie się z efektami działania własnej wspólnoty, porównanie go z innymi JST (powszechnie stosowany na Zachodzie benchmarking) oraz ocenę sposobu wydawania pieniędzy publicznych. Na wzór norweskiego systemu raportowania samorządów KOSTRA, portal gwarantowałoby powiązanie danych finansowych z informacjami (przede wszystkim GUS) o zadaniach samorządowych, jak również zaangażowanych zasobach, w tym personelu.

Samorząd musi być kreatorem polityki rozwoju. Wprowadzenie obligatoryjności wdrożenia strategii rozwoju na poziomie gminy, uszczegółowienie trybu jej opracowania i przyjmowania oraz ewaluacji wdrażania strategii spowoduje uporządkowanie procesów decyzyjnych w zakresie zarządzania rozwojem. Przyjęcie strategii powinno być warunkowane odbyciem konsultacji społecznych, co sprawi, że strategia stanie się narzędziem określającym mandat władz lokalnych na realizację konkretnego spektrum działań. W tym wypadku jedynie decyzje poza strategią lub z nią sprzeczne wymagałyby dodatkowych konsultacji.

W celu zrównania dostępu do informacji wszystkich interesariuszy o przewidywanych zmianach przestrzennych należy znowelizować ustawę o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, zastępując przewidziane w art. 17 punkt 1 „składanie wniosków do planu” sformułowaniem „konsultacje społeczne” lub „wysłuchanie publiczne” Składanie wniosków do planu przed przystąpieniem do jego przygotowania powinno zostać zastąpione wysłuchaniem publicznym.

Mieszkaniec powinien w pierwszym rzędzie łożyć na własną wspólnotę i widzieć w swej deklaracji podatkowej, ile pieniędzy jej przekazuje (wpływ z całego I progu podatkowego). Wówczas na własnej kieszeni odczuje skutki efektywnego działania władz, jak również ich niegospodarności. Takie powiązanie obywatela z samorządem skłoni go do żywszego zainteresowania sprawami swej JST, kontroli poczynań władz i wyrażania potrzeb, które z jego środków miałyby być pokrywane.

Zanim podjęta zostanie decyzja dotycząca inwestycji, projektu lub innego zobowiązania przekraczającego kwotę 25% dochodów własnych i subwencji bieżącego roku budżetowego w danej gminie, organ wykonawczy samorządu byłby zobowiązany do przeprowadzenia oceny jej wpływu na sytuację gospodarczą wspólnoty. Musi ona dotyczyć jego skutków dla kosztów w okresie wieloletnim. Zanim w samorządzie zapadnie decyzja o omawianej inwestycji, projekcie lub innym zobowiązaniu, władze samorządowe powinny przeprowadzić referendum lokalne.

Realne przejęcie części ciężaru administrowania uczyniłoby radnych współdecydującymi o sprawach wspólnot i zmusiło do podwyższenia ich kompetencji.