Publicystyka - ngo.pl

Weksel jest niepozorny, ot, kawałek papieru. I choć zwykle wykorzystujemy gotowe blankiety, dostępne w banku, to dla jego ważności nie jest to konieczne. Naprawdę wystarczyłaby zwykła kartka papieru, o ile zawierałaby wszystkie elementy weksla. To tylko dla bezpieczeństwa i pewności obrotu wekslowego stosuje się urzędowe formularze.
Dla ważności zobowiązania wekslowego nie jest niezbędne zapłacenie opłaty skarbowej, choć nieuiszczenie jej powoduje odpowiedzialność karno-skarbową. Kupując gotowy formularz, dokonujemy właśnie opłaty skarbowej, podczas kiedy w wypadku samodzielnego sporządzania  weksla trzeba pamiętać o zakupie znaczków skarbowych, żeby uniknąć nieprzyjemnych konsekwencji.

Co to jest weksel?
Czym jest więc ten tajemniczy papier? Otóż jest to dokument potwierdzający istnienie zobowiązania osób, które go podpisały i zawierający bezwarunkowe przyrzeczenie zapłacenia określonej sumy pieniędzy. Wystawiając weksel, nie musimy zgromadzić odpowiedniej kwoty w banku, zamrozić posiadanych pieniędzy, zastawić nieruchomości. Nie musimy wykonywać żadnej z tych kłopotliwych czynności. Podpisujemy weksel i już. Wszyscy są zadowoleni: my - bo możemy otrzymać obiecaną dotację, instytucja ją przyznająca - bo czuje, że jej interesy są zabezpieczone. W jaki sposób? Ano właśnie, dysponując ważnym wekslem, jego posiadacz może, kiedy pojawia się taka potrzeba, szybko  i w prosty sposób domagać się zapłaty kwoty wymienionej w dokumencie. Ten, kto weksel podpisał, nie bardzo ma tytuł do podejmowania dyskusji czy na pewno powinien zapłacić. Sprawa jest jasna: jest weksel - trzeba zapłacić.

Rodzaje weksli
Rodzajów weksli jest kilka. Ci, którzy już się z nimi zetknęli doskonale to wiedzą i pewnie znają ich specyficzne cechy. Niektórzy, niestety, pewnie znają także ich pułapki. Nie miejsce tutaj na szczegółowe rozważania i prezentację poszczególnych typów.

Zajmijmy się tylko jednym z nich, chyba najczęściej spotykanym w życiu organizacji pozarządowych. Wekslem in blanco. Jest to blankiet wekslowy zaopatrzony bądź tylko w podpis osoby upoważnionej, bądź także w niektóre inne elementy weksla. Weksel in blanco nazywany jest także wekslem niepełnym, dlatego, że w momencie składania go nie musi zawierać wszystkich informacji. Wypełnienie weksla in blanco pozostałymi elementami następuje później i dokonuje tego ten, na kogo taki weksel został wystawiony.

I tu pierwsze ostrzeżenie: nigdy, przenigdy
nie należy dopuścić do sytuacji, kiedy przekazany zostaje weksel zaopatrzony tylko w podpisy. W ten
sposób podkładamy sobie bombę z opóźnionym zapłonem: wyobraźmy sobie bowiem, że taki weksel gdzieś
się zawieruszy. Wówczas ktoś, kto wejdzie w jego posiadanie mógłby wypełnić go, przyjść do nas i
żądać zapłaty. I mamy kłopot, bo nie dysponujemy żadną możliwością udowodnienia, że to nie tej
osobie/instytucji wręczyliśmy weksel, to nie wobec niej zobowiązywaliśmy się do zapłaty.

Chociaż więc weksel in blanco jest w niektórych miejscach pusty, należy zadbać, żeby wpisać na nim informację, na czyje zlecenie  go wystawiamy (inaczej mówiąc: wobec kogo podejmujemy zobowiązanie).

Weksel in blanco jest gwarancją
Weksel in blanco jest najczęściej wekslem gwarancyjnym, składanym jako zabezpieczenie wykonania określonej pracy, zadania lub zaciągniętego kredytu. W razie gdybyśmy tej pracy nie wykonali, posiadacz naszego weksla wypełnia go - wpisując odpowiednią kwotę (i ewentualnie inne brakujące informacje, powodując, że staje się on wekslem właściwym) -  i uruchamia całą procedurę odzyskania swoich pieniędzy.

Zwykle wekslowi in blanco towarzyszy deklaracja wekslowa, określająca szczegóły realizacji zadania i przedmiot naszego zobowiązania. Istnienie deklaracji wekslowej nie jest jednak kluczowe dla ważności samego weksla in blanco. Jeśli bezgranicznie wierzymy temu, komu weksel przekazujemy, możemy nie określać pisemnie żadnych wskazówek co do jego wypełnienia licząc, że dana instytucja zrobi to tylko zgodnie z ustną umową.

Jednak zwykle nasze zaufanie do wierzyciela
jest raczej umiarkowane, A wtedy deklaracja wekslowa stanowi zabezpieczenie naszych interesów.
Dobrze jest ją zatem podpisać. Jeśli bowiem posiadacz weksla wypełni go niezgodnie z treścią
zawartego w deklaracji porozumienia, dysponujemy poważnym argumentem do obrony.

Trzeba także pamiętać, że nasz weksel in blanco może być przeniesiony na inne osoby (przez tak zwany indos). Oznacza to, że wystawiamy weksel, wręczamy go odpowiedniej instytucji, a ona może przekazać go (czyli nasze zobowiązanie do zapłaty) komuś innemu. W skrajnej sytuacji ten ktoś zgłosi się do nas z oczekiwaniem wypłacenia kwoty wskazanej w wekslu.

Dlatego tam, gdzie tylko jest to możliwe dobrze jest na wekslu dopisać formułkę: bez indosu. Ogranicza ona możliwość wykonywania z naszym wekslem różnych zabiegów, w tym także nieuzasadnionych albo nawet i nieprawnych. W takich sytuacjach przydaje się także deklaracja wekslowa. I przydaje się coś jeszcze: jasne i klarowne związanie tej deklaracji z naszym wekslem, np. poprzez umieszczenie na nim stosownego zapisu.

W takiej bowiem sytuacji zwiększamy nasze
bezpieczeństwo i ograniczamy ryzyko, że zgłosi się do nas ktoś, kto w jakiś sposób wszedł w
posiadanie naszego weksla i domagać się będzie wypłaty wskazanej w nim kwoty, choć nie ma to
żadnego związku z podpisaną przez nas deklaracją wekslową.

Weksel z formułką i Inicjatywa Equal
I o ten dopisek na wekslu poszło w kontaktach z Funduszem Współpracy przy okazji podpisywania umów na działanie 1 w Programie Equal. Stowarzyszenie na rzecz Forum Inicjatyw Pozarządowych wyraziło prośbę o sprawdzenie, czy możliwe jest dopisanie na składanych wekslach formułki: wraz z deklaracją wekslową lub równoważnej.

Fundusz Współpracy taką możliwość wykluczył,
przedstawiając opinię prawną, z której ma wynikać, że proponowany dopisek skutkuje utratą ważności
weksla, argumentując, że "polecenie zapłaty sumy wekslowej nie może być uzależnione od
spełnienia jakiegokolwiek warunku.

W związku z tym Fundusz Współpracy stoi na
stanowisku, że nie jest dozwolone umieszczenie na wekslu klauzuli "wraz z deklaracją
wekslową" lub żadnej analogicznej formuły. Przyznaje również, że deklaracji w ogóle mogłoby
nie być.

Pamiętajmy jednak o jednym: wszyscy
beneficjenci Equala, składający weksle postawieni byli w sytuacji bez wyjścia - musieli podpisać
deklarację, chociaż na gruncie prawa nie ma takiego obowiązku.

A więc deklaracje są, ich istnienie wymusiło
Ministerstwo Gospodarki, a za nim Fundusz Współpracy. Ale będziemy udawać, że ich nie ma, bo
przyznanie tego faktu na wekslu, mogłoby, zdaniem Funduszu Współpracy, skutkować utratą jego
ważności, bo oznaczałoby to, że przyrzeczenie zapłaty sumy wekslowej jest uzależnione od spełnienia
warunku w postaci podpisania/sporządzenia/okazania deklaracji wekslowej.

Fundusz twierdzi także, że "umieszczenie takiej klauzuli powodowałoby utratę zabezpieczenia należytego wykonania projektu". Fundusz Współpracy, cytując wyrok Sądu Najwyższego, pisze także, że "w wyniku wypełnienia weksla in blanco częściowo niezgodnie z porozumieniem, na niekorzyść osoby na nim podpisanej, osoba ta może stać się zobowiązana w granicach, w których tekst weksla odpowiada porozumieniu (deklaracji wekslowej).

Twierdzi przy tym jednak, że weksel in blanco,
wypełniony niezgodnie z porozumieniem, ale w sposób odpowiadający wymaganiom co do formy,
przewidzianym w Prawie wekslowym musi być uważany za weksel".

Jednocześnie Fundusz Współpracy zapewnia, że
wystawca weksla nie jest pozbawiony ochrony prawnej - w przypadku uzupełnienia weksla niezgodnie z
porozumieniem wystawca weksla może podnosić zarzuty niezgodnego z porozumieniem wekslowym
uzupełnienia weksla. Nie pisze jednak o tym, że zarzuty te można mieć wyłącznie wobec tego, z kim
była podpisana deklaracja! Już wobec innych osób, które np. nabyły taki weksel, nasze argumenty są
bezzasadne. A więc jeśli nie ma dopisku " weksel gwarancyjny", to osoba trzecia może
słusznie domagać się zapłaty zgodnie z wekslem, choćby był niezgodny z deklaracją, o której może w
ogóle nie wiedzieć.

W praktyce oznaczałoby to konieczność
wypłacenia stosownej kwoty, a potem rozpoczęcie całej procedury wyjaśniającej. Nawet jeśli
zakończonej sukcesem, to narażającej nas na stratę czasu, energii i poważną dawkę
zdenerwowania.

Taka postawa instytucji odpowiedzialnej za administrowanie Equalem dziwi tym bardziej, że w obrocie wekslami znane są wypadki składania weksli in blanco z dopiskiem: wraz z deklaracją wekslową. Nie straciły one przez to swojej ważności, a proponowany dopisek nie traktowany był jako warunek, przeciwko któremu słusznie protestuje Fundusz Współpracy, ale jako informacja, że składanemu wekslowi towarzyszyło zawarte w formie pisemnej porozumienie.

Każdy, kto wszedłby (np. drogą nielegalną) w posiadanie samego weksla musiałby wykazać podstawę do swoich roszczeń, czyli to, co określa deklaracja wekslowa. Jeśli jednak z jakichś powodów ta formuła budzi obawy Funduszu Współpracy, to w literaturze przedmiotu wprost wymieniana jest możliwość umieszczenia zapisu "weksel gwarancyjny" lub  "weksel kaucyjny". Tego rodzaju zastrzeżenie ma zastosowanie wówczas, gdy weksel zostaje wręczony jedynie jako zabezpieczenie wykonania jakiegoś zobowiązania, czyli w wypadku Programu Equal realizacji projektu.

Na zdrowy rozum nie powinno się dziać nic strasznego: Fundusz Współpracy dysponuje ważnym wekslem, a jego wystawca śpi spokojniej.  Z jakiegoś powodu to racjonalne rozwiązanie nie jest jednak akceptowalne.

Nie tylko "equalowcy"
Wydawać się może, że sprawa dotyczy wyłącznie beneficjentów Equala, stanowiących nieliczną grupę organizacji, która i tak nie może narzekać na brak zmartwień. Ale to byłoby zbyt piękne. W innych programach i kontaktach z innymi instytucjami ten problem też występuje.

Wiele z nich korzysta z naszej niewiedzy (a
czasami i swojej!) i stawia nas w sytuacji większego niż potrzeba zagrożenia. Bo weksel jest
niepozorny, ot kawałek papieru. Można go łatwo zgubić, może się zawieruszyć, wpaść w niepowołane
ręce. A wtedy ten kawałek zwykłego papieru nabiera ogromnej mocy.

Wydaje się, że może warto zawczasu zadbać o to, żeby mógł być wykorzystany wyłącznie zgodnie z przeznaczeniem. I ograniczyć niepotrzebne ryzyko. Wszyscy, którzy będą od nas żądać weksli in blanco mogliby to wziąć pod rozwagę. Wszyscy, którzy weksle in blanco będą podpisywać,  powinni pamiętać: weksel jest bardzo wygodny, ale użyty nieumiejętnie potrafi pokazać kły.