Publicystyka - ngo.pl

W latach 2010-2011 zespół programu Watchdog.edu.pl przeprowadził badanie 54 publicznych uczelni akademickich pod kątem sposobu wydatkowania pieniędzy budżetowych na stypendia oraz zapomogi dla studentów i doktorantów. Wyniki tamtego badania są dostępne w pierwszej edycji naszego raportu.

Liczne wady uczelnianych regulaminów oraz procedur stosowanych podczas dystrybucji publicznych pieniędzy zostały zaobserwowane między innymi na dużych uniwersytetach zatrudniających zespoły etatowych prawników. Powstała obawa, że na uczelniach nieakademickich i niepublicznych sprawy mogą wyglądać jeszcze gorzej. Stąd druga edycja programu i drugi raport.

Niniejszy raport dotyczy monitoringu 102 uczelni ze 102 polskich miast. Wśród nich jest 10 państwowych wyższych szkół zawodowych i 92 uczelnie niepubliczne. Obie edycje programu obejmują 156 uczelni, a więc ponad jedną trzecią ich ogólnej liczby. Zbadaliśmy regulaminy z uczelni, na których kształci się około 910 tys. osób, a więc zdecydowana większość studiujących w Polsce. Uwzględnialiśmy rozmieszczenie badanych podmiotów na terenie kraju. W każdym województwie dążyliśmy do zachowania proporcji pomiędzy liczbą studentów na uczelniach badanych a ich ogólną liczbą.

Pierwszym efektem drugiej edycji programu jest zebranie bogatej, wielowątkowej i jednoznacznej argumentacji sądów administracyjnych na rzecz tezy, że wszystkie uczelnie są w określonych sytuacjach zobowiązane do udostępniania informacji publicznych, bez względu na formę ich własności.

Drugim efektem są trwałe zmiany wprowadzone w rozwiązaniach prawnych na uczelniach i w praktyce ich działania, o których mowa poniżej. Do momentu oddania do druku niniejszego raportu pełnej analizie poddano 89 uczelni, które przesłały informacje objęte wnioskiem o dostęp do informacji publicznej. W przypadku uczelni mających komisje stypendialne było to 12 rodzajów informacji, w przypadku kilku uczelni, na których dystrybucją świadczeń zajmują się rektorzy i dziekani – 9 rodzajów informacji.

Po sprawdzeniu sposobu rozdzielania stypendiów i zapomóg do poszczególnych uczelni skierowano uwagi dotyczące błędów popełnianych w trakcie dysponowania pieniędzmi publicznymi. Na wystąpienia te odpowiedziały 52 uczelnie, spośród których 27 uznało za zasadne wprowadzenie rozwiązań zawartych w rekomendacjach, a kolejne 24 zgodziły się na wdrożenie części przesłanych propozycji. Jedna uczelnia odrzuciła wszystkie przytoczone przez nas argumenty. Pozostałe uczelnie do momentu zamknięcia niniejszego raportu nie odniosły się do otrzymanych rekomendacji.

Przed rozpoczęciem monitoringu aż 37 uczelni nie upubliczniało regulaminów przyznawania świadczeń pomocy materialnej na swoich stronach internetowych. Na zakończenie projektu ta liczba spadła poniżej 10. Ponadto 22 uczelnie niepubliczne zadeklarowały, że umieszczą w sieci biuletyny informacji publicznej.

Poważnym problemem uczelni zawodowych i niepublicznych są relacje z samorządami studenckimi. Pomijając skrajne przypadki szkół, gdzie organy samorządu w ogóle nie działają, natrafiliśmy w 22 badanych placówkach na sytuacje, że właściwe organy nie były w stanie przedstawić kompletu dokumentów potwierdzających udział studentów w podejmowaniu decyzji o podziale środków z FPM. Ponadto 11 uczelni nie sporządzało protokołów z obrad organów kolegialnych w sprawie przyznawania stypendium rektora.

Ponad 12 proc. ogólnej wielkości środków budżetowych skierowanych do badanych uczelni było przetrzymywanych na kontach uczelni jako środki niewykorzystane. W skrajnych przypadkach środki niewykorzystane są większe niż wartość rocznej dotacji dla danej uczelni. Tymczasem takie środki nie powinny być przetrzymywane na oprocentowanych kontach uczelni, ale służyć wszystkim podatnikom.

Na tle wszystkich uczelni badanych w obu edycjach programu Watchdog. edu.pl pozytywnie wyróżniają się państwowe wyższe szkoły zawodowe. W każdej z nich prowadzony jest BIP, środki budżetowe przetrzymywane na uczelnianych kontach nie są z reguły rażąco wysokie, poprzez stronę watchdog.edu. pl bardzo rzadko wpływają skargi od studentów tych szkół, a liczba wad w stosowanych przez nie regulaminach przyznawania pomocy materialnej nie jest większa niż na dużych uczelniach akademickich.

Druga edycja programu Watchdog.edu.pl dostarczyła jeszcze mocniejszych argumentów na poparcie tezy o złym zabezpieczeniu pieniędzy podatników trafiających do uczelni. Łamanie na setki sposobów przepisów Prawa o szkolnictwie wyższym w części dotyczącej pomocy materialnej oraz ignorowanie procedur przewidzianych w Kodeksie postępowania administracyjnego dowodzi, że władze uczelni nie czują się zagrożone żadną istotną sankcją w związku z niewłaściwym wykorzystywaniem powierzonych funduszy.

Kult amatorszczyzny związany z działaniem komisji stypendialnych osiąga rozmiary karykaturalne. Wadliwe decyzje administracyjne wydawane przez osoby bez żadnego przeszkolenia są regułą, a nie wyjątkiem podczas rozdzielania stypendiów i zapomóg. Zdaniem autorów raportu należy natychmiast zaprzestać przekazywania pieniędzy publicznych uczelniom, które odmawiają dostępu do informacji publicznej. Nie ma żadnych argumentów na obronę tezy, że można zaryzykować oddanie środków finansowych w ręce osób, które nie działają transparentnie.

Nie dotyczy to wyłącznie pieniędzy na FPM, ale również wszystkich innych środków budżetowych. Oczywiście wprowadzenie radykalnych rozwiązań musi być poprzedzone zabezpieczeniem interesów studentów, których sytuacja materialna oraz osiągane wyniki naukowe kwalifikują do otrzymania wsparcia.