Powstanie i rozwój samorządu terytorialnego, a także dziesiątek tysięcy organizacji pozarządowych są niewątpliwymi sukcesami polskiej transformacji. Obecnie jednak ich dotychczasowa rola i społeczne znaczenie poddawane są coraz trudniejszym próbom. Kryzysowa sytuacja, w jakiej znalazły się organizacje i samorządy, wymaga ponownego ułożenia wzajemnych stosunków i ponownego zdefiniowania ich tożsamości.
3 czerwca 2019 r. w Gdańsku przedstawiciele sektora samorządowego i pozarządowego podpisali "Deklarację partnerstwa samorządu i organizacji społecznych". Zadeklarowali w niej „działania na rzecz zwiększenia podmiotowości (…) oraz rozwoju wzajemnej współpracy, opartej na zasadach solidarności, niezależności i partnerstwa”. Czy to oznacza bardziej partnerski etap współpracy JST – NGO?
Dziś nie znamy odpowiedzi na to pytanie. Jednak oczywiste jest, że brak działań zaradczych wobec gwałtownego pogorszenia finansowych podstaw działania JST oraz nagonki medialnej skończy się fatalnie dla lokalnej samorządności. Presja na „niepokorne samorządy” i „obce ideowo” organizacje społeczne będzie zapewne kontynuowana. Można mieć tylko nadzieję, że świadomość wspólnego zagrożenia „regresem ku centralizacji” zmotywuje strony do autentycznej współpracy JST – NGO.
Dotychczasowy system współpracy samorządu z organizacjami, oparty na zapisach ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (dalej UDPP), koncentrował się na realizacji zadań publicznych przez organizacje pozarządowe. To ważny, ale chyba nie najważniejszy, element relacji JST i zorganizowanych obywateli.
Samorząd i organizacje działają w różny sposób na rzecz tej samej lokalnej wspólnoty. By wykorzystać ogromny potencjał, jaki tkwi w oddolnej samoorganizacji, konieczne jest dziś nowe podejście, które wymaga innych działań niż dotychczasowe.
Otwarcie samorządu terytorialnego na społeczność lokalną, na organizacje reprezentujące grupy obywateli, czy choćby dbałość o pozaformalną edukację samorządową i obywatelską powinny być traktowane jako ważne zadania publiczne. Odpowiedzialność za faktyczne realizowanie takich celów w skali lokalnej spoczywa przede wszystkim na samych zainteresowanych: na władzach JST, na organizacjach obywatelskich i na świadomych obywatelach. Działając wspólnie, mogą oni całkiem sporo osiągnąć nawet dziś, niezależnie od wprowadzanych odgórnie ograniczeń.
Zapisy UDPP dają szerokie pole do innowacyjnych działań na rzecz wspólnoty lokalnej, których bezpośrednio nie nazwano w tym akcie prawnym, ale otwarto do nich drogę np. przez program współpracy z organizacjami pozarządowymi. Można w nim wskazać działania wykraczające poza obszary współpracy wymienione w ustawie.
Współpraca finansowa (jak chociażby regranting) oraz niefinansowa może być dzięki temu dostosowana do nowych sytuacji w konkretnej społeczności. W kontekście współpracy finansowej ważne jest jednak i to, że JST nie zawsze ma na wszystko wystarczające zasoby, zwłaszcza obecnie. Konieczne jest wtedy wspólne poszukiwanie źródeł finansowania lub współpraca niefinansowa, w tym np. przekazywanie lub użyczanie nieruchomości czy innych środków rzeczowych. Może się też okazać, że to organizacje będą w stanie w pewnych działaniach nie tyle zastępować, co wspomagać samorząd. Partnerstwo zakłada przecież równoprawną współpracę obu stron.
Niezależnie od inicjatyw lokalnych widoczny jest trend współpracy JST-NGO na poziomie systemowym: wspólne zorganizowanie XII Ogólnopolskiego Forum Pełnomocników ds. Współpracy JST z NGO, współpraca stowarzyszeń reprezentujących podmioty z obu sektorów przy konsultowaniu rozporządzeń wykonawczych do UDPP, rozmowy przedstawicieli tych organizacji służące identyfikacji i upowszechnieniu dobrych przykładów współpracy na nowych zasadach, "Tezy ws. współpracy NGO z JST" opracowane przez Stowarzyszenia Dialog Społeczny i wiele innych. Jest to więc proces wielowątkowy, odbywający się na poziomie krajowym, jak też – co w istocie ważniejsze – w poszczególnych JST. Jeśli wyniki okażą się pozytywne, z tych i wielu innych drobnych strumyków może powstać się rzeka oddolnych zmian. Może. Miejmy nadzieję.
Powyższy tekst jest skróconą wersją opracowania "W stronę nowego partnerstwa JST-NGO", którego autorami są Piotr Drygała (Pełnomocnik Prezydenta Miasta Dąbrowa Górnicza ds. Społeczeństwa Obywatelskiego, członek Krajowej Rady Działalności Pożytku Publicznego z ramienia Związku Miast Polskich, związany także z Ogólnopolską Federacją Organizacji Pozarządowych, Stowarzyszeniem Inicjatywa Dąbrowska oraz Stowarzyszeniem Dialog Społeczny) i Piotr Frączak (Przewodniczący Rady Programowej Ogólnopolskiej Federacji Organizacji Pozarządowych, współtwórca wielu organizacji pozarządowych, redaktor pism środowiska pozarządowego „Asocjacje”, „Dziękuję”, „Federalist/k/a”, współzałożyciel wielu organizacji pozarządowych, w tym reprezentujących trzeci sektor; członek ciał dialogu obywatelskiego).
Tekst przygotowano w ramach działalności Centrum Ekspertyzy Lokalnej (CEL FRDL) – programu analityczno-badawczego Fundacji Rozwoju Demokracji Lokalnej. Powstające w nim co miesiąc Opinie i Komentarze FRDL stanowią autorską refleksję o bieżących wydarzeniach, istotnych dla środowiska samorządowego. Oprócz tego Centrum opracowuje ANALIZY CELowe. Służą one dokładniejszej diagnozie i proponują rozwiązania problemów, z którymi na co dzień borykają się samorządy i społeczności lokalne. Najnowsza ANALIZA CELowa również poświęcona jest problematyce współpracy JST-NGO.
Zapraszamy do zapoznania się z pełnymi tekstami na stronie www.frdl.org.pl/badania-i-analizy.
