Publicystyka - ngo.pl

Nieszablonowy. Kreatywny. Inny. Niepowtarzalny. Unikatowy. Jaki powinien być pomysł przedsiębiorstwa społecznego na biznes? Na pewno powinien zawierać wszystkie wymienione cechy i jeszcze masę innych. Jednak o innowacyjności danego pomysłu, usługi czy produktu powinien wypowiedzieć się jego konsument.

Zamiast skupiać się na określaniu atrybutów naszego produktu, usługi czy pomysłu, lepiej zorientować nasz „projekt na innowację”: na cel, na środki, na zasoby, na beneficjentów, na klientów. W odpowiedniej kolejności. Według Jakuba Wygnańskiego podstawą innowacji społecznych jest zawsze idea przez ludzi, z ludźmi, dla ludzi.

Aby mówić o innowacyjnym pomyśle na przedsiębiorstwo społeczne, warto sięgnąć głębiej idei innowacyjności. Już samo przedsiębiorstwo społeczne jest społeczną innowacją. Dlaczego? Definiowaniem tego zagadnienia na świecie i w Polsce zajmuje się wiele instytucji i osób: Ashoka, Stanford Center of Philantropy and Civil Society Uniwersytetu Stanford, wydawca „Stanford Social Innovation Review”, Social Innovation Exchange, Pracownia Badań i Innowacji Społecznych Stocznia.

Najprościej mówiąc, innowacja społeczna to trwała zmiana systemowa. Polega na wprowadzeniu nowego rozwiązania dla konkretnego problemu społecznego, poprzez wdrożenie pomysłu, produktu, usługi, modelu, rynku etc., który zaspokaja odnośne potrzeby społeczne. Innowacje społeczne ponadto prowadzą do rozwoju nowych obszarów współpracy oraz lepszego wykorzystania zasobów. Wydaje się zbyt skomplikowane?

Spójrzmy więc na innowację społeczną, jaką jest ekonomia społeczna. To działanie zmierzające do rozwiązania problemów społecznych, przy wykorzystaniu modeli biznesowych (pierwsza cecha stanowiąca o innowacyjności), z założeniami reinwestycji zysku w rozwój przedsięwzięcia (druga cecha), a także jego skalowania – rozszerzania i misyjności.

Cykl życia innowacji społecznej składa się z 4 etapów: inspiracji lub pomysłu; sformułowania prototypu i pilotażu; implementacji, czyli wdrożenia i rzeczywistej realizacji; skalowania, czyli dystrybucji modelu. Sam cykl jest spiralny, co oznacza rozpoczęcie działań na możliwie lokalnym poziomie i rozszerzenie na poziom makro, dzięki zaangażowaniu wielu partnerów. przynosząc Ostatecznie aktywność ta ma przynieść korzyści coraz większym grupom, prowadząc do trwałej zmiany systemu.

Zwykle, grupy inicjatywne (grupy nieformalne, organizacje pozarządowe) zgłaszają się do ośrodka wsparcia ekonomii społecznej w momencie wdrażania gotowego rozwiązania, np. w sytuacji wnioskowania o środki lub w sytuacji kryzysu grupy. Najczęściej, w pracy doradczej warto wrócić jednak do pracy u podstaw. Zadać pytania: jakiej zmiany oczekują w efekcie swojego działania, dlaczego i dla kogo decydują się na takie rozwiązanie, co jest rzeczywistym problemem, który chcą rozwiązać, jaka potrzeba wynika z tego problemu?

Jeffrey Robinson, profesor Szkoły Rutgers, w swoim wystąpieniu dotyczącym innowacji społecznych w przedsiębiorstwach społecznych, podkreśla wsparcie innowatorów jako istotny czynnik sukcesu. Doradca powinien poszukiwać ludzi żyjących pasją działań społecznych, powinien motywować ich i stanowić dla nich oparcie, powinien w końcu wspierać proces wymiany informacji, zasobów poprzez wzmacnianie sieci kontaktów. Ponadto, według mnie, doradca to także osoba, która wraz z organizacją sięga głębi problemu, definiuje go wraz z grupą, poszukuje rozwiązań i towarzyszy w każdym etapie wdrażania projektu. A jak rodzą się innowacje?

Stowarzyszenie „Łączmy Siły” z Włodawy wspiera osoby z szeroko pojętą niepełnosprawnością. Problem, jaki członkowie grupy inicjatywnej dostrzegli w swoim mieście to brak dostosowania infrastruktury miejskiej do potrzeb osób poruszających się na wózkach inwalidzkich. Od 3 lat stowarzyszenie obserwowało kolejne zjawiska spychające takie osoby na margines życia społecznego: prywatne firmy transportowe odmawiające świadczenia usług, rewitalizacje budynków z pominięciem dostosowania ich do potrzeb osób niepełnosprawnych, coraz więcej przeszkód na drogach w postaci wysokich progów, schodów, czy nawet lokowanie w mieszkaniach socjalnych na wyższych piętrach, które znacznie utrudnia wyjście z domu na zewnątrz.

W efekcie, wózkowicze stają się osobami samotnymi, uzależnionymi od osób trzecich. Uruchomienie działań zapobiegawczych: budowa podjazdów, zmiana infrastruktury, ciągłe prośby kierowane do prywatnych przewoźników – w pojęciu stowarzyszenia „Łączmy Siły” to za mało. Należało sięgnąć głębiej. Wykorzystując narzędzia empatyzacji, które polega na metaforycznym „wejściu w skórę” – pan Artur i grupa inicjatywna dostrzegła, że naprawdę problem dotyczy braku samodzielności wózkowiczów. Natomiast dotychczas pojmowane bariery w infrastrukturze miejskiej potraktowano jako swoisty tor przeszkód, które należy poznać i pokonać.

Tak pojawił się pomysł stworzenia ścieżki edukacyjnej dla młodzieży poruszającej się na wózkach. Pilotażowe zajęcia okazały się strzałem w dziesiątkę. Oprócz zwiększenia umiejętności ruchowych, dzieci miały możliwość nawiązania kontaktów, integracji. Kolejnym krokiem było mapowanie przeszkód: utworzenie mapy, na której zaznaczono najbardziej niebezpieczne bariery komunikacyjne dla wózkowiczów.

„Zrobiliśmy tak, bo nas wkurzało że: nie można inaczej, nie ma takiego miejsca, nikt nic nie robi” – Ileż razy słyszałam. Często na najlepsze pomysły wpadamy w sytuacji, kiedy coś zwyczajnie nas denerwuje.

Terespol to niewielkie miasto z niesamowitą historią, położone tuż przy granicy z Białorusią i miastem Brześć. Wokół znajdują się pierścienie fortyfikacyjne z początków XX wieku, mające pełnić funkcje obronne dla Twierdzy Brześć. Potencjalny zasób, niezagospodarowany, niszczeje od lat, a położone w lasach forty znikają z powierzchni. Grupa pasjonatów historii, przy wsparciu lokalnego stowarzyszenia, własnymi nakładami uprzątnęła i zagospodarowała zabytkową prochownię, która jest małą częścią całego obszaru fortyfikacyjnego.

Sytuacja niewykorzystanego potencjału frustrowała grupę od roku. Strach przed podjęciem konkretnych działań oraz ryzyka związanego z przejęciem kolejnych terenów okazały się jednak motywatorem do podjęcia współpracy z urzędem gminy i burmistrzem. Identyfikacja grup interesu oraz określenie wspólnych celów i korzyści okazały się kluczowe w procesie poszukiwania rozwiązań. Tak zrodził się pomysł stworzenia edukacyjnego szlaku militarno-fortyfikacyjnego, na bazie którego powstaje oferta dla szkół z terenu całego województwa zawierająca lekcje historii w terenie i grę terenową.

„Bialskie Cuda” to firma tworzona przez Bialską Spółdzielnię Socjalną Progres. Spójna w misji i wizji organizacja, która działa na rzecz kobiet długotrwale bezrobotnych. Jedną z linii produkcyjnych spółdzielni jest rękodzieło upcyklingowe, a konkretnie produkcja maskotek i ozdób dla domu (akcesoria i dodatki) szytych z resztek tkanin pozyskanych z lokalnej firmy odzieżowej. Warto zaznaczyć, że w 2014 roku, w pierwszej edycji konkursu Social Innovation Competition, zwyciężył From waste to wow! QUID, bliźniaczy projekt włoskiego przedsiębiorstwa społecznego, w którym zatrudnione kobiety z grup wykluczonych, korzystając z odpadów produkcyjnych w wielkich fabrykach odzieżowych tworzą z nich krótkie, serie ubrań, bielizny i dodatków.

A gdyby tak pójść o krok dalej? Upcykling wpisuje się w zasady 3R (reuse-reduce-recycle), które mają na celu świadome korzystanie z zasobów i tym samym poprawę jakości środowiska poprzez ograniczanie odpadów. „Zamiast o tym mówić – pokażmy to!” – warsztaty z upcyklingu to kolejna usługa Bialskich Cudów – przekazywanie wiedzy na temat cyklu życia produktu, wartości rękodzieła, w końcu ekonomii społecznej, współpracy z biznesem i globalnego kontekstu mimo lokalnego działania pozwala na ciągłe rozwijanie idei i zarażanie nią innych. Kluczowym wsparciem okazała się animacja i motywacja grupy do działania, a także pomoc w nawiązaniu relacji w sieci instytucji o podobnych celach.

Warunkiem efektywnej współpracy jest właściwe rozpoznanie organizacji: jej poziomu rozwoju, kluczowych zasobów, ograniczeń, w końcu celu uświadomionego wśród zaangażowanych osób i ich motywacji. Tylko w warunkach wzajemnego zaufania, spójnej wizji organizacji, przy jasno określonym celu innowacyjny charakter przedsięwzięcia ma szanse powodzenia.

Dlatego równie duże wyzwanie stoi przed doradcami, którzy wspierają przedsiębiorstwa społeczne. To oni często muszą dokopać się do pokładów energii i pomóc odpowiednio uzmysłowić możliwości, jakie drzemią w przedsiębiorstwach społecznych. W każdym z nich.

Foto: © Enterprise and Industry/ European Commision