Publicystyka - ngo.pl

Prezentujemy wyniki monitoringu współpracy gmin z organizacjami pozarządowymi w 2009 roku.Wskazują one na znacznie wyższy niż kilka lat wcześniej stopień realizacji zasad współpracy zapisanych w ustawie o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Jednocześnie porównanie wyników z roku 2008 i 2009 wyraźnie pokazuje, że ten pozytywny trend uległ ostatnio zahamowaniu.

GOTOWOŚĆ DO WSPÓŁPRACY

Programy współpracy

Ważnym wskaźnikiem stosunku samorządu do współpracy jest fakt i sposób uchwalenia programu współpracy jednostek samorządu terytorialnego z organizacjami, wymaganego przez ustawę o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Na początku funkcjonowania ustawy samorządy nie zawsze były świadome obowiązku przygotowania tego typu dokumentu – w 2004 r. program uchwaliła niewiele ponad połowa gmin. Po sześciu latach obowiązywania ustawy, w 2009 r., odsetek samorządów wywiązujących się z tego obowiązku sięgnął już 87%. Jest to wynik wyższy niż w poprzednich latach, należy jednak zwrócić uwagę, że wciąż co piąta gmina wiejska nie uchwala programu. W przypadku gmin miejskich i miejsko-wiejskich przypadki takie są już nieliczne[1].

Choć coraz więcej gmin wywiązuje się z obowiązku opracowywania programów, to jednak nie zawsze czynią to w zgodzie z duchem ustawy. W intencji ustawodawcy przygotowanie programu współpracy miało być okazją do spotkania władz samorządowych z sektorem pozarządowym, dyskusji i konsultacji założeń i reguł wzajemnej współpracy. Tymczasem w praktyce w połowie gmin uchwalających program organizacje w żaden sposób nie uczestniczyły w jego przygotowywaniu. Ponownie, najlepiej pod tym względem prezentują się gminy miejskie, a zwłaszcza miasta na prawach powiatu, w których przypadki niekonsultowania programów z organizacjami niemal nie występowały. Jednak na obszarach wiejskich wciąż regułą jest uchwalanie programów bez udziału tych, których ma on dotyczyć.

Urzędnicy odpowiedzialni za kontakty z NGO

Przejawem pozytywnego stosunku samorządu do organizacji może być też fakt wyznaczenia w urzędzie osoby odpowiedzialnej za współpracę z sektorem pozarządowym (tzw. pełnomocnika do spraw współpracy z organizacjami). W 2006 r. fakt wyłonienia osoby pełniącej tę funkcję deklarowało 94% gmin miejskich, 84% miejsko-wiejskich i 64% wiejskich (przy czym trzeba zaznaczyć, że są to niekiedy deklaracje nieco na wyrost – osoby wskazywane jako odpowiedzialne za tego rodzaju kontakty nie zawsze rzeczywiście zajmują się organizacjami). W ciągu następnych czterech lat obszary wiejskie zbliżyły się w tym względzie do miast: w 2009 r. urzędników odpowiedzialnych za kontakty z organizacjami wyznaczyło już 88% gmin miejsko-wiejskich i 77% gmin wiejskich.

STAN WSPÓŁPRACY

Uchwalenie programu współpracy oraz wskazanie urzędników odpowiedzialnych za kontakty z organizacjami to warunki wstępne współpracy samorządów z trzecim sektorem. Współpraca ta może mieć charakter finansowy (zlecanie organizacjom zadań publicznych) lub pozafinansowy (konsultowanie dokumentów, wzajemne informowanie się o prowadzonych działaniach, wspólne uczestnictwo w projektach itp.). O ile w zakresie współpracy finansowej mamy do czynienia z kontynuacją wcześniejszego wzrostu intensywności współpracy (jednak przy zmniejszającym się tempie tego wzrostu), o tyle w dziedzinie współpracy pozafinansowej dotychczasowy trend wzrostowy uległ zahamowaniu.

Współpraca finansowa

Jak wynika z deklaracji samorządów uczestniczących w badaniu, w 2009 r., ponad 80% z nich zlecało organizacjom zadania publiczne, przede wszystkim w formie otwartych konkursów ofert, ale także w innych trybach – najczęściej na podstawie ustawy o pomocy społecznej i ustawy o sporcie kwalifikowanym.

Podobne wyniki przynosi analiza sprawozdań budżetowych jednostek samorządu terytorialnego. Wskazują one, że 84% gmin przekazywało środki organizacjom pozarządowym (poza utrzymywaniem OSP). Jest to poziom zbliżony do notowanego rok wcześniej (83%), ale wyraźnie wyższy od stwierdzanego jeszcze kilka lat temu (w 2006 r. wartość ta była równa 79%, a w 2003 r. tylko 68%).

Łączna kwota przekazanych w 2009 r. środków to ponad 1 mld 200 mln zł (o ponad 100 mln więcej niż w 2008 r.), przy czym przeszło połowa tej sumy przekazywanych jest przez miasta na prawach powiatu. Przeciętnie takie miasto przekazało organizacjom ponad 5 mln zł, podczas gdy przeciętna gmina wiejska niespełna 80 tys. zł.

Ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie wprowadziła dwie formy zlecania zadań: wspieranie i powierzanie. Pierwsza z nich, polegająca na częściowym dofinansowaniu realizacji zadań publicznych, jest stosowana przez samorządy zdecydowanie częściej. Przekazywanie pieniędzy w formie wspierania deklarują wszystkie ankietowane miasta na prawach powiatu, zdecydowana większość gmin miejskich i miejsko-wiejskich oraz mniej niż połowa gmin wiejskich. Z kolei powierzanie zadań, czyli pełne finansowanie wykonania zadań publicznych przez organizacje, praktykowane jest przez dwie trzecie miast na prawach powiatu i około jedną trzecią pozostałych typów gmin.

Współpraca pozafinansowa

Współpraca to nie tylko dotacje i zlecenia. Jej ocena zależy też od tego, czy samorządy i organizacje łączy głębsze partnerstwo wyrażające się we wspólnym planowaniu kierunków działań władz lokalnych i podejmowaniu najważniejszych dla danej społeczności decyzji.

W tym zakresie sytuacja w 2009 r. była na podobnym poziomie co w 2008 r. Brak wzrostu w tym ostatnim okresie nie oznacza jednak, że wszystkie samorządy zaczęły stosować zapisy ustawy, choć faktycznie sytuacja jest znacznie lepsza niż kilka lat wcześniej. W 2009 r. współpracę polegającą na wzajemnym informowaniu się o planowanych kierunkach działalności czy współdziałaniu w celu zharmonizowania działań deklarowało dwie trzecie samorządów, tyle samo co rok wcześniej (w 2004 r. było to zaledwie 40%). Odsetek gmin konsultujących z organizacjami projekty aktów prawnych wzrósł od 2004 r. dwukrotnie (osiągając poziom 44%), zaś odsetek gmin tworzących z organizacjami zespoły doradcze i inicjatywne – blisko trzykrotnie (do poziomu 36%). Jednocześnie odnotować trzeba, że zarówno w zakresie konsultowania, jak i tworzenia zespołów obserwujemy w stosunku do roku 2008 niewielkie, 2-punktowe spadki.

Badanie Monitoring współpracy jest realizowane wspólnie przez Stowarzyszenie Klon/Jawor oraz Departament Pożytku Publicznego MPiPS od 2009 r. Kwestionariusz dotyczący współpracy w 2009 r. wysłany został w kwietniu 2010 r. do urzędów samorządu terytorialnego oraz administracji centralnej. Łącznie kwestionariusz wypełniło 82% samorządów.

Dane z lat 2004–2006 pochodzą zbadania Barometr Współpracy realizowanego przez StowarzyszenieKlon/Jawor oraz badania SURDAR 2004 realizowanego przez FISE.

---

[1] Wyniki prezentowane są oddzielnie dla różnych typów gmin:  miejskich, miejsko-wiejskich i wiejskich.  W części analiz spośród ogółu gmin miejskich wyodrębniane są też miasta na prawach powiatu (pozwala to lepiej zrozumieć zróżnicowanie poziomu współpracy w gminach różnych typów).