W kierunku gospodarki cyrkularnej - praktyczne rozwiązania dla biznesu
Według najnowszego raportu Instytutu Innowacyjna Gospodarka „W kierunku gospodarki cyrkularnej rekomendacje rozwoju i implementacji praktycznych rozwiązań dla biznesu”, od 2004 roku ilość odpadów w Unii Europejskiej zmniejszyła się o 2,1 %, podczas gdy w Polsce wzrosła o 30,3%. Pokazuje to jak bardzo nieefektywnie korzystamy z naszych zasobów.
Wzrost ekonomiczno-społeczny zawdzięczamy w dużej mierze zwiększonemu zużyciu surowców, a nie ich efektywniejszemu wykorzystaniu. Europa już zaczęła swoją drogę w kierunku gospodarki obiegu zamkniętego, która w efekcie ma przynieść m.in. oszczędności rzędu 8% rocznych obrotów przedsiębiorstw czy wzrost zatrudnienia w sektorze gospodarowania odpadami o 170 000 miejsc pracy. Polska również powinna wykorzystać możliwości, które niesie ze sobą implementacja cyrkularnego modelu gospodarki. W raporcie znalazły się praktyczne rozwiązania dla biznesu, które mają wspierać gospodarkę o obiegu zamkniętym w Polsce.
– Zorganizowaliśmy serię debat z udziałem szerokiego grona interesariuszy, aby spróbować zidentyfikować bariery oraz wypracować rozwiązania dla biznesu, które pozwolą na rozwój gospodarki obiegu zamkniętego w Polsce. Efektem tych spotkań jest opublikowany właśnie raport Instytutu – mówi dr Agnieszka Sznyk z Instytutu Innowacyjna Gospodarka. Widać wyraźnie, że istnieje już stale rosnąca społeczność ambasadorów tej idei, jednak nadal potrzeba licznych działań edukacyjnych, żeby jak najwięcej więcej firm, w tym tych z kapitałem polskim, włączała się aktywnie w działania na rzecz gospodarki cyrkularnej.
Pierwszym z problemów, które zostały poruszone w raporcie jest marnotrawienie żywności. W celu polepszenia niechlubnego piątego miejsca Polski w Unii Europejskiej pod względem ilości marnotrawionej żywności zaproponowano szereg działań. Po pierwsze należy poprawić oznakowanie produktów. Błędne zrozumienie dat przydatności do spożycia odpowiada według szacunków za ok. 1/3 odpadów spożywczych. Kierując się unijną hierarchią gospodarowania odpadami po pierwsze należy zwrócić uwagę na zapobieganie powstawaniu odpadów. W tym celu można wykorzystać przykład legislacji francuskiej i szkockiej, które wspierają korzystanie z pakowania niedokończonych resztek posiłków w restauracjach. Do ograniczenia marnowania żywności może prowadzić także prawo dobrego samarytanina odnośnie przekazywania żywności – ograniczenie odpowiedzialności osoby przekazującej funkcjonujące już w wielu krajach świata. Firma Jeronimo Martins od lata działa już w tym obszarze.
– Od 2016 roku rozwijamy program przekazywania żywności bezpośrednio ze sklepów i centrów dystrybucyjnych na zasadzie darowizny partnerom społecznym. W 2017 roku przekazaliśmy blisko 670 ton żywności o wartości ponad 6 mln zł - mówi Sylwia Krzyżycka z Jeronimo Martins Polska.
Raport porusza również kwestię zagospodarowania opakowań i odpadów opakowaniowych. Kluczowy jest problem świadomości społeczeństwa w zakresie indywidualnej odpowiedzialności za ilość wytworzonych odpadów (85% odpadów komunalnych to opakowania). W Polsce 80% konsumentów uważa, że nasz kraj produkuje zbyt dużą ilość odpadów ogółem, jednak według nich tylko 33% gospodarstw domowych generuje nadmiernie ilości odpadów. Korzystną zmianą, którą można wprowadzić stosunkowo szybko jest poprawa stanu relacji między organizacjami odzysku opakowań, wytwórcami produktów, a gminami. Przykładowo należałoby rozważyć wprowadzenie bezpośredniego partnerstwa organizacji odzysku opakowań i samorządów. W celu implementacji cyrkularnego modelu gospodarki sugerowane jest również wsparcie wdrażania rozszerzonej odpowiedzialności producenta, które mogłoby rozwiązać problem braku wystarczającego finansowania bardziej intensywnej i efektywnej zbiórki.
– Przebudowa systemu, która nie będzie burzyła stosunkowo nowego, bo wdrożonego dopiero od 2014 roku systemu gospodarki odpadami komunalnymi, wzmacniającego pozycje gmin, nakładającego na nie konkretne obowiązki, powinna stworzyć jasno określone, przejrzyste i sprawiedliwe warunki finansowania zbiórki, segregacji i edukacji ekologicznej społeczeństwa - mówi Jakub Tyczkowski z Rekopolu, Organizacji Odzysku Opakowań.
W związku z wchodzącymi w życie zmianami prawnymi dotyczącymi elektroodpadów raport stwierdza, że kolejne lata będą kluczowe dla sektora podmiotów nimi gospodarujących. Mogą one przyczynić się do poprawy stanu wykorzystania elektroodpadów, który według najnowszych danych Eurostatu był na najniższym poziomie w całej Unii Europejskiej. W tym celu należy rozważyć kwestię wprowadzenia zmian odnośnie Kosztów Gospodarowania Odpadami. Opłata ta powinna działać na sprawiedliwych warunkach, m.in. ze względu na swe edukacyjne i informujące funkcje. Problemem w branży elektroodpadów jest wątpliwa skuteczność Ustawy o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym, która zakazywała oddawania niekompletnych elektroodpadów i ich części do punktów skupów złomu. Monitorowanie tego strumienia odpadów, nakazane zresztą przez regulacje unijne, mogłoby przyczynić się do wdrożenia gospodarki cyrkularnej. Raport zidentyfikował również paradoks odnośnie tzw. działań re-new/re-use, które są korzystne z punktu widzenia gospodarki cyrkularnej, natomiast nie opłacają się z punktu widzenia legislacji.
Raport sugeruje możliwości rozpowszechnienia partnerstwa publiczno-prywatnego (PPP) w Polsce. Tego typu projekty mogłyby wesprzeć proces wdrażania gospodarki cyrkularnej przez budowę oczyszczalni ścieków, oszczędnych energetycznie budynków itp. W warunkach polskich ta forma prowadzenia projektów, była jednak do tej pory często pomijana. Po pierwsze jest to efektem niedopasowania oferty do rynku. Do ponad 37% ofert współpracy żadna z firm komercyjnych nie zgłosiła chęci współpracy. Dostępne dane sugerują, że niespełna ¼ wszystkich postępowań zmierzających do zrealizowania projektu PPP kończy się podpisaniem umowy. Wiąże się to bezpośrednio z brakiem korzystania z usług doradców wspierających podmioty publiczne wiedzą ekspercką. Dodatkowo konkurencyjna wobec projektów w ramach partnerstwa publiczno-prywatnego jest dostępność finansowania unijnego samorządów. Sprzyja ona niestety wyborom prostych i krótkoterminowych lub niedopasowanych projektów zamiast długoterminowych i zaawansowanych działań. Proponowane działania skierowane na poprawę tego stanu to m.in. opracowanie przez rząd standaryzowanego podejścia do projektów PPP, utworzenie rządowej grupy zadaniowej, mającej za zadanie napędzać realizację projektów i wspierać dalszą ich standaryzację, zapewnienie transparentności projektów.
Według Edyty Urbaniak-Konik z firmy SUEZ Polska „Rozwiązań dla biznesu należy szukać w dialogu, edukacji oraz zmianie modeli biznesowych. To jest możliwe w partnerstwach publiczno-prywatnych, w których współdzielenie się wiedzą i doświadczeniem partnerów umożliwia wieloletnie działania instalacji opartych o najlepsze rozwiązania finansowe, techniczne i organizacyjne”.
Piotr Bruździak z firmy Stena Recycling uważa, że „aby umożliwić gospodarkę o obiegu zamkniętym, potrzebna jest zmiana nastawienia biznesu na myślenie cyrkularne oraz potraktowanie odpadu jako potencjalnego surowca. Dzięki takim inicjatywom jak cykl debat zorganizowanych przez Instytut Innowacyjna Gospodarka Stena jest w stanie promować ideę GOZ oraz dzielić się dobrymi praktykami w zakresie gospodarowania odpadami.”
