Publicystyka - ngo.pl

Tym razem inicjatorem znowelizowania ustawy o działalności pożytku publicznego jest stała sejmowa podkomisja do spraw współpracy z organizacjami i jej przewodniczący – poseł Tadeusz Tomaszewski. W czasie prac tej komisji nad ostatnią nowelizacją ustawy (z grudnia 2013 roku) sami posłowie, jak i organizacje pozarządowe zgłaszali wiele uwag i problemów, które – ich zdaniem – wymagałyby poprawy w ustawie o pożytku. Ponieważ jednak przygotowane wówczas zmiany w przepisach miały charakter porządkujący i były pilne, a podejmowanie dyskusji nad zgłaszanymi problemami znacznie wydłużyłoby proces legislacyjny, posłowie zdecydowali, że temat nowelizacji ustawy podejmą raz jeszcze. I zwrócili się do Departamentu Pożytku Publicznego MPiPS z prośbą o zebranie od organizacji propozycji zmian. Departament Pożytku pozytywnie zareagował na tę prośbę i w grudniu 2013 roku zbierał uwagi od organizacji.

Propozycji wpłynęło sporo. W porozumieniu z posłem Tomaszewskim Departament przekazał cały ten materiał Radzie Działalności Pożytku Publicznego, a konkretnie jej Zespołowi ds. Prawnych i Monitoringu, aby opracował spójny dokument, który następnie trafi do sejmowej komisji. Prace w Radzie (z udziałem także ekspertów zewnętrznych) trwały kilka miesięcy. Niemal w ostatnim momencie uwagi do niego zgłosili jeszcze przedstawiciele organizacji skupionych w Radzie organizacji pozarządowych przy Ministrze Kultury. Ostatecznie, na posiedzeniu we wrześniu 2014 roku członkowie RDPP przyjęli propozycje do nowelizacji ustawy o działalności pożytku publicznego i podjęli uchwałę o przekazaniu ich do komisji sejmowej. Projekt trafił w ręce posła Tomaszewskiego w piątek, 12 września 2014 r.

Nowelizacja objęła kilka grup zagadnień, dotyczących współpracy organizacji z administracją, statusu OPP, 1%, działalności odpłatnej pożytku publicznego, dialogu obywatelskiego (czyli rad działalności pożytku publicznego). Poszerzono również sferę zadań publicznych (o działania w zakresie integracji cudzoziemców, działania na rzecz dzieci i młodzieży oraz bezpłatne poradnictwo prawne i obywatelskie) oraz doprecyzowano definicję organizacji pozarządowych (wyłączono z niej przedsiębiorstwa, instytuty badawcze, banki i spółki prawa handlowego będące państwowymi lub samorządowymi osobami prawnymi utworzonymi na podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań publicznych).

Istotną zmianą przewidzianą w projekcie, w zakresie współpracy finansowej administracji publicznej z organizacjami pozarządowymi, jest rozdzielenie przepisów dotyczących podzlecania realizacji zadań publicznych i regrantingu.

Zdecydowano się na stworzenie konkretnej procedury zlecania zadań publicznych w formie regrantingu. Ma to pozwolić na rozwój tej formy współpracy. Chociaż regranting jest możliwy na gruncie obowiązujących przepisów, to jednak z powodu braku szczegółowych regulacji, nie był powszechnie wykorzystywany.

Problemy z art. 16, który przez niektóre samorządy (w tym warszawski) były interpretowane w taki sposób, że wykluczało to możliwość zakupu usług przez podmiot realizujący dofinansowane zadanie publiczne były wielokrotnie poruszane przy okazji nowelizacji ustawy o działalności pożytku publicznego. Tym razem próbą ich rozwiązania jest wprowadzenie w przepisach wprost możliwości podzlecenia wykonania określonej części zadania publicznego podmiotowi niebędącemu stroną umowy o wsparcie lub powierzenie realizacji zadania publicznego.

Zmiany szykują się także w otwartych konkursach ofert. Przychylając się do postulatów zgłaszanych przez środowisko samorządowe, zaproponowano możliwość ogłaszania konkursów na zadania realizowane w roku następnym jeszcze przed przyjęciem projektu uchwały budżetowej. Pozwoliłoby to na szybsze zakończenie procedury konkursowej i podpisanie umów na realizację zadań przez organizacje na początku kolejnego roku kalendarzowego.

Pojawiła się propozycja, aby poszerzyć skład komisji konkursowych o mieszkańców danej jednostki samorządu terytorialnego. Sposób i tryb wyboru mieszkańców do udziału w pracach komisji pozostawiono w gestii organu ogłaszającego konkurs. Obecność mieszkańców w komisjach konkursowych miałaby służyć zwiększeniu udziału obywateli wspólnoty lokalnej w procedurze zlecania zadań publicznych, ale także rozwiązać problem, głównie małych gmin, które miały problemy z powołaniem komisji, w skład której nie mogły wchodzić osoby powiązane z organizacjami.

Zaproponowano również wprowadzenie nowego, uproszczonego wzoru oferty i sprawozdania dla zadań realizowanych w trybie art. 19a, czyli tzw. małych dotacji oraz rozszerzenie stosowania inicjatywy lokalnej. Mogłaby ona obejmować m.in. budowę, rozbudowę lub remont budynków oraz obiektów architektonicznych niekoniecznie stanowiących własność jednostki samorządu terytorialnego, ale także należących np. do wspólnot mieszkaniowych.

Propozycje zmian dotyczą również współpracy pozafinansowej organów administracji publicznej z organizacjami pozarządowymi. Postanowiono m.in. jednoznacznie wskazać obligatoryjny charakter programów rocznych i wprowadzić obowiązek przyjmowania programów współpracy przez administrację rządową.

Ponad to organ wykonawczy jednostki samorządu terytorialnego będzie musiał każdorazowo przedstawiać organowi stanowiącemu opinię (jeśli została wyrażona) rady działalności pożytku publicznego o projekcie rocznego i wieloletniego programu współpracy. Zdecydowano się także na wydłużenie terminu, w którym organ wykonawczy powinien przedłożyć organowi stanowiącemu sprawozdanie z realizacji programu współpracy (z 30 kwietnia do dnia 31 maja).

W propozycjach zgłoszonych do Sejmu spora część dotyczy przepisów o organizacjach pożytku publicznego.

Aby zwiększyć przejrzystość działań OPP wprowadzono m.in. katalog standardowych informacji, które organizacja byłaby obowiązana zamieszczać w pismach przez nią kierowanych i na swoich stronach internetowych (obowiązkowo każde pismo kierowane przez organizację pożytku publicznego, w formie papierowej i elektronicznej, powinno zawierać nazwę lub firmę organizacji, adres jej siedziby oraz numer KRS, a na stronie internetowej dodatkowo – statut organizacji). Innym rozwiązaniem, które ma służyć transparentności działań OPP jest wprowadzenie obowiązku wyodrębnienia środków uzyskanych i wydatkowanych z 1% podatku w stopniu umożliwiającym określenie przychodów i kosztów.

Zaproponowano szereg przepisów regulujących zasady reklamowania działań organizacji pożytku publicznego, w tym m.in. wprowadzono limity, określające maksymalną wysokość środków pozyskanych z 1%, które mogą być wydatkowane reklamę. Organizacje, które w danym roku uzyskały środki z 1% w wysokości nieprzekraczającej 200 tys. zł mogą przeznaczyć na reklamę nie więcej niż 5% wartości uzyskanych środków. Natomiast organizacje, które w danym roku uzyskały środki z 1% w wysokości przekraczającej 200 tys. zł mogą przeznaczyć na reklamę nie więcej niż 2% wartości uzyskanych środków.

1% i ograniczenia kontroli w OPP

Postanowiono wprowadzić przepisy, które uniemożliwią odpłatne (np. pod pretekstem pobierania składek członkowskich od członków wspierających) zbieranie środków z 1% podatku na rzecz OPP pozbawionych możliwości pobierania 1%. Proponuje się wprowadzić wyraźny zakaz wzywania do przekazania oraz przekazywania środków pochodzących z 1% podatku na rzecz innych OPP, które zostały wykluczone z wykazu Ministra Pracy i Polityki Społecznej.

Zdecydowano się na wprowadzenie – na wzór rozwiązań stosowanych w ustawie o swobodzie działalności gospodarczej – ograniczeń czasu trwania jednej kontroli organu kontroli w organizacji pożytku publicznego w jednym roku kalendarzowym. Zgodnie z propozycją kontrola tego samego organu nie może trwać dłużej niż 24 dni robocze.

Zaproponowano, aby minister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego miał prawo wystąpić do sądu rejestrowego z wnioskiem o wykreślenie organizacji lub wykreślenie informacji o posiadaniu statusu OPP przez organizację, która m.in. wykonuje działalność leczniczą bez uzyskania wpisu do właściwego rejestru, nie stosuje się do obowiązków wynikających z przepisów o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu, nie wykonuje wyroku sądu powszechnego lub administracyjnego, a także ma określone zaległości podatkowe lub zaległości z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne.

Ponad to zaproponowano, aby ministrowi właściwemu do spraw zabezpieczeń społecznych dać możliwość zwrócenia się z wnioskiem do właściwego naczelnika urzędu skarbowego o wstrzymanie przekazania środków pochodzących z 1% podatku dochodowego od osób fizycznych na rzecz organizacji pożytku publicznego, wobec której zostało wszczęte postępowanie rejestrowe o wykreślenie statusu OPP. Jeśli takie postępowanie zakończyłoby się pozytywnie dla organizacji – wstrzymane środki zostaną jej przekazane. W przypadku utraty statusu OPP – wstrzymane pieniądze trafią do skarbu państwa.

W projekcie pojawiły się również zapisy porządkujące i doprecyzowujące przepisy związane z działalnością odpłatną pożytku publicznego. Aby usunąć wątpliwości interpretacyjne postanowiono m.in. jednoznacznie wskazać, że dokumentem, w którym organizacje pozarządowe i podmioty wymienione w art. 3 ust. 3 powinny określić zakres prowadzonej działalności nieodpłatnej lub odpłatnej pożytku publicznego jest statut, a dopiero w przypadku jego braku (gdy podmiot nie ma obowiązku posiadania statutu) inny odpowiadający mu akt wewnętrzny.

Nowe przepisy miałyby zobowiązywać marszałka województwa do utworzenia Wojewódzkiej Rady Działalności Pożytku Publicznego w przypadku złożenia odpowiedniego wniosku przez co najmniej 50 organizacji pozarządowych oraz podmiotów wymienionych w art. 3 ust. 3, prowadzących działalność na terenie tego województwa. To samo rozwiązanie proponuje się wprowadzić odnośnie powiatowych i gminnych rad działalności pożytku publicznego – tutaj wniosek może być złożony przez co najmniej 10 organizacji pozarządowych oraz podmiotów wymienionych w art. 3 ust. 3.

Wobec fundacji ze statusem OPP zaproponowano zniesienie podwójnego obowiązku sprawozdawczego. Obecnie fundacja, posiadająca status organizacji pożytku publicznego, jest zobowiązana do przedstawiania dwóch sprawozdań merytorycznych: Ministrowi Pracy i Polityki Społecznej (na wzorze określonym w rozporządzeniu MPiPS) oraz ministrowi właściwemu ze względu na przedmiot działania fundacji (na wzorze określonym w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości).

W propozycji nowelizacji znalazły się także zapisy zmieniające obowiązki organizacji pozarządowych wynikające z ustawy o dostępie do informacji publicznej. Zgodnie z nową propozycją organizacje byłyby nadal zobowiązane do udostępniania informacji publicznej, ale nie musiałyby prowadzić Biuletynów Informacji Publicznej. Sposób i tryb ogłaszania informacji publicznych przez organizacje pozarządowe zostałby określony w osobnym rozporządzeniu ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego.

Jak widać z powyższego niepełnego wyliczenia – zmian jest sporo, ale jak mówią sami członkowie Rady Działalności Pożytku Publicznego – często mają one charakter kosmetyczny.

– Zaproponowane zmiany dotyczą spraw najpilniejszych, nie są głębokie, ani nie dotykają kwestii kontrowersyjnych, raczej są po to, by usunąć pewne bariery, wykorzystać doświadczenia, które zdobyliśmy od czasu nowelizacji w 2011 roku – tłumaczył Piotr Kontkiewicz, zastępca dyrektora Departamentu Pożytku Publicznego podczas wrześniowego Ogólnopolskiego Forum Pełnomocników do spraw współpracy z organizacjami pozarządowymi.

Wiele uwag, które zgłaszały organizacje były natury ideologicznej. Część z nich dotyczyła np. mechanizmu 1%. Pewne nowości w 1% co prawda zaproponowano, ale to jedynie wierzchołek góry lodowej. Na głębsze zmiany się nie zdecydowano, stawiając ponownie na szybkość przeprowadzenia nowelizacji. Nie jest jednak wykluczone, że kontrowersyjne tematy wrócą podczas dyskusji w Sejmie.

Formalnie materiał przekazany posłowi Tomaszewskiemu jeszcze nie jest projektem nowelizacji (chociaż w Departamencie Pożytku Publicznego dokumentowi nadano formę ustawy nowelizującej dla ułatwienia pracy), ale raczej zbiorem pomysłów, co należałoby zmienić w ustawie o pożytku. Nie do końca wiadomo, jak potoczy się dalej praca nad tym dokumentem, ani co będzie jej efektem.

– Teraz właścicielem tego projektu jest poseł. Moim zdaniem jest to dokument, który powinien jak najszybciej ujrzeć światło dzienne – mówił Marcin Wojdat, członek RDPP podczas Forum Pełnomocników.

Problem polega na tym, że Sejm nie ma narzędzi, aby rozpocząć proces szerokich konsultacji społecznych. Może ogłosić wysłuchanie publiczne w sprawie ustawy, ale ta forma nie służy raczej dyskusjom. Te będą się zapewne toczyły przede wszystkim w czasie spotkań podkomisji. Warto zatem śledzić kalendarz jej prac.