Publicystyka - ngo.pl

Departament Pożytku Publicznego Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej pyta nas o zdanie w kwestii ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Trzeba coś odpowiedzieć. Od dawna zresztą zamierzałem napisać, jak ja widzę realizację założeń tej ustawy. Po ostatnich moich wypowiedziach na ten temat (np. Drenaż organizacji czy Samorząd a organizacje - problem tkwi w ustawie) pojawiły się głosy, żebym napisał coś pozytywnego, a nie tylko krytykował. Więc dzisiaj pozytywnie.

Zgłoś swoje uwagi do ustawy >

Politycy, a szczególnie ci z administracji, uważają, że na wszelkie problemy jest jedna rada – zmiany legislacyjne. Widzimy efekty ich działalności, powinniśmy zatem, choćby z tego powodu, podważyć to przekonanie. Szczególnie organizacje pozarządowe powinny działać na rzecz zmian rzeczywistości, a nie prawa, praktyk, a nie procedur. Upraszczajmy prawo zamiast dopisywać do niego kolejne rozdziały.

Myślę, że, pracując nad nowelizacją ustawy Prawo o stowarzyszeniach, udowodniliśmy, że ustawy nie muszą być długie, a zwiększenie praw nie musi się łączyć z zawiłością.

Prawo w działalności społecznej może przeszkadzać (dlatego trzeba je zmieniać), ale nie sądzę, aby mogło pomóc. Unormowane literą ustawy działania obywatelskie tracą swoją spontaniczną, różnorodną, pełną inwencji formę. Zamiast myśleć, co chcemy zrobić, myślimy o tym, co możemy zrobić w ramach istniejących przepisów.

Gdy ksiądz Bliziński zakładał pierwszą spółdzielnię w Liskowie, nie myślał o tym, jak zarejestrować spółdzielnię, ale jak rozkręcić wspólne działania gospodarcze. Spółdzielnia powstała wykorzystując działalność gospodarczą jednego z członków. I udało się właśnie dlatego, że chodziło o istotę, a nie o formę. Dziś, kiedy z kimś rozmawiam np. w ramach konsultacji, słucham nie o tym, co chce zrobić, ale o tym, jaką formę prawną warto zarejestrować. Oto ogon kręci psem.

Ustawa o działalności pożytku publicznego chciała zadowolić wszystkich. Nie zadowoliła nikogo. Idea pożytku publicznego została zdefiniowana szeroko, tak by móc objąć nią praktycznie wszystkie działania społeczne, zaś status pożytku publicznego tak określony, aby mógł go dostać każdy, kto tylko zechce.

Oznacza to, że poza nazwą nie ma w istocie różnicy pomiędzy organizacjami prowadzącymi działalność pożytku i tymi, które jej nie prowadzą, tymi, które mają status pożytku, i tymi, które go nie mają. Po co nam uregulowania, które niczego nie regulują?

W debacie wśród organizacji pojawiały się głosy, aby status pożytku publicznego zlikwidować. Jeżeli nie dookreślimy idei pożytku publicznego oraz obowiązków i rzeczywistych przywilejów organizacji posiadających ten status, to ja też skłaniałbym się do likwidacji tego rozwiązania.

Konflikt wokół zbierania jednego procentu jest w sektorze faktem. Są organizacje, które bronią prawa do zbierania środków na konkretne osoby (subkonta) czy dla innych instytucji (np. edukacyjnych). Nie dziwię się im (słychać zresztą głosy, że organizacje, które dotychczas nie robiły tego z przyczyn ideowych, zaczynają się łamać). Przy braku innych skutecznych mechanizmów zdobywania środków na wsparcie dla osób potrzebujących takie źródło finansowania jest niezbędne. A przecież interpretacja zbyt szerokiej definicji pożytku publicznego pozwala na takie działania – jak twierdzą niektórzy niezgodne z duchem ustawy. Dobrze byłoby tak poprawić prawo, aby unikać niejednoznaczności, ale nie za cenę doregulowań i nowych obowiązków.

Pomieszanie idei wspierania oddolnej aktywności ze zlecaniem zadań publicznych to kolejny obszar, który wymaga przemyślenia. Wiele, jeśli nie większość, dotacji z samorządu nie ma w istocie nic wspólnego z rzeczywistym zlecaniem zadań, a tylko je udaje. To trzeba zmienić.

Powierzanie organizacjom (powierzanie, powtarzam, a nie dofinansowanie) zadań publicznych do realizacji trzeba oddzielić od wspierania aktywności mieszkańców – obie formy są równie ważne, ale powinny być realizowane inaczej. Przydałby się choćby niekonkursowy mechanizm wyboru działań kluczowych z punktu widzenia wspólnoty lokalnej (była próba, nieudana, wpisania tego rozwiązania do nowelizacji ustawy Prawo o stowarzyszeniach). Taką rolę powinien pełnić roczny program współpracy, który z dokumentu operacyjnego powinien stać się w końcu dokumentem strategicznym, określającym rzeczywiste roczne priorytety. Program taki powinien w oparciu o społeczną akceptację wskazywać sposób wspierania kluczowych partnerów społecznych.

Ułomna i niedookreślona instytucja odpłatnej działalności pożytku publicznego w wielu kwestiach bardziej budzi wątpliwości, niż ułatwia działalność. Interpretacji jest wiele, a organizacje albo rzucają się na głęboką wodę (licząc, że jakoś to będzie), albo rezygnują z tego narzędzia.

Odpłatna działalność pożytku publicznego powinna stać się podstawową formą ekonomii społecznej, zamiast proponowanej działalności gospodarczej. Trzeba jednak jednoznacznie określić prawa i obowiązki tych, którzy z tej formy korzystają.

Ustawa powinna w sposób jednoznaczny określić obowiązki organizacji pozarządowych wynikające z innych ustaw. Fakt, że na organizacje nałożone są, analogicznie do innych podmiotów prawnych, wszelkie obowiązki dotyczące np. dostępu do informacji publicznej, sprawozdawczości, prawa pracy, w tym opłacania badań lekarskich, w sytuacji, gdy organizacja w zasadzie nie ma możliwości ich wypełniać (choćby z powodu wynikającego z istoty działania braku środków na cele administracyjne) budzi znaczącą frustrację.

Trzeba dostosować obowiązki organizacji do rzeczywistych form ich działania. Dotyczy to przede wszystkim uproszczenia księgowości, a co za tym idzie, dostosowania sprawozdawczości księgowej do realiów działalności społecznej. W tej chwili próbujemy opowiadać o organizacjach, jakby były przedsiębiorstwami – nic dziwnego, że wyczytać coś z takich dokumentów trudno.

Hybrydowy pomysł na połączenie idei ciał dialogu społecznego z organami doradczymi nie sprawdził się. W istocie pozytywna rola rad pożytku wynika (i to tylko w tych mniej chyba licznych przypadkach, które uznać możemy za dobre praktyki) raczej z dobrej woli stron i nieprzejmowania się zapisami ustawowymi niż z dobroczynnego działania ustawy.

Struktura, umiejscowienie, uprawnienia i sposób wyboru członków budzi wątpliwości. Konieczne jest ponowne zdefiniowanie roli rad i dostosowanie ich form działania do nowego celu ich istnienia.

Jak widać, jestem przekonany, że przy zmianie ustawy o działalności pożytku nie wystarczą kosmetyczne zmiany. Potrzebna jest nowa dyskusja o roli organizacji pozarządowych w systemie społeczno-gospodarczym Polski i prawdopodobnie poważna nowelizacja, która uporządkuje daleki od doskonałości system, w którym funkcjonują dziś organizacje

Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowych wraz z Siecią Wspierania Organizacji Pozarządowych SPLOT-em przed przyszłorocznym Ogólnopolskim Forum Iinicjatyw Pozarządowych organizują cykl debat, które być może dookreślą pozarządowe oczekiwania. Przy zespole ds. organizacji pozarządowych działającym w Kancelarii Prezydenta RP powstaje grupa ds. uproszczenia księgowości.

To praca długofalowa, a propozycje departamentu pożytku, aby w ciągu 12 dni zgłaszać propozycje zmian do ustawy, nie pomogą znaleźć sensownych rozwiązań, raczej wprowadzą nowelizację, którą, testowaliśmy to już parokrotnie, po roku trzeba będzie znów nowelizować. Czy oznacza to, że sami musimy przygotować całościowe propozycje rozwiązań? Obawiam się że tak.