Publicystyka - ngo.pl

Prawo nie przewiduje określonego typu umowy dla osoby prowadzącej szkolenia. Z tego powodu, zgodnie z zasadą swobody umów, organizacja może umówić się z osobą prowadzącą szkolenie, że będzie to umowa o pracę, porozumienie wolontariackie lub umowa-zlecenie.

W praktyce często stosuje się również umowę o dzieło. Prawidłowość takiego postępowania jest kontrowersyjna i bardzo często kwestionowana przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, a jego argumenty podzielają sądy (więcej na ten temat tutaj >>kliknij). Z tego powodu, dla własnego bezpieczeństwa, warto unikać zawierania umów o dzieło, których przedmiotem jest prowadzenie szkoleń.

Inną sytuację mamy w przypadku, gdy organizacja nie zawiera umowy pisemnej na prowadzenie szkolenia, ponieważ wystarcza jej na przykład faktura wystawiona przez trenera / trenerkę i ustalenia mailowe. Taka umowa jest ważna, a obowiązki organizacji i osoby prowadzącej szkolenie regulują przepisy o zleceniu. Brak umowy  pisemnej powoduje jednak, że na organizację nie przechodzą majątkowe prawa autorskie. Kłopotliwe też może być dochodzenie odszkodowania w przypadku, gdy trener / trenerka źle wykonają umowę. Z tych powodów warto zadbać o zawieranie umów pisemnych i takie ich formułowanie, żeby jasne było do czego ma prawo organizacja.

Przeniesienie majątkowych praw autorskich w przypadku umowy z osobą prowadzącą szkolenia wymaga stwierdzenia czy w ogóle te prawa powstały. Ma to miejsce tylko w przypadku, gdy osoba prowadząca szkolenie w ramach swojej działalności tworzy utwory (więcej na ten temat tutaj >>kliknij). Oznacza to, że np. można przenieść prawa autorskie do materiałów szkoleniowych, ponieważ zazwyczaj mają one cechy utworu, ale nie można np. pomysłu na szkolenie, który najczęściej nie jest objęty ochroną. Dla bezpieczeństwa organizacji, w każdej umowie warto regulować problematykę przeniesienia praw autorskich.

W przypadku umowy o pracę domniemywa się, że organizacja, której pracownik stworzył utwór (np. materiały szkoleniowe) w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy, nabywa z chwilą przyjęcia utworu autorskie prawa majątkowe do utworu. Nabycie to odbywa się w granicach wynikających z celu umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron, czyli np. gdy psycholog, zatrudniony w organizacji jako terapeuta, na polecenie pracodawcy prowadzi szkolenie, to prawa autorskie do materiałów szkoleniowych nie przejdą automatycznie na organizację, ponieważ celem zawartej z nim umowy o pracę nie jest prowadzenie szkoleń tylko prowadzenie terapii. Prawa te mogą przejść na organizację, ale wymaga to podpisania oddzielnej umowy, z której wynika takie przeniesienie.

W przypadku umowy o dzieło / zlecenia, aby nastąpiło przeniesienie praw autorskich musi to być wyraźnie wskazane w umowie. W innym przypadku prawa zostają przy twórcy i organizacja nie powinna z nich korzystać.

Przy konstruowaniu klauzuli o przeniesieniu praw autorskich we wszystkich umowach warto pamiętać o kilku zasadach:

• Nieważna jest umowa, która nakazuje autorowi przeniesienie praw autorskich do wszystkich utworów mających powstać w przyszłości. Umowa powinna jasno wskazywać prawa do jakiego utworu są przenoszone. Np.: „Strony postanawiają, że majątkowe prawa autorskie do materiałów szkoleniowych wykorzystywanych w trakcie zajęć przechodzą na Zleceniodawcę”.
• Umowa może dotyczyć tylko pól eksploatacji, które są znane w chwili jej zawarcia. Niezgodna z prawem jest zapis o treści: „Umowa przenosi własność na wszystkich znanych w momencie zawarcia umowy polach eksploatacji oraz na wszystkich, które powstaną w przyszłości”. Zapis ten będzie nieważny.
• Jeżeli umowa nie stanowi inaczej, twórcy przysługuje odrębne wynagrodzenie za korzystanie z utworu na każdym odrębnym polu eksploatacji. Dlatego dla własnego bezpieczeństwa warto uwzględnić w umowie wskazanie, że wynagrodzenie dotyczy wszystkich wskazanych w umowie pól eksploatacji. Np.: „Wynagrodzenie należne autorowi z tytułu przeniesienia praw autorskich do dzieła obejmuje wszystkie pola eksploatacji wskazane w umowie”.
• Moment przeniesienia praw autorskich zależy od uregulowań zawartych umowie. Np.: „Przeniesienie majątkowych praw autorskich następuje w momencie przyjęcia dzieła”.

Wraz z majątkowymi prawami autorskimi powstają również prawa osobiste. Są one niezbywalne tzn. nie można ich przenieść w drodze umowy, czyli zawsze należą do twórcy (więcej na ten temat >>kliknij). Prawo autorskie przewiduje jednak możliwość ustalania między stronami zasad, na jakich będą one wykonywane. W tym kontekście warto uzgodnić czy imię i nazwisko twórcy będzie musiało widnieć na utworze, czy będzie on rozpowszechniany anonimowo lub pod pseudonimem.

Innym uprawnieniem autora jest prawo do udzielania zezwoleń na wykonywanie zależnego prawa autorskiego. Brak zgody uniemożliwia organizacji rozpowszechnianie np. przeróbek materiałów szkoleniowych, adaptacji, tłumaczeń. Organizacja może uzyskać takie prawa, jeśli trener/trenerka zgodzą się na przeniesienie swojego prawa. Np.: „Strony postanawiają, że prawo zezwalania na wykonywanie zależnego prawa autorskiego przechodzi na Zamawiającego”.  Bez zapisu w umowie na ten temat, nie będzie możliwe np. opublikowanie obcojęzycznej wersji materiałów szkoleniowych, mimo że prawa autorskie majątkowe zostały przekazane organizacji w umowie ze szkoleniowcem.

Ustalając warunki umowy z osobą prowadzącą szkolenie warto zwrócić uwagę na ustalenie zasad wynagradzania. Brak regulacji w tej kwestii może mieć różne skutki, w zależności od tego jaka umowa będzie podstawą do prowadzenia szkolenia.

• Przy umowie o pracę uznaje się, że w przypadku braku określenia wynagrodzenia pracownikowi przysługuje wynagrodzenie adekwatne do wykonywanej pracy. W przypadku sporu jego wysokość będzie ustalał sąd. Natomiast w żadnym wypadku pracownik nie może zrzec się wynagrodzenia za pracę (art. 84 Kodeksu pracy).
• Przy umowie zlecenia jest ona nieodpłatna tylko w przypadku, gdy wynika to bez wątpliwości z jej treści lub okoliczności jej zawarcia. W przeciwnym przypadku zleceniobiorcy należy się wynagrodzenie odpowiadające wykonanej pracy (art. 735 §2 Kodeksu cywilnego).
• W przypadku porozumienia wolontariackiego nie określa się wynagrodzenia, ani żadnych form, które mogą zostać uznane za ekwiwalent wynagrodzenia (np. stypendium, zapomoga w zamian za poprowadzenie szkolenia). W takim wypadku sąd może uznać, że porozumienie wolontariackie jest zawarte pozornie i nakazać zawarcie umowy o pracę (por. wyrok SN z dnia 2 grudnia 2009 r., I PK 123/09).

Jeżeli trener / trenerka przenoszą na organizację prawa autorskie w umowie warto zawrzeć klauzulę: „wypłacone wynagrodzenie obejmuje również przeniesienie praw autorskich oraz własność rzeczy, na których te prawa są utrwalone”. Pozwoli to uniknąć potencjalnego sporu dotyczącego wynagrodzenia, jeżeli z umowy nie wynika, że przeniesienie autorskich praw majątkowych nastąpiło nieodpłatnie (art. 43 ust. 1).

Jeśli umawiamy się z twórcą na przeprowadzenie szkolenia i dostarczenie jakichś materiałów szkoleniowych (to jest przedmiotem umowy i tzw. utworem) to twórca musi je dostarczyć w terminie określonym w umowie. Jeżeli termin nie został oznaczony – niezwłocznie po ukończeniu utworu (art. 54 ust. 1 ustawy). Od chwili wydania utworu biegnie 6-miesięczny termin do zawiadomienia twórcy o przyjęciu utworu, jego nieprzyjęciu albo uzależnieniu przyjęcia od dokonania określonych zmian w wyznaczonym terminie. Jeśli organizacja nie zajmie stanowiska uważa się, że utwór został przyjęty bez zastrzeżeń. Wówczas traci prawo do żądania usunięcia usterek, jakie ma dzieło.

Z tego powodu rekomenduje się zawieranie zawierać w umowach szkoleniowych procedury przyjęcia dzieła – warto wskazać w niej:

1. formę wydania utworu, np. papierowa, elektroniczna;
2. w ciągu ilu dni organizacja może wnieść swoje uwagi;
3. ile czasu ma autor na uwzględnienie tych uwag;
4. sankcje w przypadku nieuwzględnienia uwag przez autora, np. odstąpienie od umowy, obniżenie ceny lub dodatkowy termin na wprowadzenie poprawek;
5. formę przyjęcia utworu, np. jaką treść będzie miał protokół zdawczo-odbiorczy.

Na poziomie umów nie ma rozwiązań gwarantujących 100% ochrony przed taką sytuacją. Natomiast warto wprowadzić klauzule, które zminimalizują jej negatywne następstwa dla organizacji.

• Pierwszą z nich jest zawarcie kar umownych. W tym przypadku należy pamiętać o wskazaniu, że jeśli wysokość szkody przewyższy wysokość kary umownej to różnicy można dochodzić na zasadach przewidzianych w Kodeksie cywilnym. Jeśli brak jest takiego zapisu w umowie kara umowna może mieć znacznie mniejszą skuteczność.
• Druga to zawarcie postanowienia umownego, które stanowi, że w przypadku pozwania organizacji, szkoleniowiec zobowiązuje się do wspierania jej interesu prawnego, np. poprzez dostarczanie odpowiednich dowodów, a w przypadku przegranej pokryje zarówno zasądzone odszkodowanie, jak i inne koszty np. adwokata lub biegłych.

Osobną kwestią jest możliwość odstąpienia od umowy w przypadku, gdy stwierdzimy, że otrzymane dzieło jest plagiatem. Nie ma konieczności zawierania takiego zapisu w umowie, ponieważ art. 55 ust. 2 ustawy o prawie autorskim stanowi, że jest to możliwe w każdej chwili, nawet gdy przyjęliśmy dzieło bez zastrzeżeń. W przypadku odstąpienia uznaje się, że umowa nie była nigdy zawarta, a więc twórca musi zwrócić pieniądze, które otrzymał od organizacji, a organizacja zwrócić utwór.

---

Podstawa prawna:

• Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych z dnia 4 lutego 1994 r. (Dz. U. Nr 24, poz. 83 z późn. zm.)