Unijni współprawodawcy osiągnęli porozumienie w sprawie nowych przepisów o produkcji ekologicznej. Komisja Europejska oczekuje teraz podjęcia ostatecznych kroków prowadzących do przyjęcia nowego rozporządzenia. Jeśli nowe zasady zostaną przyjęte, wejdą w życie 1 stycznia 2021 r. Dzięki temu producenci, podmioty gospodarcze i partnerzy handlowi będą mieli odpowiednią ilość czasu na dostosowanie się do nowych ram prawnych.
Dlaczego potrzebny jest nowy zestaw przepisów dla sektora produkcji ekologicznej?
Wiele z obecnie obowiązujących przepisów zostało wprowadzonych ponad 20 lat temu. Wymagają one aktualizacji w celu uwzględnienia istotnych zmian, jakie miały miejsce w sektorze produkcji ekologicznej UE w ciągu ostatnich dwóch dekad. Żywność ekologiczna przestała mieć charakter niszowy w sektorze rolno-spożywczym UE, jak miało to miejsce w czasie ustanawiania obowiązujących przepisów. W rzeczywistości jest to obecnie jeden z najbardziej dynamicznych sektorów rolnictwa UE – każdego roku pod uprawy ekologiczne przeznacza się o około 400 000 ha powierzchni więcej. Wartość rynku żywności ekologicznej wynosi około 27 mld euro, czyli o jakieś 125 proc. więcej niż dziesięć lat temu. Różnorodność obowiązujących obecnie przepisów i odstępstw sprawia jednak, że w tym niezwykle ważnym sektorze europejskiego rolnictwa brakuje pewności i bezpieczeństwa. Prostsze i bardziej zharmonizowane podejście zastosowane w nowym rozporządzeniu powinno zaowocować jeszcze bardziej dynamicznym rozwojem sektora.
Jaka jest wartość dodana reformy i jakie przyniesie ona zmiany?
Rolnicy ekologiczni w UE będą traktowani sprawiedliwie, a dzięki logo produkcji ekologicznej UE oferowane konsumentom gwarancje jakości będą jednakowe w całej Europie. Biorąc pod uwagę wyższe koszty żywności ekologicznej ponoszone przez większość konsumentów zapewnienie odpowiedniej gwarancji jakości jest niezwykle istotne.
Najważniejszą pozytywną zmianą jest wprowadzenie zestawu ogólnounijnych przepisów obejmujących cały sektor rolnictwa ekologicznego w UE. Stare przepisy pozwalały na system wyjątków „na życzenie”, czasami na poziomie pojedynczego producenta. Nowe przepisy uwzględniają potrzebę elastyczności, jaką odstępstwa te zapewniały w przeszłości: nadal dopuszczalne będą pewne należycie uzasadnione wyjątki – takie jak na przykład tymczasowe zastąpienie składnika ekologicznego składnikiem nieekologicznym w razie ograniczonych zasobów – ale od teraz będą one ograniczone w czasie, regularnie oceniane i w razie potrzeby stosowane względem wszystkich producentów, co zapewni sprawiedliwe traktowanie wszystkich podmiotów. Te same zasady będą miały zastosowanie do wszystkich producentów żywności ekologicznej i do wszystkich produktów.
Nowy, jednolity zbiór przepisów będzie miał zastosowanie również do producentów spoza UE, którzy eksportują swoje produkty ekologiczne na rynek UE. Przepisy te zastąpią ponad 60 obowiązujących obecnie i uznawanych za równoważne standardów dotyczących importowanej żywności ekologicznej. W chwili obecnej mamy do czynienia z sytuacją, w której producentów w tym samym kraju mogą obowiązywać różne standardy, jeśli kraj ten nie ma porozumienia o równoważności z UE, ponieważ jednostki certyfikujące ustalają swoje własne standardy. Zasada równoważności zostanie zastąpiona zasadą zgodności ze zbiorem przepisów ogólnounijnych. Zmiana ta wprowadza istotne usprawnienia w odniesieniu do handlu, przede wszystkim poprzez zapewnienie równych warunków działania między podmiotami gospodarczymi z UE a podmiotami gospodarczymi z państw trzecich.
Rozszerzono również zakres przepisów, tak aby obejmowały nowe produkty, takie jak sól, korek czy olejki eteryczne. W odpowiedzi na rozwój sektora oraz wymagania konsumentów w przyszłości możliwe będzie również uwzględnianie w przepisach nowych produktów, co zapewni producentom dodatkowe możliwości.
Nowe rozporządzenie zapewnia także uproszczenia dla rolników. Na przykład drobni producenci rolni od teraz będą mogli wybrać opcję certyfikacji grupowej, co pozwoli im na obniżenie kosztów certyfikacji oraz ułatwi proces przystąpienia do systemu produkcji ekologicznej.
Nowe możliwości powstaną również dzięki otwarciu nowego rynku ekologicznych nasion i innych materiałów przeznaczonych do reprodukcji roślin o wysokim poziomie bioróżnorodności genetycznej. Przyczyni się to do poprawy różnorodności biologicznej i zrównoważonego rozwoju oraz pobudzi innowacje. Poprawi się odporność roślin na szkodniki i choroby, a w centrum uwagi znajdzie się lepsze dostosowanie do warunków lokalnych.
Czy nowe przepisy oznaczają częstsze kontrole i większą biurokrację dla producentów żywności ekologicznej i jednostek certyfikujących?
Wręcz przeciwnie. Nowe przepisy wprowadzają równowagę pomiędzy koniecznością przeprowadzania kontroli w celu zapewnienie zaufania konsumentów do sektora a związanymi z tymi kontrolami obciążeniami dla rolników i właściwych organów. Kontrole będą przeprowadzane na poziomie państw członkowskich. Dla zapewnienia ich skuteczności będą to kontrole niezapowiedziane. Standardowa procedura zakłada przeprowadzanie kontroli rocznych, jednak według nowych przepisów nie będzie to zawsze konieczne w przypadku producentów żywności ekologicznej o ugruntowanej pozycji. W odniesieniu do producentów, u których kontrole roczne nie wykazały żadnych nieprawidłowości przez trzy kolejne lata, organy krajowe będą mogły podjąć decyzję o kontroli raz na dwa lata. Doprowadzi to do ograniczenia biurokracji zarówno dla rolników, jak i administracji krajowych.
Czy w żywności ekologicznej dozwolone jest stosowanie pestycydów?
Zasady produkcji ekologicznej są bardzo jasne: producenci certyfikowani pod żadnym pozorem nie mogą stosować w swoich uprawach żadnych niedozwolonych substancji takich jak pestycydy. Tak było zawsze i nowe przepisy nie zmieniają tego stanu rzeczy.
Nowe przepisy ustalają jednak pewne środki ostrożności, jakie podmioty gospodarcze muszą podejmować w celu zmniejszenia ryzyka przypadkowego „zanieczyszczenia” upraw ekologicznych pestycydami stosowanymi w sąsiednich uprawach tradycyjnych. Za kontrolowanie tych środków odpowiadają organy krajowe. Konsumenci powinni mieć podstawy do tego, aby w pełni ufać, że przy wytwarzaniu produktów noszących logo produkcji ekologicznej UE nie były aktywnie wykorzystywane żadne pestycydy oraz że podjęto wszystkie możliwe środki ostrożności w celu zmniejszenia ewentualnego ryzyka ich przypadkowej obecności w tych produktach.
W przypadku podejrzenia obecności pestycydów w produktach ekologicznych organy krajowe są zobowiązane do zbadania sprawy. Tego typu zarzuty muszą być jednak wyraźnie uzasadnione, aby można było wszcząć formalne postępowanie wyjaśniające. Celem takiego postępowania powinno być określenie źródła i przyczyny obecności niepożądanych substancji oraz ustalenie stosownej metody wyeliminowania podejrzenia bez zbędnej zwłoki.
Komisja dokona oceny sytuacji w terminie czterech lat od daty wejścia w życie nowego rozporządzenia, tj. od dnia 1 stycznia 2021 r. Pozwoli to na szczegółową analizę krajowych zasad i praktyk dotyczących progów dla substancji niedozwolonych oraz na ocenę dalszych działań w tym obszarze.
Jakie znaczenie nowe przepisy mają stosunku do importowanych produktów ekologicznych?
Nowe rozporządzenie obejmuje nie tylko produkty ekologiczne wytwarzane w UE, ale także produkty importowane do UE z innych państw.
W odniesieniu do uznanych organów certyfikujących nowe przepisy będą takie same zarówno dla producentów w UE, jak i dla producentów w państwach trzecich pragnących prowadzić sprzedaż na jednolitym rynku Unii Europejskiej. Zamiast stosowania się do standardów uznawanych za równoważne z zasadami UE producenci z krajów trzecich od teraz będą musieli przestrzegać tych samych przepisów jak te obowiązujące w UE. Jest to odejście od zasady równoważności na rzecz zasady zgodności. Pozwoli to nie tylko na stworzenie równych warunków działania dla wszystkich producentów, którzy będą mieć pewność, że wszystkie podmioty zobowiązane są do przestrzegania tego samego zestawu wysokich standardów, ale da to również pewność konsumentom, że wszystkie produkty ekologiczne sprzedawane w UE, niezależnie od miejsca ich produkcji, spełniają takie same standardy jakości.
Do tej pory produkty importowane były certyfikowane zgodnie z przepisami krajowymi równoważnych państw trzecich lub zgodnie z którymś z około 60 różnych zestawów przepisów wydawanych przez jednostki certyfikujące, które UE uznała za równoważne z własnymi zasadami rolnictwa ekologicznego. Dla przykładu niektóre jednostki certyfikujące zezwalały na stosowanie niektórych środków ochrony roślin, które nie są używane w UE (na przykład w przypadkach ich stosowania do zwalczania chorób, które nie występują w Europie i dla których w związku z tym nie istnieją przepisy europejskie).
Co stanie się z porozumieniami w sprawie produkcji ekologicznej, jakie wiążą UE z innymi krajami?
Kilka państw nienależących do UE (tzw. państw trzecich) zostało uznanych przez UE jako mające równoważne zasady produkcji ekologicznej i systemy kontroli. Niektóre państwa trzecie, takie jak np. Kanada, Japonia, Stany Zjednoczone, Tunezja czy Nowa Zelandia, również ze swojej strony uznały równoważność UE za pośrednictwem porozumień lub umów o równoważności, co oznacza, że obie strony wzajemnie uznały swoje zasady produkcji ekologicznej i systemy kontroli za równoważne zgodnie z ich odpowiednimi przepisami. Dzięki tym uznaniom konsumenci europejscy mają możliwość wyboru z szerokiej gamy produktów ekologicznych, a producenci z UE mają zapewnione możliwości eksportowe.
Obowiązujące porozumienia lub umowy w stosownych przypadkach będą musiały zostać dostosowane do nowych zasad, czego należy dokonać w rozsądnych ramach czasowych.
Aby zapewnić podmiotom gospodarczym bardziej solidne ramy prawne, istniejące uznania równoważności państw trzecich, które obecnie są poza zakresem porozumień o wzajemnej równoważności, będą musiały zostać przekształcone we wzajemne umowy handlowe. Wynoszący 5 lat okres przejściowy zapewni UE oraz jej partnerom odpowiednią ilość czasu na wynegocjowanie korzystnych dla obu stron porozumień.
Jakie znaczenie nowe przepisy mają stosunku do produkcji ekologicznej w szklarniach?
Odżywianie roślin głównie poprzez ekosystem gleby jest jednym z podstawowych wymogów produkcji ekologicznej. Nowe rozporządzenie potwierdza uprawę w glebie jako podstawową zasadę, co oznacza że stosowanie tak zwanych zagonów wyniesionych nie jest uznawane za zgodne z szeroko pojętymi zasadami rolnictwa ekologicznego.
Nowe rozporządzenie zezwoli jednak na dalszą uprawę w szklarniach, przez ograniczony okres 10 lat, producentom w tych państwach członkowskich, w których praktyka ta była wcześniej dopuszczona w rolnictwie ekologicznym. Po 5 latach od daty rozpoczęcia stosowania nowego rozporządzenia Komisja przedstawi sprawozdanie ze stosowania zagonów wyniesionych w szklarniach, któremu w stosownych przypadkach może towarzyszyć wniosek ustawodawczy.
Czy przepisy będą miały zastosowanie do wszystkich produktów ekologicznych, w tym produktów przetworzonych?
Nowe rozporządzenie będzie miało zastosowanie do żywych i nieprzetworzonych produktów rolnych, w tym nasion i innych materiałów przeznaczonych do reprodukcji roślin, jak również do przetworzonych produktów rolnych stosowanych jako żywność lub pasza. Przetworzone produkty będą mogły być oznaczone jako ekologiczne wyłącznie wtedy, gdy co najmniej 95 proc. składników pochodzenia rolniczego będzie składnikami ekologicznymi.
