Publicystyka - ngo.pl

Celem projektu było zwiększenie zaangażowania obywatelskiego i rozwój kultury demokratycznej na terenie woj. małopolskiego poprzez stworzenie przestrzeni do dialogu na temat zasadności istniejących przepisów prawa, ich rewizji oraz sformułowania propozycji zapisów alternatywnych sprzyjających budowaniu postawy społecznej opartej na otwartości i wzajemnym szacunku. Tematyka projektu skoncentrowana była wokół artykułu 196 kodeksu karnego dotyczącego obrazy uczuć religijnych oraz powiązanych z nim przepisów oraz zagadnień związanych z tematem. W realizacji tego celu wspierała nas metoda Teatru Legislacyjnego.

Projekt był realizowany w partnerstwie ze STOWARZYSZENIE POLANDA z Krakowa i trwał od stycznia 2022 roku do września 2023 roku.

W ramach projektu:

• odbyły się trzy procesy tworzenia spektakli w formule Teatru Legislacyjnego (warsztaty i próby) z udziałem młodzieży licealnej oraz osób dorosłych oraz pokazy powstałych spektakli dla różnych grup wiekowych i społecznych
• odbyło się spotkanie podsumowujące z udziałem wszystkich zaangażowanych grup
• opracowany został raport badawczy o wpływie metody Teatru Legislacyjnego na wzmacnianie aktywności obywatelskiej
• na bazie wniosków z dyskusji podczas spektakli sformułowane zostały propozycje zmian istniejących zapisów przepisów prawnych dot. poruszanej tematyki
• zrealizowane zostały dwie, trzydniowe wizyty studyjne w zagranicznych organizacjach pracujących metodą Teatru Uciśnionych.

Treść Art. 196 Kodeksu Karnego:

• "Kto obraża uczucia religijne innych osób, znieważając publicznie przedmiot czci religijnej lub miejsce przeznaczone do publicznego wykonywania obrzędów religijnych, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2."

„Czy w szkole podstawowej w Bełdowie doszło do obrazy uczuć religijnych? ”, „Nie ma wyroku dla nastolatka za zniszczenie figury Jezusa na polu pod Myszkowem. Prokuratura chce Sądu Najwyższego ”, „Pozowały do zdjęć przy żydowskich nagrobkach. To jawna obraza uczuć religijnych"- ” to tylko trzy nagłówki artykułów opisujących sprawy związane z art. 196 K.K., w których osobami podejrzanymi o popełnienie przestępstwa były osoby poniżej 18 roku życia. Sprawa Doroty Nieznalskiej, Nergala czy Tęczowej Maryjki oraz wracające jak bumerang projekty zaostrzające przepisy mówiące o obrazie uczuć religijnych, zaczęły skłaniać nas ku przyjrzeniu się temu zagadnieniu, które rozpala debatę publiczną. Po konsultacjach z młodzieżą okazało się, że dostrzega negatywne konsekwencje tego prawa, z którym musi się mierzyć się w szkolnej rzeczywistości – np. w sytuacji zakazu korzystania na terenie szkoły z symbolu tęczy czy błyskawicy.

Pisząc o Teatrze Legislacyjnym, mamy na myśli proces wykorzystujący techniki teatralne opracowane przez Augusto Boala. Celem TL jest dążenie do zmiany tych przepisów prawa, które są źródłem społecznej opresji. Zbiór opracowanych przez Boala technik określa się mianem Teatru Uciśnionych, a jego najpopularniejszą formą jest Teatr Forum. To formuła, w której ważną i aktywną rolę odgrywa widownia, tzw. widzo-aktorzy i widzo-aktorki, którzy/-re podczas spektaklu mogą na dwa sposoby wyrazić swoją opinię na temat sytuacji przedstawionej na scenie. Mogą wejść na scenę, przejmując rolę głównej postaci, zbadać dostępne alternatywy zachowań i propozycje rozwiązania problemów, które są tożsame z ich codziennymi trudnościami. Dzięki temu następuje klaryfikacja własnych sytuacji problemowych i swojej w nich roli oraz konsekwencji podejmowanych lub zaniechanych działań.

Następnie na bazie doświadczenia, którym było oglądanie spektaklu i/ lub zaproponowanie jakiegoś rozwiązania na scenie, widownia bierze udział w dyskusji nad propozycjami rozwiązań prawnych, które na końcu poddawane są pod głosowanie.

• Teatr Legislacyjny z perspektywy uczestników i uczestniczek oraz osób trenerskich - zapraszamy do obejrzenia filmu: Czym jest Teatr Legislacyjny? | projekt "Prawo na scenę!" - YouTube
• Przeczytaj więcej o Teatrze Legislacyjnym: Czym jest Teatr Legislacyjny? – o narzędziu zmiany społecznej | stop-klatka

W ramach projektu zaprosiliśmy do pracy trzy grupy osób uczestniczących z województwa małopolskiego. Ich praca przebiegała zgodnie z przyjętymi założeniami, które wraz z kolejnymi procesami podlegały niewielkim modyfikacjom. Droga osoby uczestniczącej rozpoczynała się od aplikacji w ramach otwartego naboru dla osób od 16 roku życia. Podsumowaniem rekrutacji było spotkanie informacyjne dla zgłoszonych osób – prezentacja projektu oraz przebiegu i metody pracy grupowej. Istotne było poznanie oczekiwań i motywacji przyszłych osób uczestniczących oraz doprecyzowanie roli teatru w procesie – jako narzędzia pracy społecznej a nie jedynie środka artystycznego wyrazu. Dzięki temu osoby uczestniczące mogły podjąć bardziej świadomą decyzję o zaangażowaniu się w projekt, który zakładał uczestnictwo w czterodniowym warsztacie wyjazdowym, cyklu prób stacjonarnych w Krakowie, dwóch pokazach spektaklu oraz w badaniu. Celem warsztatu było stworzenie przez osoby uczestniczące spektaklu Teatru Forum, opartego o wymianę doświadczeń i przemyśleń związanych z tematem projektu – obrazą uczuć religijnych. TL opiera się bowiem bezpośrednio na Teatrze Forum.

Wszystkie trzy przedstawienia dotyczyły tematu obrazy uczuć religijnych, choć akcentowały różne aspekty z nią związane. Przeczytaj więcej o spektaklach powstałych w ramach projektu: Prawo na scenę! – rozwój Teatru Legislacyjnego w Małopolsce | stop-klatka

Publiczność obecna na pokazach po obejrzeniu spektaklu Teatru Legislacyjnego oraz interwencjach, wypełniała ankietę zmian legislacyjnych. Proponowała w niej swoje zmiany w treści artykułu 196 KK lub inne zmiany.

Ponad 68% widzów i widzek obecnych na spektaklach wskazało, że art 196 KK w obecnym brzmieniu funkcjonuje lub może funkcjonować w sposób opresyjny względem jednostek.

Osoby które wprowadzałyby zmianę zwracały uwagę m. in. na:

• na sposób egzekwowania przepisu, który czyni do potencjalnie opresyjnym;
• na praktyczne ukierunkowanie go na ochronę dominującej religii;
• na możliwość ograniczania innych swobód i wolności;
• na zbyt wysoki wymiar kary;
• na konieczność ograniczenia jego zastosowania jedynie do przypadków ekstremalnych (potencjalnie spełniających znamiona innych typów czynów zabronionych)
• na nieostrość pojęć zawartych w przepisie;

Podczas spotkania podsumowującego projekt, które odbyło się 23 maja 2023 roku w Krakowie, toczyły się prace komórki legislacyjnej, w skład której weszli eksperci i ekspertka prawna z różnorodnym doświadczeniem (adwokat, badaczka problematyki emocji w prawie, sędzia Trybunału Konstytucyjnego w stanie spoczynku, ekspert prawny Teatru Legislacyjnego) oraz facylitator. Celem prac komórki było przeanalizowanie propozycji zmian prawnych zgłaszanych przez publiczność spektakli TL zrealizowanych w projekcie oraz opracowanie rekomendacji zmian prawnych.

Propozycja zmiany brzmienia przepisu z art. 196 k.k. która została wypracowana:

"Kto publicznie znieważa przedmiot czci religijnej lub miejsce przeznaczone do publicznego wykonywania obrzędów religijnych, podlega karze grzywny lub karze ograniczenia wolności."

Rekomendacja ta uwzględnia postulaty związane z niejasnością pojęcia „uczuć religijnych”, zmniejszeniem wymiaru kary poprzez wyeliminowanie kary pozbawienia wolności oraz zmianę trybu ścigania. Rekomendacja została przedstawiona osobom uczestniczącym w projekcie, które miały okazję w rozmowie z ekspertami odnieść się do tej propozycji lub zadać pytania, a następnie rozesłana do władz i instytucji zajmujących się prawem, rozwojem kultury demokratycznej, legislacją.

W ramach projektu przeprowadziliśmy badanie. Jego autorzy, Bartłomiej Bodziński-Guzik oraz Rafał Stożek ze Stowarzyszenia POLANDA poszukiwali odpowiedzi na pytania:

1. Czy i w jaki sposób Teatr Legislacyjny sprzyja budowaniu poczucia sprawczości u jego uczestników i uczestniczek?

2. Czy i w jaki sposób udział w procesie Teatr Legislacyjny wpływa na zaangażowanie obywatelskie?

Na podstawie badań został opracowany raport. Skierowany jest on przede wszystkim do osób wykorzystujących twórcze metody w celu wprowadzania zmiany społecznej. Prezentujemy w nim zarówno tło projektu oraz przebieg działań, jak i rezultaty badania dotyczącego tych aspektów metody, które wydały się nam najważniejsze z perspektywy celu projektu (zaangażowanie obywatelskie, poczucie sprawczości).

Raport można bezpłatnie pobrać z: Teatr Legislacyjny jako forma zaangażowania obywatelskiego – raport badawczy z projektu „Prawo na scenę!” | stop-klatka

Jak pokazują wyniki badań Teatr Legislacyjnyzwiększa poczucie sprawczości, jak również zaangażowanie obywatelskie osób uczestniczących. Jako osoby prowadzące procesy Teatru Legislacyjnego obserwowałyśmy ich rozwój także w innych obszarach. Przede wszystkim w procesie spotkały się osoby różnorodne pod wieloma względami, m.in: płci, wieku, wykształcenia, doświadczenia czy wyznania, co miało wpływ na postrzeganie przez nie problematyki art. 196. Podczas procesu niejednokrotnie dochodziło do konfliktu wartości17, a jako trenerki wspierałyśmy osoby w zrozumieniu perspektywy drugiej strony i jej zaakceptowaniu. Dlatego od początku ważne było budowanie atmosfery otwartości i akceptacji. Wierzymy, że to doświadczenie pracy w grupie różnorodnej, w której udało się wspólnie przygotować spektakl, będzie procentowało na dalszych etapach życia naszych uczestników i uczestniczek. Same osoby uczestniczące dostrzegały osobiste korzyści z udziału w procesie tworzenia spektaklu o nich mówiły – wskazywały także inne efekty niż badane w ramach projektu, m.in. wzrost pewności siebie czy odwagi potrzebnej do publicznego wypowiadania własnego zdania.

Więcej informacji o tym jak przebiegały nasze procesy oraz z jakimi wyzwaniami się mierzyliśmy (oraz jak sobie z nimi radziliśmy) przeczytacie w artykule “Teatr Legislacyjny jako proces pracy z grupą różnorodną - refleksje po realizacji projekt”, który możecie pobrać z naszej strony:
Teatr Legislacyjny jako proces pracy z grupą różnorodną – refleksje po realizacji projektu | stop-klatka

Mamy nadzieję, że artykuł był dla Państwa ciekawą lekturą, a być może zainspiruje do wykorzystania metody Teatru Legislacyjnego w działaniach podejmowanych przez Państwa organizację. Gdybyście mieli Państwo pytania dotyczące metody bądź projektu i jego tematu przewodniego, zapraszamy do kontaktu. Jesteśmy również otwarci na wszelkiego rodzaju współprace w przyszłości. Zapraszamy do kontaktu!

Karolina Sieńkowska

k.sienkowska@stop-klatka.org.pl

specjalista ds komunikacji w projekcie

Projekt „Prawo na scenę! – Rozwój Teatru Legislacyjnego w Małopolsce” finansowany jest przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię z Funduszy EOG w ramach Programu Aktywni Obywatele – Fundusz Regionalny.