Publicystyka - ngo.pl

Ustawa z dnia 28 lipca 2023 r. o zmianie ustawy o pomocy społecznej oraz niektórych innych ustaw, bo o niej mowa, to nowe narzędzie prawne, które ma podnosić jakość wsparcia w systemach mieszkalnictwa oraz ułatwić gminom i powiatom zlecanie zadań związanych z prowadzeniem mieszkań wspomaganych i treningowych. Ustawa określa standardy usług i lokali, a także wprowadza narzędzia monitoringu. Rozszerzono także katalog podmiotów uprawnionych do prowadzenia mieszkań treningowych i wspomaganych. Dzięki temu więcej organizacji, w tym Koła Gospodyń Wiejskich, będzie mogło prowadzić takie mieszkania. Daje to szansę na rozwój systemu na terenach wiejskich.

Zmiana ta wynika z głosów samorzeczników oraz organizacji wspierających osoby z niepełnosprawnością, które wskazywały na negatywne konotacje związane z dotychczasowym terminem. „Mieszkanie chronione” kojarzyło się bowiem z zależnością oraz ograniczeniem wolności, co było sprzeczne z ideą samodzielności i niezależności życiowej osób z niepełnosprawnościami. Sformułowania „mieszkania treningowe” i „wspomagane” lepiej odzwierciedlają cele współczesnej polityki społecznej, której celem jest wsparcie osób doświadczających trudności.

Wsparcie w mieszkaniach treningowych lub wspomaganych jest adresowane do osób dorosłych, które ze względu na trudną sytuację życiową, wiek, niepełnosprawność lub chorobę potrzebują wsparcia, ale nie wymagają usług w zakresie świadczonym przez jednostkę całodobowej opieki. Celem tych mieszkań jest umożliwienie mieszkańcom rozwijania niezależności, integracji społecznej, pełnienia ról społecznych oraz przygotowanie do samodzielności i niezależności. Zakres współpracy, określany kontraktem, obejmuje m.in. wsparcie bytowe, pracę socjalną, trening mieszkaniowy, wsparcie indywidualne oraz edukację.

Wsparcie w mieszkaniach mogą otrzymać osoby doświadczające zaburzeń zdrowia psychicznego, osoby w kryzysie bezdomności, wychowankowie i wychowanki pieczy zastępczej w procesie usamodzielnienia, osoby z niepełnosprawnościami, przewlekłymi chorobami oraz osoby starsze. Mieszkania są również dostępne dla osób, które uzyskały w Polsce status uchodźcy, ochronę uzupełniającą lub zezwolenie na pobyt czasowy zgodnie z ustawą o cudzoziemcach.

Wparcie w tych mieszkaniach przyznawane jest na czas określony. Wyjątkiem są specjalne sytuacje, w których osoby, posiadające orzeczenie o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności, a także w uzasadnionych przypadkach, inne osoby; mogą otrzymać wsparcie na czas nieokreślony w mieszkaniach wspomaganych.

Mieszkania treningowe i wspomagane, zgodnie z nowymi przepisami muszą spełniać określone minimalne standardy pomieszczeń i dostępności, zapewniając godne warunki życia ich mieszkańcom i mieszkankom. Minimalna powierzchnia użytkowa dla jednej osoby nie może być mniejsza niż 12 m². W jednym pomieszczeniu mieszkalnym mogą zamieszkiwać maksymalnie dwie osoby, a liczba mieszkańców w jednym mieszkaniu nie może przekroczyć sześciu osób (zaplanowano okres przejściowy do 31.12.2025, w którym podmioty prowadzące mają czas na dostosowanie się do wymagań).

Przepisy regulują również kwestie układu, części wspólnych i wyposażenia mieszkań w odpowiednie meble i sprzęty. Dość szczegółowy katalog wyposażenia budzi pewne kontrowersje. Wiele samorządów zleca prowadzenie mieszkań w formule: „środki idą za beneficjentem”. Wprowadzenie zbyt rygorystycznych wymagań i przesunięcie kosztów przygotowania i wyposażenia na podmioty prowadzące, skutkować może trudnościami w realizacji wsparcia przez NGO.

Nowa ustawa wprowadza istotny mechanizm zarządzania, jakim jest rejestr mieszkań treningowych i wspomaganych, prowadzony przez wojewodę właściwego ze względu na miejsce położenia mieszkania. Rejestr ten ma na celu usprawnienie procesu udzielania świadczeń z pomocy, poprzez gromadzenie i aktualizację danych o lokalizacji oraz liczbie mieszkań oraz mieszkańców.

Docelowo ma być to narzędzie zapewniające transparentność oraz umożliwiające skuteczne zarządzanie i koordynację działań pomiędzy gminami, powiatami i organizacjami pozarządowymi. Rejestracja ma się przełożyć na monitorowanie jakości wsparcia w mieszkaniach w celu podnoszenia standardów i jakości życia osób korzystających z tych form wsparcia.

Nowelizacja wnosi istotne jakościowe zmiany, ale wiążą się też z nią pewne kontrowersje. Przepis, który wzbudza sprzeciw strony społecznej, dotyczy ograniczenia dostępu do mieszkań treningowych i wspomaganych dla osób wymagających całodobowej opieki. Zdaniem krytyków takie wyłączenie narusza zasady równości i niedyskryminacji określone w Konwencji ONZ o prawach osób z niepełnosprawnościami.

Nowa ustawa dotycząca mieszkań treningowych i wspomaganych to krok naprzód w polskim systemie pomocy społecznej, który ma potencjał, aby znacząco poprawić jakość życia wielu osób znajdujących się w trudnych sytuacjach życiowych. Wprowadza kompleksowe rozwiązania, które mogą przyczynić się do większej niezależności i integracji społecznej osób potrzebujących wsparcia. Niemniej jednak, skuteczna implementacja tych przepisów będzie wymagała efektywnej koordynacji, odpowiedniego finansowania oraz systematycznego monitorowania jakości świadczonych usług.

Artykuł jest pierwszą częścią planowanego cyklu na temat mieszkalnictwa społecznego, treningowego i wspomaganego w Polsce. Wiedzę teoretyczna uzupełniam 7-letnim doświadczeniem w realizacji wsparcia i rozwijania Programu Mieszkań Treningowych „Zamieszkaj u Siebie” Gdańskiej Fundacji Innowacji Społecznej.