Majówka to początek sezonu lokalnych świąt i festynów, które kojarzą się ogródkami piwnymi, daniami z grilla i występami gwiazd disco-polo. Rzeczywistość okazuje się jednak bardziej złożona. Jak wynika z najnowszego raportu Stowarzyszenia Klon/Jawor – każda gmina w Polsce organizuje w ciągu roku kilka tego typu wydarzeń, niemal wszystkie współpracują przy tym z organizacjami pozarządowymi. Czy święta lokalne to tylko konsumpcja? Po co NGO i samorządy organizują jarmarki?
Festyn Tradycji Regionalnej Dziadowice-Folwark
43% Polek i Polaków uczestniczyło w ciągu ostatnich dwóch lat w lokalnym festynie, dniach miasta, jarmarku. Samorządy lokalne traktują organizacje tego typu imprez jako jedno ze swoich podstawowych zadań z obszaru kultury i promocji gminy (70% uważa, że zaangażowanie w organizację świąt lokalnych pełni bardzo ważną rolę w porównaniu do innych działań podejmowanych w tych dziedzinach). W organizację festynów włączają się też stowarzyszenia i fundacje zajmujące się kulturą i sztuką - 63% twierdzi, że angażuje się w ich przygotowanie.
Wspólne działanie władz i organizacji
Święta lokalne pełnią, zdaniem ich organizatorów (zarówno samorządowych, jak i pozarządowych), rozmaite, ważne z ich punktu widzenia funkcje. Dlatego zapytani o motywacje, jakie im przyświecają, przedstawiciele urzędów i organizacji eksponują zarówno motywy wprost odwołujące się do pewnych potrzeb i deficytów społeczności (tworzenie oferty rozrywkowej, ułatwienie dostępu do kultury), jak i te bardziej abstrakcyjne, związane z budowaniem tożsamości lokalnej, podtrzymaniem lokalnej tradycji czy promocją gminy/regionu. Niemal tak samo często jako ważne motywacje organizatorzy wymieniają chęć budowania własnego wizerunku i promocji swoich działań.
Wspólne przygotowywanie świąt lokalnych jest dla samorządów i organizacji pozarządowych istotną wartością – obie strony są z tej współpracy zadowolone. Pozytywne postrzeganie kontaktów między organizacjami a samorządem lokalnym nie oznacza, że relacje te są wolne od problemów. Zarówno pozarządowi, jak i samorządowi organizatorzy świąt lokalnych dostrzegają szereg trudności związany ze współpracą, wśród których obie grupy na pierwszym miejscu wskazują brak środków finansowych i innych niezbędnych zasobów, na drugim odmienność metod pracy JST i NGO, a na trzecim formalności - z punktu widzenia organizacji będące przeszkodą samą w sobie, a z perspektywy urzędu utrudniające współpracę z organizacjami ze względu na ich brak zrozumienia dla wymogów i procedur obowiązujących w samorządzie.
Mniej uciążliwe, choć także wymieniane przez przedstawicieli JST i NGO są problemy takie jak problemy interpersonalne czy odmienność wizji projektu, a także z jednej strony wskazywane przez urzędy: brak doświadczenia i inicjatywy po stronie organizacji oraz ich roszczeniowa postawa, a z drugiej podnoszone przez organizacje: upolitycznienie, niechęć do nowości czy zmian, brak zrozumienia perspektywy NGO i utrudniony kontakt po stronie samorządów.
Przełamanie nudy i monotonii
W tym kontekście święto lokalne jest nie tyle alternatywą dla innych rozrywek, a raczej jedyną propozycją na spędzenie czasu poza domem. Być może dlatego święta lokalne są najchętniej odwiedzane przez mieszkańców wsi (gdzie innych atrakcji jest mniej), a najrzadziej przez mieszkańców dużych miast (w których nietrudno znaleźć inne rozrywki).
Festyn to zobowiązanie władz
Okazuje się, że oczekiwania uczestników nieco odbiegają od wyobrażeń organizatorów na ich temat. Organizacje pozarządowe oraz lokalne samorządy nie doceniają święta lokalnego jako możliwości spotkania się ze znajomymi. Dużą rozbieżność obserwujemy w postrzeganiu roli występu gwiazdy znanej z mediów jako czynnika przyciągającego do udziału w lokalnych imprezach, którą organizatorzy świąt – przede wszystkim przedstawiciele samorządów – mocno przeceniają.
Różnice między perspektywą uczestników i organizatorów świąt może być związana ze słabym przepływem informacji między tymi grupami. Jak pokazują badania, zarówno samorządy, jak i uczestnicy świąt dostrzegają w organizacji festynu raczej rodzaj zobowiązania władzy wobec „społeczeństwa” niż przestrzeń partycypacji.
Polacy są w małym stopniu zainteresowani uczestnictwem w przygotowaniach do świąt, a w ich trakcie przyjmują postawę bierną – trzy czwarte uczestników świąt lokalnych nie włącza się ani w przygotowania święta ani organizowane w jego trakcie konkursy, warsztaty itp. Znajduje to potwierdzenie w opiniach Polaków na temat tego, kto jest odpowiedzialny za organizację udanego święta lokalnego – 67% uważa, że jest to obowiązek władz samorządowych.
– Organizatorzy świąt co prawda deklarują, że zbierają opinie mieszkańców, ale sposób, w jaki się to odbywa nie zwiększa ich zaangażowania – komentuje Beata Charycka ze Stowarzyszenia Klon/Jawor. – Bierna postawa Polaków nie powinna jednak zwalniać organizatorów z poszukiwań możliwie jak najbardziej uspołecznionych sposobów konsultacji programu i założeń święta, a także sposobów na włączanie mieszkańców lokalnej społeczności w organizację wydarzeń.
Ważna jest integracja, a nie promocja gminy czy product placement
Obserwacje przeprowadzone w trakcie 35 lokalnych imprez w całej Polsce pokazały ogromną różnorodność funkcji świąt lokalnych, która jest niedostrzegalna na pierwszy rzut oka. Poręczne słowo „festyn” i format, jaki ono reprezentuje powoduje, że uwaga koncentruje się na podobnej formie i estetyce tych wydarzeń, a pomija ich zróżnicowania. Tymczasem format święta lokalnego wykorzystywany jest w bardzo różnych celach i pełni różne funkcje społeczne: integracyjną, promocyjną, informacyjną, edukacyjną czy marketingową.
– Integracyjna funkcja świąt lokalnych powinna być nadrzędna w kontekście ich planowania i organizacji – podkreśla Marta Gumkowska ze Stowarzyszenia Klon/Jawor. – Inne funkcje powinny być traktowane jako uzupełnienie tej priorytetowej. Szczególnie ryzykowne wydaje się zbyt mocne wykorzystywanie funkcji marketingowej festynów. Działania, które służą konkretnym firmom, a nie społeczności, są przez mieszkańców zauważane i powodują utratę wiarygodności organizatorów.
Dane i wnioski opisane w raporcie stanowią podsumowanie badań prowadzonych w ramach projektu „W poszukiwaniu kulturotwórczego potencjału świąt lokalnych” dofinansowanego ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, realizowanego przez Stowarzyszenie Klon/Jawor od kwietnia 2016 roku do marca roku 2017. Badania miały charakter ilościowo-jakościowy. W ramach części ilościowej przeprowadzono reprezentatywne badania organizacji pozarządowych, urzędów miast i gmin, oraz Polek i Polaków. Komponent jakościowy stanowiło badanie 35 różnorodnych świąt lokalnych, ich organizatorów oraz uczestników.
Zachęcamy do zapoznania się z treścią raportu „Festyny, dni miasta, jarmarki czyli współczesne święta polskie”.
Co to jest NGO? Ile jest w Polsce NGO? Czym zajmują się NGO? Dowiesz się w serwisie fakty.ngo.pl.
