Publicystyka - ngo.pl

Stowarzyszenia sąsiedzkie określane są po japońsku wieloma różnymi nazwami, w tym na przykład jako: jichikai, chōnaikai, chōkai, burakukai, kukai, ku. Przyczyny takiego zróżnicowania mają swoje korzenie w historii oraz specyfice regionalnej.

Definicja wcale nie jest prosta i łatwiej jest zacząć od stwierdzenia, że formalnie NIE są one obecnie organami administracji państwowej (o czym stwierdza Ustawa o samorządzie terytorialnym z 1957, art. 260, ust. 2, pkt 6), choć dyskusja trwa, czy rzeczywiście są dobrowolne i niezależne, czy też jednak na usługach administracji. Jedna z najczęściej przyjmowanych definicji autorstwa japońskiego badaczy NAKATY Minoru zakłada, że STS to organizacje obywatelskie, które: 1) posiadają geograficznie zdefiniowany i niepokrywający się z innymi STS obszar; 2) członkami są zasadniczo domostwa (i zakłada się przynależność wszystkich domostw choć formalnie uczestnictwo jest dobrowolne); 3) zajmują się kompleksowo różnymi problemami danego obszaru; 4) występują jako reprezentanci danego obszaru wobec administracji publicznej czy innych zewnętrznych podmiotów.

Badacze KIKUCHI Miyoshi i EGAMI Wataru podzielili działalność STS na cztery kategorie: (a) rozwiązywanie problemów, (b) rozpowszechnianie informacji, (c) kultura, sport i rekreacja oraz (d) administracja i zarządzanie.

(a) Rozwiązywanie problemów wspólnotowych. Do zadań mających na celu rozwiązywanie wspólnotowych problemów można zaliczyć działania na rzecz prewencji przestępczej i bezpieczeństwa komunikacyjnego, na wypadek klęsk żywiołowych czy pomoc społeczną. Do najczęstszych form działalności w tym zakresie należy organizacja różnego rodzaju patroli: antyprzestępczych, szkolnych oraz bezpieczeństwa ruchu. Patrole antyprzestępcze, czyli prewencji kryminalnej polegają na regularnym obchodzeniu i sprawdzaniu, czy nie ma w okolicy włamań, kradzieży, podejrzanych osobników czy innych niepokojących zjawisk. 

Patrole szkolne to z kolei grupa w specjalnych i łatwo rozpoznawalnych strojach rozstawiona na głównych drogach prowadzących do szkoły podstawowej, w tym szczególnie na przejściach dla pieszych. Patrole te monitorują bezpieczeństwo dzieci idących, a potem wracających ze szkół. Patrole bezpieczeństwa ruchu, często łączone z patrolami szkolnymi, dbają o porządek i bezpieczeństwo w kluczowych miejscach komunikacyjnych, na przykład na przejściach dla pieszych czy skrzyżowaniach.

Historycznie stowarzyszenia sąsiedzkie były i pozostają silnie zaangażowane w sprawy ochrony przeciwpożarowej, ze względu na duże zagrożenie tym żywiołem w Japonii. W przypadku pożogi STS zapewniały doraźne schronienie, jedzenie, ubrania, a także częściowo środki finansowe zebrane z dobrowolnych datków na odbudowę domu. Członkowie wspierali się wzajemnie także w sprawach rodzinnych, takich jak pogrzeby i śluby, pomoc osobom starszym i niepełnosprawnym czy też pomoc w razie wypadków losowych. Wprawdzie w ostatnich latach coraz częściej organizacja pogrzebów i ślubów powierzana jest specjalistycznym firmom, niemniej jednak zaangażowanie STS w tego typu uroczystości pozostaje bardzo duże.

(b) Rozpowszechnianie informacji. Ważnym zadaniem STS jest rozprowadzanie informacji dotyczących życia codziennego, roznoszenie biuletynu gminnego oraz innych wiadomości urzędowych, które tradycyjnie przekazywane są za pomocą tzw. teczki z ogłoszeniami (kairanban). Teczka przekazywana jest w ustalonej kolejności z domostwa do domostwa, a jej obieg potwierdzany podpisem na liście. Wymiana teczki ma na celu także bezpośredni kontakt twarzą w twarz. W czasach współczesnych niektóre STS zaczęły prowadzić strony internetowe, wykorzystywać Facebooka i inne media społecznościowe do komunikacji, choć na razie ze względu na dominację osób w wieku okołoemerytalnym w zarządach STS nie jest to jeszcze powszechna praktyka.

(c) Sport, kultura i rekreacja. Organizacja festiwali (matsuri), zajęć kulturalno-sportowych i rekreacyjnych, święta sportu czy kultywacja tradycyjnej sztuki, pokazy i warsztaty z tańca, śpiewu, innych sztuk, taichi, jogi – mają służyć rekreacji i utrzymaniu dobrego stanu zdrowia, ale także budowaniu i utrzymywaniu relacji dobrosąsiedzkich oraz kształtowaniu tożsamości wspólnotowej. Wielu współczesnym Japończykom STS kojarzą się z letnim festiwalem zmarłych (obon matsuri) organizowanym na skwerze, w parku lub przy lokalnej świątyni, bogato udekorowanej lampionami oraz pełnej stoisk z jedzeniem, napojami i wszelkimi innymi dobrami. Inne wydarzenia religijne związane ze stowarzyszeniami o dłuższej tradycji, organizowane są wokół lokalnych świątyń sintoistycznych (rodzimej religii japońskiej) i lokalnego bóstwa opiekuńczego. Elementy ludyczne i widowiskowe – tańce, grupowe noszenie przenośnej świątyni omikoshi, zawody pomiędzy takimi zespołami, parady mieszkańców przebranych w historyczne stroje – są nadal bardzo popularne.

(d) Administracja i zarządzanie. Ostatnia kategoria działalności STS to administracja i zarządzanie, w tym utrzymanie i nadzór nad miejscami składowania śmieci, segregacja i działania na rzecz redukcji odpadów, prace porządkowe ulic i parków, a także utrzymanie budynków i innych obiektów należących do wspólnoty.

Gromadzenie i wywóz odpadów komunalnych odbywają się w Japonii nie na poziomie poszczególnych domostw tak jak w Polsce, ale na poziomie STS. Ważnym zadaniem stowarzyszeń jest zatem organizacja wspólnych miejsc gromadzenia odpadów, w tym dbałość o ich czystość oraz prawidłowość wynoszonych śmieci. Dla mieszkańców ważne jest, aby miejsca składowania śmieci były dobrze oznakowane, czyste i zabezpieczone na przykład przed ptactwem czy szczurami.

Organizowanie wspólnych prac porządkowych na terenach zielonych, skwerach, w parkach i w innych miejscach wspólnych stanowi sposób na utrzymanie czystości, ale także na integrację społeczną. Obecnie w niektórych organizacjach, zwłaszcza w tych na nowych osiedlach w dużych miastach, do sprzątania i porządków zatrudnia się firmy zewnętrzne, opłacane ze składek członkowskich. Choć bywa i tak, że mimo korzystania z usług firm zewnętrznych STS organizuje dodatkowe wspólne porządki raz lub dwa razy w roku jako wydarzenie integracyjne.

Jak widać, cele stowarzyszeń obejmują bardzo szerokie spektrum spraw dotyczących danego obszaru i jego mieszkańców, czym zasadniczo różnią się od organizacji pozarządowych (NPO, NGO) ukierunkowanych na wybrane i ściśle określone zadania.

Stowarzyszenia sąsiedzkie są bardzo zróżnicowane pod względem struktury i finansowania. Z punktu widzenia funkcjonowania każdej organizacji istotny jest fakt wewnętrznego podziału na mniejsze jednostki zwane zespołami lub związkami (han lub kumi), które skupiają około 10–20 domostw. Grupy te są na tyle małe, że wszyscy mieszkańcy dobrze się znają.

Głównym źródłem finansowania stowarzyszeń są składki członkowskie, co średnio stanowi 65,9% dochodów STS, a ponadto subsydia państwowe, w tym głównie samorządowe (9,5%), różnego rodzaju opłaty oraz inne źródła. Opłaty członkowskie można uznać za stosunkowo nieduże, mieszczą się w czterech przedziałach: poniżej 500 jenów (44,5%), 500–1000 jenów (30,9%), 1000–1500 jenów i sporadycznie powyżej 1500 jenów na miesiąc (w uproszczeniu 100 jenów = 3,2 zł.). Fakt, że to właśnie składki członkowskie, a nie subsydia państwowe stanowią podstawę działalności STS, wzmacnia argument o obywatelskim charakterze tych organizacji.

Na podstawie:

Beata Bochorodycz (2021). „Stowarzyszenia sąsiedzkie w Japonii – Organizacje obywatelskie czy podwykonawcy administracji publicznej?”, w: Chiny i Azja Wschodnia. Dziedzictwo w obliczu przemian. Profesor Krzysztof Gawlikowski in memoriam, red. Marta Tomczak at al. Wydawnictwo Akademickie Dialog: Warszawa, s. 273-288.

Beata Bochorodycz (2020). „Autorytarny i demokratyczny potencjał – japońskie stowarzyszenia sąsiedzkie w ujęciu instytucjonalizmu historycznego”, Azja-Pacyfik tom 23, s. 109-150.