Analiza procesów społecznych, gospodarczych i demograficznych w Unii Europejskiej prowadzi do wniosku, że wzrośnie zapotrzebowanie na usługi socjalne w najbliższej przyszłości. Pojawi się wtedy kwestia źródeł finansowania, reguł konkurencji, harmonizacji prawa, definicji usług socjalnych i ich zakresu.
Będzie konkurencja
W Polsce właściwie nie rozpoczął się proces definiowania misji
publicznej usług socjalnych, w trakcie którego powinno zostać
wypracowane stanowisko wobec kształtu polityk Wspólnoty w tym
zakresie. Polskie organizacje pozarządowe będą musiały zmierzyć się
z konkurencją organizacji z innych państw członkowskich, a także
podmiotami gospodarczymi w rywalizacji o środki publiczne. Będą one
zarazem (przynajmniej teoretycznie) mogły konkurować na rynkach
usług w całej Unii Europejskiej. Konieczne jest podjęcie debaty
wśród organizacji pozarządowych, mającej na celu określenie
stanowiska wobec wyżej wymienionych kwestii. Takie stanowisko może
spowodować otwarcie możliwości wpływu na kształt przyszłych
rozwiązań systemowych, prawnych, które to rozwiązania będą
przesądzać o możliwościach m.in. finansowania usług.
Ważna stanie się jakość
Kwestia jakości usług organizacji socjalnych nabierze w tym
kontekście szczególnego znaczenia. Składa się na to wiele powodów.
Po pierwsze, klienci będą mieli coraz większą możliwość wyboru
usługodawcy. Naturalnym wyborem są usługi o najwyższej jakości. Po
drugie, nastąpi wzrost presji na wydatki publiczne, konieczność
redukcji kosztów. Instytucje sektora publicznego będą oczekiwały
zapewnienia usług o wysokiej jakości za te same lub mniejsze
pieniądze. Po trzecie, mamy do czynienia z szermowaniem standardami
jakości przez organizacje socjalne i związki zawodowe w tych
państwach członkowskich Unii Europejskiej, które obawiają się
konkurencji ze strony np. polskich organizacji, mogących świadczyć
usługi za niższą cenę.
Kwestia jakości usług organizacji socjalnych znajduje się na
różnych pozycjach w hierarchii priorytetów w państwach
członkowskich. Kraje, które mają najlepsze osiągnięcia w polityce
społecznej, zatrudnieniu i integracji, przywiązują dużą wagę do
standardów jakości. I nie dotyczy to formalnych kryteriów oceny
jakości (Dania), a raczej koncentracji na dialogu pomiędzy
usługodawcą a odbiorcą usługi. Właśnie udział klienta w
definiowaniu zakresu, ocenie trafności i jakości usługi jest
wspólnym elementem stosowanych przez organizacje socjalne
standardów jakości. Istotnym elementem poprawy jakości usług
socjalnych jest całościowe, holistyczne i indywidualne traktowanie
klienta, współpraca zespołów specjalistów z różnych dziedzin na jak
najniższym szczeblu organizacyjnym w celu zapewnienia najlepszej
usługi. W procesie standaryzacji usług należy pamiętać o zachowaniu
rozsądku w formalizacji.
Ważne są jednolite, powszechne standardy
Nadmierna ilość standardów i kryteriów oceny jakości prowadzi
do chaosu i często pozornego ich stosowania. Ważniejsza jest ocena
satysfakcji klientów prowadzona w sposób metodyczny. Dla
pojedynczych organizacji bardzo użyteczne są standardy, które
nie wymagają zewnętrznego audytu i certyfikatu. Takie certyfikaty,
powszechnie uznawane, otwierają jednak drogę do nowych rynków.
Dobrą praktyką jest przyjmowanie jednolitych standardów jakości
przez związki organizacji. W procesie przyjmowania standardów
jakości, szczególnie tych, które wymagają samooceny, należy się
liczyć z oporem uczestników tego procesu. Czasem efektem tego oporu
jest pozorne przyjmowanie standardu.
Polskie organizacje pozarządowe stają wobec wielkich wyzwań i
możliwości związanych z integracją europejską. Wiedza o
zachodzących na tym rynku procesach, trendach i ich konsekwencjach
jest drogowskazem umożliwiającym poruszanie się po tym wielkim
obszarze.
Potrzebna jest dyskusja o polskim systemie
W tak interesująco opisanym kontekście, w zgodzie z
oczekiwaniami i możliwościami polskich organizacji socjalnych,
warunkami prawnymi i zewnętrznymi musimy podjąć dyskusję nad
polskim systemem standaryzacji.
Autor jest przewodniczącym Rady Programowej Wspólnoty Roboczej
Związków Organizacji Socjalnych WRZOS, od 1989/1990 r. współtwórcą
systemu pomocy społecznej na Pomorzu, współautorem reform systemu
pomocy społecznej i pomocy osobom niepełnosprawnym, wiceministrem
Pracy i Polityki Społecznej (1997-1999), od 1999 r. kierownikiem
Wydziału Polityki Społecznej i Europejskiego Funduszu Społecznego
Stałego Przedstawicielstwa RP przy Wspólnotach Europejskich w
Brukseli i dyrektor Departamentu Europejskiego Funduszu Społecznego
Urzędu Marszałkowskiego Województwa Pomorskiego, obecnie kierownik
działu polityki społecznej w Caritas Europa.
