Publicystyka - ngo.pl

· Pomimo coraz trudniejszej sytuacji gospodarczej, związanej przede wszystkim z wybuchem wojny w Ukrainie, większość samorządów podtrzymała decyzję o organizacji budżetów obywatelskich (BO).

· Ogółem procedurę BO w 2022 r. przeprowadzono w 43,5% miast powyżej 5 tys. mieszkańców, przeznaczając na ten cel w sumie 630,5 mln zł.

·  Choć większość projektów wybranych do realizacji skupiała się na rozwoju infrastruktury, to po zniesieniu ograniczeń pandemicznych wzrosła liczba zwycięskich zadań polegających na organizacji zajęć i wydarzeń.

Wielkość budżetu obywatelskiego rosła wraz z wielkością miasta i wahała się od 50 tys. zł w Piławie Górnej i Zawadzkiem do ponad 101 mln zł w Warszawie.

Na zmniejszenie kwoty BO zdecydowało się jedynie co dwudzieste badane miasto. W dwóch trzecich ośrodków kwota na BO pozostała na tym samym poziomie co w 2021 r. W pozostałych 28% ośrodkach wzrosła, ale wzrost ten był często poniżej poziomu inflacji.

Wydaje się, że to właśnie rosnące ceny mogą stanowić największe wyzwanie dla samorządów organizujących budżety obywatelskie. Z roku na rok ze środków przeznaczonych na BO można zrealizować coraz mniej. Rosnące ceny na rynku i trudności związane ze znalezieniem wykonawców utrudniają również realizację całej procedury.

Z tym problemem musiały zmierzyć się w 2022 r. władze Niepołomic, które postanowiły wstrzymać edycję BO już w trakcie jej trwania. Urzędnicy doszli do wniosku, że dynamicznie zmieniająca się sytuacja na rynku uniemożliwia im rzetelną wycenę propozycji zgłoszonych przez mieszkańców, co jest obowiązkowym etapem procedury przed rozpoczęciem głosowania.

W 2022 r. sejm przyjął dwie ustawy wpływające na sposób organizacji BO.

Pierwsza z nich – Ustawa z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa – umożliwiła miastom na prawach powiatu przełożenie edycji budżetu obywatelskiego obejmującego wydatki na rok 2023 oraz nieprzeprowadzenie edycji poświęconej wydatkom na 2024 r.

Spośród 66 miast na prawach powiatu z takiej możliwości skorzystało tylko 6 miast: Bielsko-Biała, Dąbrowa Górnicza, Krosno, Olsztyn, Piotrków Trybunalski oraz Zielona Góra. W pozostałych miastach na prawach powiatu budżet obywatelski został przeprowadzony tak jak zwykle.

Druga zmiana wprowadzona przez sejm miała bardziej długoterminowy charakter i dotyczyła sposobu dzielenia środków w BO na pule. Na mocy Ustawy z dnia 28 kwietnia 2022 r. o zmianie ustawy o samorządzie gminnym uelastyczniono dotychczasowe reguły. Podstawą do wydzielenia pul lokalnych przestały być granice jednostek pomocniczych (np. osiedli i dzielnic), jak to miało miejsce wcześniej. Pozwolono na dzielenie środków w BO na dowolnie zdefiniowane pule regionalne.

Umożliwiono również wyodrębnianie pul kwotowych (np. na projekty tanie i drogie). Choć część miast stosowała takie rozwiązanie wcześniej, to niektóre uchwały zawierające przepisy o pulach bywały uchylane przez organy nadzoru (np. w Chorzowie w 2021 r. i Radomiu w 2022 r.).

Wejście nowej ustawy miało uporządkować te sprawy, ale na efekty funkcjonowania tych przepisów trzeba będzie jeszcze poczekać. Cytowane rozwiązania weszły w życie dopiero w maju 2022 r., kiedy w ponad połowie miast nabór projektów był w trakcie lub już się zakończył.

W świetle szczegółowej analizy projektów wybranych do realizacji przeciętnie co 20% zwycięskich projektów dotyczyło organizacji wydarzeń i zajęć. Największym poparciem tego typu zadania cieszyły się w miastach liczących 100–200 tys. mieszkańców, w których co czwarty projekt to zadanie miękkie.

– Rok i dwa lata temu takich zadań było mniej. Wzrost liczby zadań miękkich wiążemy ze zniesieniem ograniczeń pandemicznych i przywróceniem możliwości spotkań twarzą w twarz. Wyniki poprzednich badań pokazują, że tego typu projekty zyskiwały na popularności przed wybuchem pandemii Covid-19. Realizacja zadań miękkich była przez kilka lat utrudniona, ale widać, że w ubiegłym roku wszystko zaczęło wracać do normy – komentuje Borys Martela.

Pomimo wzrostu popularności projektów miękkich, większość projektów wybranych w głosowaniu ma charakter inwestycyjny. Na rozwój infrastruktury trafi ponad 77% środków z BO. Pieniądze te, podobnie jak w poprzednich latach, zostaną przeznaczone na realizację projektów dotyczących terenów zieleni i rekreacji, ulic, pasów drogi i podwórek oraz terenów wokół szkół i przedszkoli.

Zadania wybrane do realizacji zakładają najczęściej uzupełnienie infrastruktury służącej do aktywnego spędzania czasu wolnego (place zabaw, siłownie zewnętrzne, boiska itp.), poprawę warunków przemieszczania się (zwłaszcza pieszo), a także tworzenie dodatkowej infrastruktury uzupełniającej (zakup i montaż mebli miejskich oraz innych elementów małej architektury).

W dużych miastach powyżej 100 tys. mieszkańców dużą popularnością cieszyły się również projekty polegające na zazielenianiu miejskiej przestrzeni. Mieszkańcy poparli sadzenie drzew, krzewów, a także kwiatów i roślin ozdobnych. Tego typu działania przewidziano nie tylko w parkach czy na skwerach, ale również przy ulicach.

Część mieszkańców przyłączyła się do walki z tzw. betonozą polskich miast. Efektem było uwzględnienie w projektach działań polegających na usunięciu części istniejących nawierzchni nieprzepuszczalnych.

Skala tego typu działań nie była bardzo duża, a większość takich przedsięwzięć skupia się w kilku dużych miastach (przede wszystkim w Warszawie, Gdyni, Krakowie i Katowicach). Pokazuje to jednak powolną zmianę w sposobie myślenia mieszkańców największych ośrodków, w których budżet obywatelski bywa także okazją do przemian miasta w bardziej zielone i atrakcyjne miejsca do życia.

O badaniach

„Barometr budżetu obywatelskiego” to seria najbardziej kompleksowych badań budżetów obywatelskich w Polsce. Analizy obejmują wszystkie gminy miejskie i miejsko-wiejskie, na terenie których występuje miasto zamieszkałe przez co najmniej 5 tys. mieszkańców.

W czerwcu ukazał się trzeci raport z serii, który podsumował edycję BO w 2022 roku. Opracowanie jest bezcennym źródłem informacji na temat liczby budżetów obywatelskich, ich przebiegu i wyników.