Publicystyka - ngo.pl

A przecież wiele osób ze „srebrnego pokolenia” ma wciąż sporo energii i mnóstwo do zaoferowania ze swojego doświadczenia zawodowego i życiowego. Zaangażowanie się seniorów i seniorek w wolontariat może im przynieść wiele korzyści. Jest to jeden ze sposobów na podtrzymanie aktywności społecznej (ale i na zadbanie o kondycję psychofizyczną!); jest szansą na nawiązanie nowych znajomości i na satysfakcję płynącą z poczucia bycia potrzebnym. 

Słowo wolontariat pochodzi z języka łacińskiego – volontarius, co oznacza dobrowolny, ochotniczy.  Choć mogłoby się wydawać, że opowiedzenie, czym jest wolontariat jest rzeczą prostą, to nie znajduje to odzwierciedlenia w mnogości istniejących określeń tego terminu. Pierwszą polską definicję stworzyło w latach 90. ubiegłego wieku warszawskie Centrum Wolontariatu – wolontariat to świadoma, dobrowolna działalność podejmowana na rzecz innych, wykraczająca poza więzi rodzinno – przyjacielsko – koleżeńskie[1].

Według badań Głównego Urzędu Statystycznego osoby po 65 roku życia w 2016 roku stanowiły ok. 25% ogółu polskich wolontariuszy, czyli prawie o połowę mniej niż w innych krajach Unii Europejskiej [2]. Z kolei gdański raport sprzed niemal 10 lat (i na ten moment ostatni tak szeroko dotykający tematu aktywności społecznej seniorów) dostarcza danych, że ponad 84% respondentów nigdy nie była wolontariuszami i nie zamierzała tego zmienić [3]. Trzeba podkreślić, że rezultaty takie uzyskano w obliczu (dość) powszechnie znanych tendencji demograficznych. Na tle innych krajów europejskich obecne polskie społeczeństwo jest i tak stosunkowo młode. Dane Eurostatu wskazują, że populacja osób 65+ w 2020 roku wyniosła w Polsce 18,2%, czyli mniej niż wynosi średnia unijna: 20,6% [4].  Wrażenie jednak powinno wywrzeć tempo, w jakim starzeje się populacja – stanowimy drugie najszybciej starzejące się społeczeństwo w UE, ustępując w tym względzie jedynie Finlandii. Zgodnie z prognozami GUS, proces starzenia się polskiej populacji będzie tylko przyspieszał.

Dlaczego wolontariat senioralny jest tak ważny (zwłaszcza w obliczu przytoczonych danych)? Pisze o tym między innymi pedagog społeczny Mirosław Górecki: (…) wolontariat może jawić się jako narzędzie zapobiegania wielu problemom tych osób (seniorów – przyp. red.), a szczególnie samotności, marginalizacji czy nawet wykluczeniu społecznemu, a także jako sposób zagospodarowania ich dużego potencjału [5].  Praca nad zaangażowaniem seniorów i seniorek w wolontariat to proces długotrwały i wymagający cierpliwości, jednak tendencje demograficzne wymagają od nas podjęcia szybkich, aczkolwiek przemyślanych działań. Osób starszych będzie systematycznie przybywać. 

Zagospodarowanie potencjału „srebrnych pokoleń”, dbałość o ich kondycję psychofizyczną oraz podtrzymywanie aktywności społecznej z każdym rokiem będzie zyskiwało na ważności. Angażowanie przedstawicieli tej grupy wiekowej w wolontariat może przyjąć wymiar narzędzia „profilaktyki społecznej”. Przejście na emeryturę często wiąże się z bardzo istotnymi zmianami w zakresie społecznego funkcjonowania seniorów. Jest to moment, w którym znacząco zmniejsza się liczba podejmowanych kontaktów społecznych i okazji do nawiązywania nowych relacji, przez co kurczy się sieć kontaktów. Zakończenie pracy zawodowej nierzadko powoduje, że seniorzy wycofują się z pełnienia wielu dotychczasowych ról społecznych, jednocześnie nie zastępując ich nowymi aktywnościami i wyzwaniami [6].

Samotność, a nawet poczucie wykluczenia mogą dość szybko zapukać do drzwi mieszkań seniorów – tym bardziej, że domy wielopokoleniowe można spotkać coraz rzadziej. W raporcie Regionalnego Centrum Wolontariatu w Gdańsku pn. Miejski model aktywności społecznej seniorów możemy przeczytać,  że to właśnie osoby w wieku 60+ są grupą najbardziej zagrożoną tzw. śmiercią społeczną, czyli sytuacją zawieszenia/utracenia wszelkich więzi łączących ich ze społeczeństwem [7]. 

Podsumowując, zachęcanie seniorów do podtrzymywania aktywności społecznej i nawiązywania kontaktów stanowi narzędzie chroniące ich przed stopniową izolacją. Budowanie nowych  relacji może zadziałać jak lekarstwo na poczucie osamotnienia i wpływa pozytywnie na kondycję psychofizyczną. Nie ma wątpliwości, że aktywny senior to zdrowszy senior! 

Podejmowana przez osoby starsze aktywność społeczna i ich zaangażowanie w wolontariat przynosi korzyści całemu społeczeństwu, które może czerpać z ich bogatego doświadczenia i szeregu kompetencji. Wolontariat senioralny wpisuje się ponadto w strategię uczenia się przez całe życie (trudno o lepszą okazję do „zabrania się” za coś zupełnie nowego!). Nie bez powodu Komisja Europejska w 2012 roku zaproponowała, w ramach prowadzonej działalności badawczej, nowe narzędzie analityczne nazwane Wskaźnikiem Aktywnego Starzenia się. Jednym z jego elementów jest zdiagnozowanie poziomu aktywności społecznej (w tym poziomu zaangażowania się w wolontariat) „srebrnego pokolenia” w poszczególnych krajach Wspólnoty. 

Co więcej, wnioski z badania zrealizowanego przez warszawskie Centrum Wolontariatu pokazują, że osoby starsze rzadziej niż reprezentanci innych grup wiekowych charakteryzują się tzw. słomianym zapałem i wykazują większą konsekwencję w kontynuacji działań. Ponadto są one skłonne do wykonywania bardziej odpowiedzialnych zadań, a średni czas zaangażowania seniora w wolontariat długoterminowy wynosi od 3 do 5 lat!

Z pewnością nie pomaga w tym fakt, że polskiemu społeczeństwu w ogóle nie bardzo jest po drodze z wolontariatem, na co wskazują zarówno krajowe, jak i międzynarodowe statystyki (omówienie przyczyn tej sytuacji wymagałoby odrębnego artykułu). Dodatkowe wnioski płyną z pogłębionej lektury tych raportów. Zgodnie z ich treścią, w polskiej świadomości wolontariat wciąż najczęściej kojarzy się z szeroko pojętą pomocą społeczną, wyobrażaną jako ciężka, wymagająca praca na rzecz innych. Nie może więc dziwić, że senior postrzegający wolontariat w taki właśnie sposób uzna, że jest to zadanie ponad jego siły.  

A przecież wolontariat może przyjąć tyle różnych barw i form! Można zaangażować się w działania na rzecz zwierząt czy środowiska naturalnego, wybrać wolontariat sportowy lub w placówce kultury, podzielić się z innymi pasją rękodzielniczą, udzielać wsparcia telefonicznego czy dołączyć do grupy szyjącej na drutach czapki dla osób w kryzysie bezdomności…  Można działać długofalowo, jak i akcyjnie (a nawet zdalnie!). Warto zaznaczyć, że zjawisko wolontariatu obrosło kilkoma stereotypami – jednym z nich jest przekonanie, że wolontariat to domena ludzi młodych, w związku z czym srebrne pokolenie czuje się „za stare na wolontariat”. Oczywiście, ogólny stan zdrowia może stanowić przeszkodę do bycia aktywnym społecznie i towarzysko, ale taka opinia występuje także wśród osób cieszących się dobrą kondycją. Trzeba podkreślić, że o braku decyzji „srebrnego pokolenia” o „pójściu w wolontariat” może przesądzić… brak wiedzy. 

Wielu seniorów/seniorek zwyczajnie nie wie, że w ogóle istnieje taka możliwość albo też brakuje im dodatkowych informacji, swoistego know-how. Z tego względu niezwykle istotne jest promowanie wolontariatu z wykorzystaniem różnych metod, form i kanałów komunikacji. W Gdańsku dba o to przede wszystkim Regionalne Centrum Wolontariatu. W tym miejscu przypomnijmy, że Gdańsk nosi zaszczytny tytuł Europejskiej Stolicy Wolontariatu 2022 (jako pierwsze polskie miasto w  historii)[8].  

Potwierdza się również prawidłowość, że kto był aktywny we wcześniejszych etapach życia, to prawdopodobnie i wieku senioralnym „nie spocznie na laurach”. Ale warto do wolontariatu zachęcać wszystkich! To szansa na nawiązanie nowych kontaktów i przyjaźni, możliwość współdziałania, satysfakcja z robienia czegoś ważnego i rozwijania się – mimo przejścia na emeryturę. Bezcenna jest realizacja pragnienia bycia potrzebnym. Szeroki wachlarz form wolontariatu pozwala na wybór działań optymalnie dopasowanych do naszego systemu wartości, możliwości psychofizycznych i oczekiwań.  

Ważnym wnioskiem płynącym z badań lokalnych i krajowych jest to, że najlepszą reklamą i kampanią społeczną na rzecz wolontariatu, a już zwłaszcza w grupie seniorów, jest pozytywny przykład. Być może nawet najlepszy marketingowiec świata nie jest w stanie tak zachęcić seniora do aktywności społecznej jak np. jego/jej sąsiadka czy zaprzyjaźniona sprzedawczyni na bazarku, która przełamała barierę bierności i  – co ważne – swoje zaangażowanie oceniła jako pozytywne doświadczenie. Wolontariat potrzebuje ambasadorów, a na wagę złota są zwłaszcza orędownicy (srebrnego) wolontariatu senioralnego.

BIBLIOGRAFIA I ŹRÓDŁA INTERNETOWE:

[1] http://wolontariat.org.pl/; https://wolontariat.waw.pl/.
[2] Wolontariat w 2016 roku (2017), Warszawa, GUS.
[3] Buczyńska A., Buczyński P. (2013a), Aktywność społeczna gdańskich seniorów, Gdańsk, Regionalne Centrum Wolontariatu.
[4] https://obserwatorgospodarczy.pl/2021/03/16/polacy-sa-drugim-najszybciej-starzejacym-sie-spoleczenstwem-w-ue/.
[5] Górecki M. (2013), Wolontariat – blaski i cienie, w: Zagrożenia człowieka i idei spraw społecznych, red. T. Pilch i T. Sosnowski, Warszawa, Wydawnictwo Akademickie ŻAK.
[6] Partyka B., Piasecka A. (2011), Profesjonalny senior - wolontariusz w organizacji pozarządowej. Podręcznik procedur, Wrocław, Fundacja Aktywny Senior.
[7] Buczyńska A., Buczyński P. (2013b), Miejski model aktywności społecznej seniorów, Regionalne Centrum Wolontariatu w Gdańsku, online:https://wolontariatgdansk.pl/uploads/RCWG_RAPORT_web_small.pdf
[8] Europejska Stolica Wolontariatu Gdańsk 2022: http://evcgdansk.pl/.

Śródtytuły pochodzą od redakcji.