Sprawozdanie z konferencji „System wsparcia ekonomii społecznej w Małopolsce – założenia, działania, kierunki rozwoju”
W dniu 29 września 2010 roku na Uniwersytecie Ekonomicznym w Krakowie odbyła się konferencja pod nazwą „System wsparcia ekonomii społecznej w Małopolsce – założenia, działania, kierunki rozwoju”. Zgodnie z planem, na konferencji został zaprezentowany krajowy i regionalny kontekst systemu wsparcia ekonomii społecznej w Małopolsce, a także podjęta została dyskusja na temat możliwości rozwoju i kierunków wsparcia ekonomii społecznej w Polsce.
Cele konferencji zostały sformułowane w następujący sposób:
- prezentacja założeń i działań zaplanowanych do realizacji w ramach wszystkich projektów Poddziałania 7.2.2 Wsparcie ekonomii społecznej Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki w Małopolsce,
- przedstawienie i analiza inicjatyw tworzących infrastrukturę wsparcia sektora ekonomii społecznej, podejmowanych na poziomie regionalnym oraz krajowym,
- dyskusja nad kierunkami rozwoju ekonomii społecznej w Polsce.
Konferencja podzielona była na dwa bloki: informacyjno-sprawozdawczy i dyskusyjny. Pierwszy blok składał się z wystąpień, które miały za zadanie przedstawienie trzech ważnych perspektyw funkcjonowania sektora ekonomii społecznej w Polsce. Na wstępie przedstawiona została polityka państwa wobec ekonomii społecznej. Następnie omówiono całościową politykę rozwoju ekonomii społecznej w Małopolsce, by przedstawić szczegółowo założenia i działania podejmowane w zakresie projektów realizowanych w ramach Poddziałania 7.2.2 PO KL. Drugą część konferencji stanowił panel dyskusyjny pt. „Źródła i kierunki wsparcia ekonomii społecznej w Polsce. Wsparcie podmiotów czy infrastruktury?”. Na koniec konferencji zaprezentowany został reportaż pt. „Społeczna przedsiębiorczość w Polsce: solidarność w praktyce”.
Założenia polityki państwa wobec sektora ekonomii społecznej przedstawił Krzysztof Więckiewicz, dyrektor Departamentu Pożytku Publicznego w Ministerstwie Pracy i Polityki Społecznej. Rozpoczął on od wyrażenia przekonania o ważności modelu antycypacyjnego w myśleniu o ekonomii społecznej. Zdaniem Więckiewicza myślenie takie opierać powinno się na dwóch przesłankach: raporcie „Polska 2030”, który zarysowuje wizję możliwych ścieżek rozwoju kraju w ciągu najbliższych 20 lat oraz na strategii rozwoju Unii Europejskiej „Europa 2020”.
W raporcie „Polska 2030” opisanych zostało 10 kluczowych wyzwań, jakie stoją przed Polską w ciągu najbliższych lat. Dyrektor Więckiewicz w swoim wystąpieniu przedstawił szanse rozwoju ekonomii społecznej w perspektywie tych wyzwań. Mówił o możliwościach i polach do rozwoju ekonomii społecznej w kontekście zdefiniowanych w raporcie wyzwań, takich jak: sytuacja demograficzna, wysoka aktywność zawodowa oraz adaptacyjność zasobów pracy, solidarność i spójność regionalna, poprawa spójności społecznej, czy wzrost kapitału społecznego. Dyrektor Więckiewicz wspomniał również, że Polacy nie tylko nie mają zaufania do instytucji i siebie nawzajem oraz są indywidualistami, ale również w swoim najbliższym otoczeniu pozwalają na zachowania wykraczające ponad normy społeczne – i to są problemy, z którymi między innymi przedsięwzięcia ekonomii społecznej powinny walczyć, bazując na swoim lokalnym zakorzenieniu oraz współpracy z wieloma aktorami.
Odwołując się do raportu Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) pt. „Poprawa potencjału integracji społecznej na poziomie lokalnym poprzez ekonomię społeczną" dyrektor Więckiewicz zaznaczył konieczność uporządkowania pojęć i ujednolicenia definicji z zakresu ekonomii społecznej oraz upowszechnienia wiedzy na jej temat. Za słuszne uznał także włączenie ekonomii społecznej i sektora obywatelskiego do polityk publicznych w zakresie systemu ochrony zdrowia, kwestii społecznych, edukacji, rynku pracy czy rozwoju przedsiębiorczości. Jednocześnie prelegent podkreślił, że taki proces w rzeczywistości ma już miejsce, gdyż do prac nad dziewięcioma strategiami horyzontalnymi rozwoju Polski zapraszani są przedstawiciele sektora pozarządowego. Ponadto odbyło się już specjalne posiedzenie Komitetu Koordynacyjnego ds. Polityki Rozwoju, na którym eksperci z dziedziny ekonomii społecznej prezentowali możliwe usytuowanie ekonomii społecznej w strategiach. W efekcie problematyka ekonomii społecznej ujęta jest aż w ośmiu strategiach, wyłączając jedynie Strategię Obrony Narodowej. Prelegent podał przykłady usytuowania ekonomii społecznej w strategiach rozwoju i podkreślił, że nie są to jedynie zapowiedzi i plany lecz rola ekonomii społecznej faktycznie została dostrzeżona, a sama ekonomia społeczna „ma dokonać przewrotu w myśleniu o rozwoju”.
Na koniec swojego wystąpienia dyrektor Więckwiecz przedstawił kolejne kroki oraz przesłanki rozwoju ekonomii społecznej na szczeblu krajowym: powołanie międzyresortowego Zespołu ds. rozwiązań systemowych w zakresie ekonomii społecznej, realizację Programu Operacyjnego Fundusz Inicjatyw Obywatelskich 2009–2013, mającego na celu między innymi kształcenie aktywnych obywateli i wspólnot lokalnych, jak również rozwój przedsiębiorczości społecznej. Prelegent wymienił także dokumenty prawne, dzięki którym ekonomia społeczna obecna jest w politykach publicznych.
Drugie wystąpienie na konferencji poświęcone było polityce rozwoju ekonomii społecznej w Małopolsce. Wioletta Wilimska, dyrektor Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej w Krakowie (ROPS) omówiła uzupełniające się nawzajem elementy składowe tworzące całościową infrastrukturę wsparcia ekonomii społecznej w województwie. Podkreśliła również, że ekonomia społeczna w Małopolsce nie jest traktowana jako dodatkowy koszt dla państwa, ale dostrzegane są jej profity. Wyrazem tego jest pomyślna współpraca administracji publicznej oraz projektów realizowanych w ramach Poddziałania 7.2.2 PO KL, która pozwoliła na wypracowanie kompleksowego systemu wsparcia ekonomii społecznej w Małopolsce.
Pierwszym elementem całościowej polityki rozwoju ekonomii społecznej są strategie rozwoju województwa, które traktują ekonomię społeczną jako integralną część sektora gospodarczego: Strategia Rozwoju Województwa Małopolskiego, a w niej obszar II „Aktywność zawodowa i przedsiębiorczość” oraz Strategia Polityki Społecznej Województwa Małopolskiego, której jednym z celów jest uczynienie z ekonomii społecznej sektora o dużym potencjale zatrudnieniowym. ROPS w ramach projektu Akademia Rozwoju Ekonomii Społecznej opracowuje Regionalny Wieloletni Plan Działań na rzecz Rozwoju Ekonomii Społecznej, a jego podstawę stanowi system monitorowania przedsiębiorstw społecznych. Kolejnym elementem całościowej polityki rozwoju ekonomii społecznej w regionie jest wypracowany komplementarny system świadczenia usług w ramach ośrodków wsparcia ekonomii społecznej. Ośrodki te, powołane w ramach konkursowych projektów Poddziałania 7.2.2 PO KL świadczą usługi szkoleniowe oraz doradcze, pracują na rzecz rozwoju partnerstw lokalnych i promocji ekonomii społecznej, a ich działania koordynowane są poprzez projekt systemowy prowadzony przez Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Krakowie. Trzecim omówionym przez dyrektor Wilimską elementem składowym były wypracowane modele wsparcia osób fizycznych zainteresowanych założeniem przedsiębiorstwa społecznego. Model taki prowadzi grupę inicjatywną od doradztwa i szkoleń, poprzez udzielenie dotacji na rozpoczęcie inwestycji i wsparcie pomostowe aż do momentu, w którym przedsiębiorstwo może pozyskać zlecenia do realizacji. Ostatnim elementem polityki wsparcia ekonomii społecznej w Małopolsce jest Małopolski Pakt na Rzecz Ekonomii Społecznej zrzeszający przedstawicieli sektora publicznego, prywatnego i społecznego, mający na celu wsparcie i rozwój sektora w województwie.
Dyrektor Wilimska zakończyła swe wystąpienie stwierdzeniem, że wiele w sprawie ekonomii społecznej zostało już w Małopolsce poczynione, a teraz od opinii publicznej, decydentów, polityków i interesariuszy zależy to, jak będzie wyglądał rozwój ekonomii społecznej w województwie.
Ostatnim wystąpieniem w ramach pierwszego bloku konferencji była prezentacja założeń, odbiorców i działań podejmowanych przez partnerstwa realizujące projekty w poddziałaniu 7.2.2 PO KL w Małopolsce. Materiał został opracowany i zaprezentowany przez Joannę Brzozowską ze Związku Lustracyjnego Spółdzielni Pracy oraz Joannę Czarnik z Fundacji Biuro Inicjatyw Społecznych.
Prelegentki omówiły system wsparcia ekonomii społecznej, na który składa się pięć komplementarnych ze sobą projektów. Mają one na celu wzmocnienie i poszerzenie zakresu działań sektora ekonomii społecznej poprzez m.in. zapewnienie trwałego funkcjonowania instytucji wspierających ekonomię społeczną. Projekty, o których mowa powyżej to:
- INES – Infrastruktura Ekonomii Społecznej w Małopolsce,
- Sprawne i aktywne podmioty ekonomii społecznej,
- Małopolski Instytut Ekonomii Społecznej,
- Małopolski Inkubator Ekonomii Społecznej,
- Sieć MOWES – Małopolskie Ośrodki Wsparcia Ekonomii Społecznej.
Podstawowym założeniem systemu wsparcia jest minimalizacja ryzyka dublowania wsparcia w odniesieniu do określonych beneficjentów oraz na danym obszarze. Z tego powodu projekty zostały podzielone ze względu na kategorie beneficjentów oraz lokalizację Punktów Wsparcia świadczących usługi dla różnych grup odbiorców. Wyodrębnieni beneficjenci to: osoby fizyczne zainteresowane założeniem podmiotu ekonomii społecznej, organizacje pozarządowe (w tym: nieprowadzące działalności gospodarczej, prowadzące działalność statutową odpłatną oraz prowadzące działalność gospodarczą) a także spółdzielnie socjalne. Natomiast terytorialnie województwo podzielone zostało na 5 subregionów: nowosądecki, tarnowski, południowy, krakowski oraz zachodni. Prelegentki usystematyzowały zakres udzielanego wsparcia w ramach projektów ze względu na grupę beneficjentów wizualizując położenie punktów wsparcia dla poszczególnych grup beneficjentów na mapkach województwa. Przedmiotem prelekcji była także kwestia budowania partnerstw lokalnych na rzecz ekonomii społecznej, działających w celu promocji ekonomii społecznej w lokalnych społecznościach, wśród instytucji rynku pracy, pomocy i integracji społecznej, a także współpracy sektora pozarządowego i administracji publicznej. Na koniec zaprezentowane zostały działania podejmowane przez Fundację Gospodarki i Administracji Publicznej w ramach projektu INES – Infrastruktura Ekonomii Społecznej w Małopolsce, która ma wyłączność na prowadzenie działań promocyjnych i informacyjnych dotyczących ekonomii społecznej oraz systemu jej wsparcia w Małopolsce.
Dyskusja panelowa rozpoczęła się od odpowiedzi na pytanie czy w Polsce istnieje potrzeba zdefiniowania i uregulowania statusu prawnego przedsiębiorstw społecznych. Jako pierwszy w tej sprawie wypowiedział się A. Martynuska. Według niego w Polsce istnieją warunki, aby rozwijać ekonomię społeczną, również bez uchwalania ustawy o przedsiębiorstwach społecznych. Wyraził on swoje obawy, że kolejne uregulowanie prawne będzie źródłem patologii, nadużyć i nieodpowiedniego stosowania przepisów. Podkreślił również, że działalność przedsiębiorstw społecznych musi być jak najbardziej oparta o mechanizmy rynkowe, a nie mechanizmy uprzywilejowania, które stygmatyzują przedsiębiorstwa społeczne, czyniąc z nich podmioty gorzej radzące sobie na rynku. Pracownicy w takich przedsiębiorstwach powinni uczestniczyć w prowadzeniu działalności gospodarczej, dzięki czemu otrzymają odpowiednie przygotowanie do radzenia sobie na otwartym rynku. Na wątpliwości dyrektora Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Krakowie odpowiedziała Anna Sienicka, przewodnicząca grupy prawnej w rządowym Zespole ds. rozwiązań systemowych w zakresie ekonomii społecznej. Przedstawiła ona poziom zaawansowania prac grupy nad ustawą o przedsiębiorstwach społecznych oraz jej główne założenia. Poruszyła również kwestię związaną z koniecznością wprowadzenia zmian do zasad udzielania zamówień publicznych, ponieważ to państwo jest potencjalnie największym partnerem przedsiębiorstw społecznych. Grupa prawna pracuje między innymi nad możliwością wprowadzenia takiego uregulowania, które zezwalałoby na ograniczenie wykonawców przetargu jedynie do przedsiębiorstw społecznych.
Komentarzem do wcześniejszych wypowiedzi były słowa wicemarszałka Ciepieli o faktycznej konieczności edukacji i kształcenia liderów lokalnych. Wyraził on obawę, że realizowane wielomilionowe projekty w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki mogą nie być dostosowane do obecnego poziomu kapitału ludzkiego. Zaakcentował brak reakcji ze strony gmin na możliwości, jakie daje współpraca z podmiotami ekonomii społecznej.
Kolejne poruszane podczas dyskusji tematy dotyczyły wizyty studyjnej w Andaluzji i czerpaniu wzorców z tamtejszych rozwiązań, a także konieczności stworzenia instrumentów finansowania zwrotnego na bieżące inwestycje podmiotów ekonomii społecznej. Zdaniem prelegentów oprócz tworzenia nowych przepisów prawnych dotyczących ekonomii społecznej należy pracować nad tworzeniem pozytywnego klimatu dla rozwoju sektora poprzez promocję, edukację oraz uświadamianie społeczeństwa, a przede wszystkim decydentów o wartościach, jakie wpisane są w ekonomię społeczną.
Ostatnim punktem konferencji była emisja reportażu pt. „Społeczna przedsiębiorczość w Polsce: solidarność w praktyce”, zrealizowanego w 2008 roku przez Fundację Gospodarki i Administracji Publicznej. Ukazywał on przykłady pomyślnych przedsięwzięć ekonomii społecznej, które mogą stanowić wzór, jak działać nie tylko dla zysku i jednocześnie „być na rynku, a nie obok niego”. Komentarzem prezentowanych dobrych praktyk były wypowiedzi cenionych ekspertów z dziedziny ekonomii społecznej oraz socjologów i ekonomistów, takich jak prof. Jerzy Hausner, prof. Anna Giza-Poleszczuk, prof. Piotr Sztompka, Jan Jakub Wygnański czy Joanna Brzozowska. Mówili oni o tym, że ekonomii społecznej nie da się zbudować bez jedności, solidarności i zaufania, o znaczeniu współdziałania i satysfakcji, jakie ono przynosi. Podkreślali oni, że narzędzia ekonomii społecznej są niezbędne, jeśli chcemy przywrócić na rynek pracy te osoby, które z jakiś powodów zostały z niego wykluczone.
Konferencję zakończyła pani Agnieszka Pacut dziękując za udział wszystkim gościom. Zgodnie z planem, na konferencji został zaprezentowany krajowy i regionalny kontekst systemu wsparcia ekonomii społecznej w Małopolsce, a także podjęta została dyskusja na temat możliwości rozwoju i kierunków wsparcia ekonomii społecznej w Polsce. Kilkakrotnie podkreślano, że Małopolska jest stolicą ekonomii społecznej w Polsce – o tym potencjale należy pamiętać i odpowiednio go wykorzystać. Zarówno na poziomie krajowym, jak i lokalnym dla rozwoju ekonomii społecznej wiele już zostało zrobione. Jest to temat ożywionych debat, dostrzegane jest coraz większe znaczenie mechanizmów ekonomii społecznej w rozwiązywaniu ważnych problemów społecznych. Duży potencjał tkwi w możliwościach współpracy podmiotów ekonomii społecznej z administracją publiczną – problem pojawia się jednak na linii wzajemnej nieznajomości specyfiki działalności tych podmiotów. Z pewnością należy zatem stawiać na rozwój instrumentów prawnych i finansowych dotyczących ekonomii społecznej, ale jednocześnie nie można umniejszać roli edukacji oraz promocji zagadnień związanych z tym sektorem. Rozwój ekonomii społecznej nie jest możliwy bez aktywności obywateli, postaw prospołecznych, a także liderów i managerów społecznych, których kształcenie w obecnym systemie edukacji jest bardzo trudne.
Konferencja zorganizowana została w ramach projektu INES – Infrastruktura Ekonomii Społecznej w Małopolsce i była współfinansowana przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. Organizatorem wydarzenia była Fundacja Gospodarki i Administracji Publicznej przy współudziale Małopolskiej Szkoły Administracji Publicznej Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Związku Lustracyjnego Spółdzielni Pracy a także partnerstw realizujących projekty w Poddziałaniu 7.2.2 PO KL w Małopolsce. Partnerami merytorycznymi konferencji byli: Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Krakowie, Małopolski Fundusz Ekonomii Społecznej oraz Małopolski Pakt na Rzecz Ekonomii Społecznej.
Fundacja Gospodarki i Administracji Publicznej
ul. Rakowicka 10b/10
31-511 Kraków
T: +48 12 423 76 05
F: +48 12 423 76 03
e-mail: biuro@fundacja.e-gap.pl
www.fundacja.e-gap.pl
