Publicystyka - ngo.pl

„Po 1945 roku warunki działania spółdzielczości zostały diametralnie zmienione i całkowicie podporządkowano ją polityce państwa. W ciągu kilkunastu lat po wojnie poddana została odgórnym procesom etatyzacji, centralizacji i biurokratyzacji, wymuszono na niej praktyczną monopolizację pewnych sfer życia społeczno-gospodarczego (mieszkalnictwo, handel detaliczny, zaopatrzenie rolników i skup produktów rolnych), co więcej na przełomie lat 40. i 50. włączono ją w próby siłowej kolektywizacji rolnictwa (poprzez rolnicze spółdzielnie produkcyjne). Wszystko to sprawiło, że mimo bezprecedensowego rozwoju jej potencjału gospodarczego (udział w PKB pod koniec lat 80. dochodził do 12%), zatraciła swój samorządny i społeczny charakter, członkowie utracili jakikolwiek wpływ na to, co działo się w ich spółdzielniach, w większości przestali utożsamiać się z nimi, traktując je jako element aparatu partyjno-państwowego. Przyczyniło się to do ugruntowania negatywnego wizerunku spółdzielczości po zmianach ustrojowych 1989 roku, kiedy to nastąpiła gwałtowna przebudowa systemu spółdzielczego w Polsce”.

Trudno nie zgodzić się z zacytowaną powyżej analizą, jaką zamieściła na swojej stronie internetowej Krajowa Rada Spółdzielcza (KRS). Dziś spółdzielnie uważane są w Polsce za rodzaj spadku po PRL, niewygodnego i niepasującego do aktualnego pejzażu naszego kraju. Nie widzi się w nich immanentnej części gospodarki, funkcjonującej inaczej niż ta „korporacyjna” ani przedsiębiorstw, które oprócz zysku stawiają sobie również inne cele.

A przecież spółdzielczość to niebagatelna siła. Według International Co-operatives Alliance (ICA), na całym świecie członkami spółdzielni jest nie mniej niż 800 milionów ludzi i tworzą one 100 milionów miejsc pracy – o 20% więcej niż międzynarodowe korporacje! Według najnowszego raportu ICA „Global300”, w 2008 roku trzysta największych spółdzielni na świecie tworzyło 1600 mld dolarów przychodów – gdyby liczba ta była wartością PKB, spółdzielnie można by określić dziewiątą gospodarką świata, lokującą się między Rosją i Hiszpanią.

Wbrew panującym w naszym kraju stereotypom, spółdzielczość wcale nie jest domeną krajów rozwijających się – ba, wyraźnie aktywniej działa w krajach najbogatszych i największych gospodarkach. Ze wspomnianej sumy 1,6 bln dolarów 28% przypada na Francję, 16% – na Stany Zjednoczone, 14% – na Niemcy, 8% – na Japonię, a 7% – na Holandię. Pod względem przychodów największą spółdzielnią w sektorze finansowym był francuski Crédit Agricole Group (przychody: 104 mld dol.), w dziedzinie produkcji rolniczej – japoński Zen-Noh, czyli Narodowa Federacja Spółdzielni Sektora Spożywczego (57 mld dol.), w handlu – niemiecka ReWe Group, do której należą m.in. z sieci sklepów REWE, Billa i Selgros (50 mld dol.), w ubezpieczeniach – znane skądinąd w Polsce holenderskie Eureko (28 mld dol.). Największą na świecie wielobranżową spółdzielnią pracowników jest Mondragon (23 mld dol.) – siódma pod względem obrotów firma Hiszpanii.

Spółdzielnia	Kraj	Sektor	Przychody w 2008 roku
Crédit Agricole Group	Francja	Bankowość	103,58
Groupe Caisse D'Epargne	Francja	Bankowość	58,54
Zen-Noh	Japonia	Rolnictwo i leśnictwo	56,99
Confédération Nationale du Crédit Mutuel	Francja	Bankowość	56,69
Zenkyoren	Japonia	Rolnictwo i leśnictwo	52,33
ReWe Group	Niemcy	Handel	49,60
E. Leclerc	Francja	Handel	48,30
Rabobank Group	Holandia	Bankowość	43,00
National Agricultural Cooperative Federation	Korea Południowa	Rolnictwo i leśnictwo	32,39
CHS Inc	USA	Rolnictwo i leśnictwo	32,17

Źródło: Raport „Global300” ICA

Blisko połowa wszystkich członków spółdzielni na świecie to Chińczycy i Hindusi, ale za to w Japonii jedna na trzy rodziny jest członkiem spółdzielni, w Niemczech i USA – jedna osoba na cztery jest członkiem, w Kanadzie do spółdzielni należy 40% dorosłej populacji kraju (35% globalnej produkcji syropu klonowego to dzieło kanadyjskich spółdzielni), a w Singapurze – połowa!

– W Europie działa 160 tysięcy spółdzielni, do których należy 123 milionów członków. Zatrudniają one 5,4 milionów ludzi. W Polsce zatrudnienie w tej grupie podmiotów spadło już poniżej 300 tysięcy i maleje dalej – informowała prof. Ewa Leś z Zakładu Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego Instytutu Polityki Społecznej Uniwersytetu Warszawskiego, podczas konferencji „Wyrównywanie szans na rynku pracy dla osób 50+”, zorganizowanej w Warszawie pod koniec czerwca.

Według KRS , pod koniec lat 80. ubiegłego wieku spółdzielnie odpowiadały za 12% PKB (inne źródła wspominają z 9,5%). Udział ten zmalał do 0,9% PKB w roku 2010 i zdaje się ciągle spadać. Nie inaczej jest z zatrudnieniem. W latach 80. kilkanaście procent Polaków pracowało w spółdzielni, a dziś udział w ogóle zatrudnionych w gospodarce narodowej spadł do 2%. Oba te wskaźniki znalazły się więc daleko poniżej unijnej średniej, która wynosi odpowiednio 6% i 2,5%. – To jest skala problemu, przed którym stoimy – podkreślił prezydent Bronisław Komorowski podczas kwietniowej konferencji „Rola i przyszłość spółdzielczości”.

Rok	Zatrudnienie w spółdzielniach* (w tysiącach)	Udział spółdzielni w zatrudnieniu w gospodarce narodowej (w %)
1995	642,0	4,1
2000	442,6	2,9
2005	322,1	2,5
2009	286,1	2,1
2010	278,2	2,0

• Tylko takich zatrudniających ponad 9 osób. Źródło: GUS

Czy kurczenie się sektora spółdzielczego faktycznie jest takim wielkim problemem? – Od 1989 roku tracimy w spółdzielczości rokrocznie 10 tys. miejsc pracy. A zatrudniają przecież w porównaniu do innych działów gospodarki znacznie więcej kobiet, osób niepełnoprawnych, starszych, o niskim wykształceniu, a także emerytów – a więc osób często dyskryminowanych na rynku pracy. Odgrywają także niezwykle ważną rolę w małych miejscowościach, na rynku lokalnym, gdzie są często liczącym się – a w niektórych przypadkach nawet jedynym – pracodawcą – alarmowała prof. Ewa Leś.

Jej zdaniem zjawisko to trzeba ocenić tym bardziej negatywnie, że miejsca pracy w spółdzielniach są cenione przez pracowników za stabilność. Dodatkowo, z podanych przez nią danych wynika, że w spółdzielniach zarabia się o 9% więcej niż w sektorze prywatnym ogółem na takich samych stanowiskach. Tam, gdzie spółdzielnie dobrze sobie radzą, ich pracownicy cenią je za poczucie bezpieczeństwa (stabilności zatrudnienia), satysfakcji z pracy i wspólnoty, jaką spółdzielnie tworzą. Są one przecież z założenia ciałami kolegialnymi – choć oznacza to różne formuły zarządzania (różna też jest skala świadomego zaangażowania członków spółdzielni w proces podejmowania decyzji i oceny dotychczasowych działań).

Najlepszym przykładem tego, że polskie spółdzielnie mogą być dynamiczne, nowoczesne i konkurencyjne, są nasze spółdzielnie mleczarskie, które przerabiają 3/4 przetwarzanego w Polsce mleka. Największym przedsiębiorstwem sektora mleczarskiego jest przecież Spółdzielnia Mleczarska Mlekpol z Grajewa (znana z marki „Łaciate”), której przychody wynoszą już niemal 3 mld zł i która rywalizuje z sukcesami z zagranicznymi koncernami. Warto szukać sposobów, by w innych dziedzinach gospodarki mogły powstawać albo umacniać się spółdzielnie, czerpiąc z takich właśnie wzorców. Poza tym, pojawiają się przecież nowe modele czerpiące z wartości, na których zbudowano spółdzielczość. – Spółdzielnie socjalne to ten obszar, w którym specyficzna idea spółdzielczości może znaleźć jakieś swoje nowe miejsce – zwracał uwagę prezydent RP.

Czy banki spółdzielcze, coraz bardziej skręcając ku wzorcom korporacyjnej bankowości, albo spółdzielnie mieszkaniowe, osłabiane administracyjnymi regulacjami, nie mogłyby tworzyć silnego sektora na wzór tego w Niemczech czy Francji? W dobie globalizacji, zawirowań na rynkach finansowych i ogólnej niepewności warto docenić stabilność, jaka cechuje spółdzielnie – i ich niebagatelną rolę w kreowaniu miejsc pracy.

Foto: nodoca na licencji CC BY-NC 2.0