Publicystyka - ngo.pl

Rok 2008 jest związany z pamięcią o Zygmuncie
Hertzu, bowiem w styczniu minęła 100. rocznica jego urodzin. W
czerwcu 2008 roku przypadła zaś piąta rocznica śmierci Zofii Hertz.
W Bibliotece Uniwersytetu Łódzkiego kwietniu tego roku była
prezentowana wystawa Jerzy Giedroyc i Dziupla Kultury, gdzie duży
fragment ekspozycji poświecony był Hertzom.

W historii Instytutu Literackiego i Kultury
Zofia i Zygmunt Hertzowie odegrali decydującą rolę. Jak mówił Jerzy
Giedroyc, Kultura nie mogłaby bez nich zaistnieć i przetrwać.

Zofia Hertz stała się główną bohaterką tej
historii nie tylko dzięki swej energii, ale również całkowitemu
oddaniu się sprawie i gotowości wzięcia na siebie zawiązanego z tym
ryzyka. Zajmowała się stroną administracyjną i wydawniczą,
tłumaczyła teksty, w latach 1962–1986 prowadziła w Kulturze stałą
rubrykę Humor krajowy. Po śmierci Jerzego Giedroycia (14 września
2000) kierowała Instytutem Literackim. Kontynuowała edycję Zeszytów
Historycznych.

Zygmunt Hertz postawił na służbę Kultury swą
pracowitość i ciekawość ludzi. Był „ministrem do spraw Polaków”.
Załatwiał zaproszenia i stypendia. Opiekował się Hłaską, Polańskim
i mnóstwem innych osób, które przewinęły się przez dom Kultury. Po
jego śmierci w 1979 roku Instytut Literacki ustanowił corocznie
przyznawaną Nagrodę Literacką im. Zygmunta Hertza. Jej laureatami
byli m.in. M. Brandys, Rymkiewicz, Jastrun, Wilk, Różewicz,
Szaruga.

Nigdy nie wystąpili o obywatelstwo francuskie,
od grudnia 1948 r. mieli status polskich uchodźców politycznych.
Pochowani są na cmentarzu w Mesnil – le – Roi, gdzie spoczywają
również inni twórcy paryskiej Kultury.

Zygmunt Hertz – urodzony 18 stycznia
1908 r. w Warszawie. Syn Mieczysława i Marii Maybaum. Absolwent
Szkoły Zgromadzenia Kupców. Po maturze, w 1926 r., wyjechał do
Wielkiej Brytanii, gdzie przez rok studiował ekonomię w Owens
College w Manchesterze. Po powrocie do Polski odbył roczną służbę
wojskową w Szkole Podchorążych Rezerwy Artylerii, awansując na
stopień podporucznika. Pracował, jako prokurent, w biurze handlowym
swego ojca, reprezentującym firmę Solvay w handlu sodą kaustyczną w
Polsce.

Zofia Hertz – urodzona 27 lutego 1910 r.
w Warszawie (prawdopodobnie podczas II wojny światowej nastąpiła
zmiana roku urodzenia – z 1910 na 1911, nie sprostowała jej po
wojnie i potwierdzała przez wszystkie kolejne lata). Córka Ludwika
i Heleny Nisenson. Absolwentka Gimnazjum Żeńskiego R.
Konopczyńskiej–Sobolewskiej. Po maturze, w 1928 r., zapisała się na
studia na Wydziale Prawnym Uniwersytetu Warszawskiego. Po roku
wróciła do Łodzi. Podjęła pracę w kancelarii notarialnej
Apolinarego Karnawalskiego. Jako pierwsza kobieta w Łodzi, 13 maja
1933 r., przystąpiła i zdała egzamin na stanowisko notariusza.
Odnotowały to łódzkie gazety zamieszczając notatki i jej zdjęcie.
Pracowała jako referent notarialny.

Pobrali się 11 lutego 1939 r. w kościele Św.
Krzyża w Łodzi.

W chwili wybuchu II wojny światowej Zygmunt
Hertz został powołany do wojska, podczas kampanii wrześniowej
walczył w artylerii przeciwlotniczej. Dostał się do niewoli
bolszewickiej, z której udało mu się zbiec. Przedostał się do
Stanisławowa, gdzie po trzech miesiącach dołączyła do niego żona. W
czerwcu 1940 r. zostali aresztowani we Lwowie, podczas masowej
akcji NKWD. Deportowani do Cyngłoku (Maryjska ASRR), spędzili 14
miesięcy w łagrze, pracując przy wyrębie lasu. Amnestionowani na
mocy układu Sikorski–Majski.

Pod koniec września 1941 r. oboje wstąpili do
Armii Polskiej, utworzonej w ZSRR pod dowództwem gen. Andersa.
Zygmunta Hertza wcielono do 6 Dywizji Armii Polskiej (następnie w 7
DAPl, 8 Pułku Artylerii Przeciwlotniczej Ciężkiej). Zofia Hertz,
ochotniczka w Służbie Pomocniczej Kobiet, pracowała w Wydziale
Propagandy i Informacji APW (pod kierownictwem Józefa Czapskiego).
Współpracowała z biurem redakcji gazety dla żołnierzy „Orzeł
Biały”. Od 1943 była sekretarką i współpracowniczką Jerzego
Giedroycia w Oddziale Kultury i Prasy. Wraz z 2. Korpusem wyszli z
Sowietów i przeszli cały szlak bojowy, przez Irak i Egipt, do
Włoch.

Współzałożyciele – z Jerzym Giedroyciem i
Józefem Czapskim – Instytutu Literackiego (powołany w 1946 w
Rzymie, w 1947 przeniesiony do Maisons – Laffitte pod Paryżem),
który stał się ośrodkiem skupiającym wybitnych polskich pisarzy i
publicystów emigracyjnych, autorów objętych cenzurą w
komunistycznej Polsce i Europie Środkowo–Wschodniej. Jego
działalność wydawnicza obejmowała: miesięcznik „Kultura”, serię
„Biblioteka Kultury”, w skład, której wchodziły: „Zeszyty
Historyczne” (1962-1972 półrocznik, następnie kwartalnik –
dotyczący najnowszej historii Polski i krajów
środkowo-europejskich), oraz setki tytułów książek (dzieła
literackie i książki o charakterze politycznym i pamiętnikarskim).
Założycielem i redaktorem periodyków był Jerzy Giedroyc.

Zygmunt Hertz zajmował się stroną
administracyjną. Był rzecznikiem i opiekunem wielu pisarzy,
malarzy, działaczy politycznych – zarówno tych przyjeżdżających z
Polski tylko z wizytami i tych, którzy wybierali los emigrantów.
Zmarł 5 października 1979 r. Dla uczczenia jego pamięci Instytut
Literacki ustanowił Nagrodę Literacką im. Zygmunta Hertza (była
przyznawana za lata 1979–1999). W 1992 r. nakładem Instytutu
Literackiego wydano korespondencję Zygmunta Hertza z jego
najbliższym przyjacielem Czesławem Miłoszem – „Listy do Czesława
Miłosza 1952-1979” (wybór i opracowanie Renata Gorczyńska).

Zofia Hertz zajmowała się stroną
administracyjną i wydawniczą, tłumaczyła teksty, w latach 1962–1986
prowadziła w „Kulturze” stałą rubrykę Humor krajowy. Po śmierci
Jerzego Giedroycia (14 września 2000 r.) kierowała Instytutem
Literackim. Kontynuowała edycję "Zeszytów Historycznych" (w
październiku 2000 ukazał się ostatni numer, 637, "Kultury", która
godnie z wolą Redaktora przestała wychodzić po jego śmierci).
Odznaczona Krzyżem Komandorskim Orderu Polonia Restituta (2000 r.)
i Medaille d’Or de la Ville (przez mera Maisons – Laffitte, 2001
r.). Laureatka nagrody edytorskiej polskiego PEN Clubu za rok 2000.
Zmarła 20 czerwca 2003 w Maisons – Laffitte.