Po zakończonych wczoraj wyborach samorządowych czas na nowe otwarcie w naszych lokalnych wspólnotach. Od władz samorządowych oczekujemy, że podejmą działania wzmacniające samorządność – przez włączenie mieszkańców do współdecydowania o sprawach lokalnych. Dlatego Fundacja Batorego opublikowała zestaw propozycji zmian legislacyjnych i dobrych praktyk wzmacniających wspólnoty samorządowe.
Po wyborach parlamentarnych 15 października 2023 roku wiele osób i środowisk oczekuje odwrócenia dążeń recentralizacyjnych z lat 2016–2023. Decentralizacji nie można jednak sprowadzić wyłącznie do wzmocnienia wybieranych władz lokalnych – chodzi w niej o wzmocnienie wspólnot samorządowych. Po tegorocznych wyborach lokalnych powinniśmy oczekiwać od władz samorządowych, że podejmą działania wzmacniające samorządność – przez włączenie mieszkańców do współdecydowania o sprawach lokalnych. Istotne jest bowiem, aby ostatecznymi beneficjentami silniejszych samorządów oraz wspólnot lokalnych wyposażonych w większe kompetencje i zasoby stali się mieszkańcy i mieszkanki, a także lokalne organizacje obywatelskie tworzące tzw. sektor pozarządowy.
Opublikowany na początku kwietnia przez Fundację Batorego raport z badania Narzędzia partycypacji w Polsce w 2023 roku wyraźnie pokazuje, że w tym obszarze jest wiele do zrobienia. Istnieją rozwiązania prawne umożliwiające zwiększenie zaangażowania mieszkańców, ale nie wszystkie władze te narzędzia udostępniają mieszkańcom, a tam, gdzie są wprowadzone, przynajmniej część z nich nie cieszy się popularnością.
Co zatem zrobić, aby samorząd był bardziej obywatelski? Jak włączyć mieszkańców w życie samorządu? Publikujemy zestaw propozycji do dalszych dyskusji. Zostały one zebrane podczas organizowanych przez Fundację spotkań z lokalnymi liderkami i liderami, m.in. z akcji Masz Głos, oraz na podstawie rozmów z organizacjami społecznymi i aktywistami. Propozycje dotyczą zarówno zmian legislacyjnych, jak i dobrych praktyk, które sprzyjałyby upodmiotowieniu mieszkańców w procesach decyzyjnych w samorządzie.
Nasze propozycje dotyczą zarówno zmian legislacyjnych, jak i dobrych praktyk, które sprzyjałby upodmiotowieniu mieszkańców w procesach decyzyjnych w samorządzie, a także zwiększeniu sprawczości nieco zmarginalizowanych w ustroju samorządowym radnych, organów konsultacyjnych czy jednostek pomocniczych samorządów gminnych (sołectw i rad osiedli). Część propozycji wymaga zmian ustawowych, część – działań ze strony rządu (np. ustanowienia programów wsparcia), część korzysta z istniejących rozwiązań, które już teraz dają dość szerokie pole manewru, ale musi zaistnieć nacisk ze strony aktywnych obywateli, by władze samorządowe wprowadziły pożądane standardy w poszczególnych jednostkach samorządu.
Co proponujemy?
- Wykorzystać już istniejące kanały wpływu mieszkańców
- Jasne ramy partycypacji w każdej gminie
- Dyskusja nad raportem o stanie JST bez zbędnych barier
- Cyfryzacja procedur partycypacyjnych
- Zachęty finansowe jak z funduszu sołeckiego
- Rady jednostek pomocniczych – więcej głosu w sprawach budżetowych i planistycznych
- Rady jednostek pomocniczych – silniejsza pozycja
- Lokalne rady konsultacyjne (młodzieżowe, senioralne) – mniej barier przy powoływaniu, silniejsza pozycja
- Młodzieżowe i senioralne budżety partycypacyjne
- Lokalne rady oświatowe
- Samorządy terytorialne dla mieszkańców niebędących obywatelami: integracja poprzez rady
- Media i lokalne organizacje pozarządowe: wsparcie grantowe zamiast zaangażowania kapitałowego
- Standard dostępności informacji o aktywności władz samorządowych
- Klauzule społeczne w konkursach na zlecanie zadań
- Wzmocnienie roli radnych: zacznijmy od lepszego przygotowania
- Wzmocnienie roli radnych: dostęp do wiedzy i kontrola obsługi
- Wybory samorządowe: w kierunku obniżenia wieku wyborczego
- System wyborczy: więcej proporcjonalności, szanse dla kandydatów niezrzeszonych
- System wyborczy: prawo do głosowania poza własną JST
Więcej szczegółów w opracowaniu. Zapraszamy do lektury i do działania!
Źródło: Fundacja im. Stefana Batorego
