Publicystyka - ngo.pl

• 26 czerwca 2024 r. o godzinie 10:00 w Mazowieckim Teatrze Muzycznym im. Jana Kiepury w Warszawie odbędzie się seminarium „Hierarchia funkcjonalna miast w województwie mazowieckim jako punkt wyjścia do kształtowania polityk regionalnych i miejskich”. Organizatorami spotkania są Instytut Rozwoju Miast i Regionów w ramach Obserwatorium Polityki Miejskiej i Regionalnej, Urząd Marszałkowski Województwa Lubuskiego, a partnerami merytorycznymi Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej, Związek Miast Polskich oraz Związek Województw RP.
• Prezentacja wyników badania hierarchii funkcjonalnej miast w Polsce, przeprowadzonego przez Obserwatorium Polityki Miejskiej i Regionalnej IRMiR, ze szczególnym uwzględnieniem województwa mazowieckiego, będzie punktem wyjścia do rozmowy o tym, jak skuteczniej odpowiadać na indywidualne potrzeby rozwojowe miast przy uwzględnieniu roli, jaką pełnią one w regionie.
• Województwo mazowieckie zajmuje 11% powierzchni kraju oraz skupia 14% ludności w Polsce, co przy niewielkiej liczbie miast (znajduje się w nim 9% miast w kraju) czyni je jednym ze słabiej zurbanizowanych.
• Należy jednak zaznaczyć, że występuje ogromny kontrast między regionem stołecznym, w którym gęstość sieci miejskiej dorównuje niemal liderującemu pod tym względem województwu śląskiemu (55 miast na 10 tys. km²), a pozostałą, słabo umiastowioną częścią województwa – w niej na 10 tys. km² przypada zaledwie 19 miast (czyli mniej niż w zajmującym ostatnie pod tym względem miejsce województwie lubelskim).

„Panowie, skończyły się nam pieniądze. Musimy zacząć myśleć” – to zdanie, przypisywane raz Winstonowi Churchillowi, a innym razem nowozelandzkiemu chemikowi i laureatowi Nagrody Nobla Ernestowi Rutherfordowi, może niebawem okazać się bardzo trafne w kontekście dalszego prowadzenia polityki rozwoju Polski i poszczególnych jej regionów. Zresztą nie tylko ze względu na ewentualny brak lub zmniejszenie strumienia funduszy zewnętrznych, ale także (jeśli nie przede wszystkim) z uwagi na stojące przed nami wyzwania rozwojowe, z których bez wątpienia najpoważniejszym jest głęboki kryzys demograficzny.

Parafrazując: Panowie i Panie, kończy się „szafowanie darami europejskimi”, mieszkańców ubywa, społeczeństwo się starzeje, miasta się kurczą. Nie stać nas już na ekstensywne i chaotyczne zagospodarowywanie terenów podmiejskich, coraz trudniej będzie nam utrzymać dostępność usług publicznych na przyzwoitym poziomie, pozyskiwać inwestorów i rozwijać gospodarkę. Najwyższy czas zacząć prowadzić bardziej racjonalną i ukierunkowaną politykę rozwoju w wymiarze terytorialnym.

Czas przygotowań do aktualizacji dokumentów programujących rozwój kraju w perspektywie średniookresowej, w szczególności krajowej strategii rozwoju regionalnego, wydaje się dobrym momentem do podjęcia poważnej debaty nad tym, jakie realne cele należy wyznaczyć; jakie wsparcie jest potrzebne z poziomu krajowego i regionalnego, aby przeciwdziałać negatywnym skutkom takich procesów jak depopulacja, koncentracja zasobów rozwojowych i polaryzacja przestrzenna rozwoju?

Głęboko wierzymy, że opracowana w ramach programu badawczego Obserwatorium Polityki Miejskiej i Regionalnej IRMiR klasyfikacja miast, powstała na podstawie badania funkcji centralnych, będzie dobrym punktem wyjścia do debaty na wymienione powyżej tematy, a identyfikacja najbardziej zagrożonych ogniw tej sieci pozwoli na podjęcie skrojonych na konkretne potrzeby działań. Konieczna jest rozmowa o tym, jak w ramach polityk publicznych i przy wykorzystaniu dostępnych narzędzi przeciwdziałać negatywnym skutkom metropolizacji i coraz większej centralizacji sieci osadniczej.

Przeczytaj: artykuł prezentujący badanie Obserwatorium Polityki Miejskiej i Regionalnej IRMiR dotyczące hierarchii funkcjonalnej miast

Jesteśmy również przekonani, że aby z tej debaty mogły wyniknąć konkretne działania, konieczne jest zaangażowanie miast – nie tylko ich włodarzy, ale także urzędników – oraz innych osób i organizacji (również pozarządowych), które są bezpośrednio odpowiedzialne lub pośrednio zaangażowane w planowanie rozwoju lokalnego.

Organizacja sieci miejskiej w regionie pozostaje pod dominującym wpływem ośrodka stołecznego, który wytwarza wokół siebie dużą aglomerację, obejmującą ponad 30 miast. O sile gospodarczej stolicy świadczy fakt, że niemal wszystkie z nich charakteryzują się znaczącą nadwyżką rynkowych funkcji centralnych, a kilka korzysta z na tyle silnego efektu wielkości zapożyczonej, że samodzielnie plasowałyby się na IV szczeblu hierarchii, z nadwyżką usług rynkowych nad liczbą ludności (Piaseczno, Pruszków, Legionowo, Wołomin, Żyrardów). Spośród ośrodków aglomeracyjnych klasyfikowanych na niższych szczeblach szczególnie dużą nadwyżką usług rynkowych wyróżniają się Łomianki, Konstancin-Jeziorna, Serock, Podkowa Leśna i Błonie.

Obok metropolii warszawskiej w województwie wysoką rangę – ośrodka regionalnego, czyli III stopnia – ma Radom ze swoim obszarem funkcjonalnym. To największe pod względem liczby ludności oraz rzędu hierarchii miasto w Polsce, które nie jest ośrodkiem wojewódzkim. Niżej od Radomia plasują się subregionalne ośrodki w województwie: Płock, Siedlce, Ostrołęka i Ciechanów. Uzupełnia je czternaście równomiernie ulokowanych wokół Warszawy ośrodków ponadlokalnych, m.in. Sochaczew, Mława, Płońsk, Przasnysz, Pułtusk, Wyszków, Ostrów Mazowiecka, Węgrów, Sokołów Podlaski, Garwolin, Kozienice, Grójec, Gostynin i Sierpc.

Na poziomie ponadlokalnym i lokalnym sumarycznie województwo mazowieckie cechuje się dodatnimi wartościami wskaźnika nadwyżki usług rynkowych nad populacją. Jednak między poszczególnymi ośrodkami na podobnym szczeblu hierarchii występują znaczące różnice, szczególnie widoczne w podregionie radomskim.

Obszar metropolitalny Warszawy w latach 2011–2021 był, obok obszaru metropolitalnego Wrocławia, najszybciej rosnącym pod względem liczby mieszkańców ośrodkiem wojewódzkim w Polsce. Z ponad 12-procentowym wzrostem liczby ludności wyraźnie wyróżnia się również na tle reszty województwa, gdzie odnotowano spadek tego wskaźnika o ponad 6%. Miasta położone bliżej Warszawy wypadają lepiej pod względem zmian populacji, podczas gdy miasta na obrzeżach województwa radzą sobie gorzej. Pułtusk, Wyszków, Tłuszcz, Warka, Garwolin i Grójec odnotowują wzrost liczby ludności, w większości przypadków na poziomie 1–3% – z wyjątkiem Grójca, który w omawianym okresie zwiększył swoją populację o ponad 5%. Z drugiej strony, Płock, Ciechanów, Ostrołęka, Siedlce i Radom, czyli ośrodki bardziej oddalone od Warszawy, zmagają się z wyraźnymi procesami depopulacji, ze spadkami sięgającymi nawet 6-8%.

Miasto stołeczne Warszawa również znacząco zyskuje pod względem liczby ludności, gdy analizuje się je samodzielnie, bez uwzględniania całego obszaru metropolitalnego. Wzrost populacji w omawianym okresie przekracza 9%. Jeśli chodzi o warszawską aglomerację, to łączny wzrost dla gmin okalających stolicę przekracza 19%. Oczywiście sytuacja poszczególnych jednostek jest zróżnicowana. Niektóre z nich, takie jak Otwock, Legionowo, Podkowa Leśna, czy Żyrardów, doświadczają spadku liczby ludności. Zdecydowana większość jednak zwiększa swoją populację, czasami spektakularnie, o ponad 30%, jak w przypadku Marek, Ząbek, czy Kobyłki.

Jak wspomniano, problem depopulacji dotyczy również Radomia – jedynego ośrodka o randze aglomeracji regionalnej w województwie oraz drugiego co do wielkości skupiska ludności w regionie. W latach 2011–2021 Radom, wraz z gminami strefy podmiejskiej, stracił ponad 5% populacji. Sytuacja wygląda jeszcze gorzej, gdy uwzględni się jedynie ośrodek rdzeniowy, który stracił ponad 9% ludności. Wprawdzie wszystkie gminy strefy podmiejskiej (Jedlińsk, Skaryszew, Zakrzew, Kowala, Jedlnia-Letnisko) wykazały w rozpatrywanym okresie wzrost liczby mieszkańców, jednak w liczbach bezwzględnych nie jest on w stanie zrekompensować skali depopulacji samego Radomia.

Seminarium „Hierarchia funkcjonalna miast w województwie mazowieckim jako punkt wyjścia do kształtowania polityk regionalnych i miejskich” odbędzie się 26 czerwca 2024 r. o godzinie 10:00 w Mazowieckim Teatrze Muzycznym im. Jana Kiepury (Warszawa, ul. Jagiellońska 26). W razie pytań prosimy o kontakt: kpiech@irmir.pl.

Rejestracja na seminarium możliwa jest poprzez uzupełnienie formularza znajdującego się pod adresem: https://forms.gle/sDsAbLGW7wXYS2Z29.