Publicystyka - ngo.pl

Stowarzyszenie 9/12 to organizacja o profilu kulturalno-społeczno-edukacyjnym. Prowadzenie działań z zakresu edukacji antydyskryminacyjnej wpisuje się w realizację celów statutowych, w szczególności: wspierania i podejmowanie przedsięwzięć edukacyjnych w zakresie kultury i ekologii, wyrównywania szans i poszanowania różnorodności oraz szerzenia idei międzykulturowości i poszanowania różnorodności.[1] Na podjęcie decyzji o prowadzeniu warsztatów antydyskryminacyjnych miało wpływ wykształcenie pedagogiczne większości osób należących do stowarzyszenia oraz udział dwóch jego członków w cyklach szkoleniowych realizowanych w ramach programu „Nikt nie rodzi się z uprzedzeniami” zapoczątkowanego przez Stowarzyszenie Kobiet Konsola i kontynuowanego przez Fundację Autonomia.[2]

Pomysł na zorganizowanie pilotażowej edycji warsztatów antydyskryminacyjnych dla grup szkolnych wynikał z przekonania, że edukacja antydyskryminacyjna prowadzona przez organizacje pozarządowe i instytucje publiczne dysponujące odpowiednio przygotowaną kadrą powinna stać się integralną częścią programu edukacji obywatelskiej realizowanego w szkołach publicznych. Edukacja antydyskryminacyjna była i jest postrzegana przez zespół Stowarzyszenia 9/12 jako profilaktyczne działanie edukacyjne zapobiegające wrogim postawom wobec mniejszości oraz przemocy motywowanej uprzedzeniami. Tak rozumiana edukacja antydyskryminacyjna powinna być działaniem powszechnym i ustawicznym, a nie doraźnym, rozpoczynanym dopiero wtedy, gdy na jakimś terenie niepokojąco wzrasta częstotliwość aktów przemocy motywowanych uprzedzeniami i nienawiścią.

Pilotażowa edycja warsztatów antydyskryminacyjnych dla grup szkolnych została zrealizowana w okresie od października do grudnia 2010 we współpracy z białostockim Centrum im. Ludwika Zamenhofa. W tym czasie odbyły się 34 warsztaty, w których udział wzięły klasy z 11 białostockich szkół ponadpodstawowych (gimnazjów, liceów i szkół zawodowych). Realizacja zajęć była poprzedzona spotkaniem organizacyjnym dla dyrektorów i dyrektorek szkół, szkolnych pedagogów i pedagożek oraz nauczycieli i nauczycielek. Realizacja tej edycji zaowocowała m. in. wypracowaniem autorskiego modelu pracy z ćwiczeniem „Raport mniejszości”, którego celem jest umożliwienie osobom uczestniczącym wczucie się w sytuację osoby należącej do mniejszości poprzez udział w wygenerowanej sztucznie sytuacji[3], a także stworzeniem różnorodnych scenariuszy warsztatów antydyskryminacyjnych uwzględniających m. in. wiek osób uczestniczących i liczebność grupy.

Jednym z głównych elementów większości zajęć pilotażowej edycji był pokaz filmu „Niebieskoocy” będącego zapisem warsztatów autorstwa Jane Elliott, znanej amerykańskiej nauczycielki, badaczki problemu dyskryminacji i trenerki warsztatów antydyskryminacyjnych. Pokazane i omówione w filmie ćwiczenie było punktem wyjścia do dyskusji na temat stereotypów i uprzedzeń, powstawania i działania mechanizmów dyskryminacji, uczuć powodowanych jej doświadczaniem oraz różnorodności przesłanek ze względu na które dana osoba lub grupa może stać się obiektem dyskryminacji.

Pilotażowa edycja warsztatów antydyskryminacyjnych dla grup szkolnych była realizowana bez żadnych zewnętrznych źródeł finansowania. Centrum im. Ludwika Zamenhofa nieodpłatnie udostępniło na potrzeby zajęć swoją salę warsztatową, a osoby należące do Stowarzyszenia 9/12 prowadziły zajęcia wolontaryjnie.

W roku 2011 Stowarzyszenie 9/12 prowadziło warsztaty antydyskryminacyjne okazjonalnie przygotowując się do realizacji zajęć w roku 2012 w ramach Antydyskryminacyjnego Programu Edukacyjnego „Różnorodność – podaj dalej! 2012”. Był to projekt realizowany w partnerstwie z Uniwersytetem w Białymstoku współfinansowany przez Ambasadę USA w Warszawie oraz Urząd Marszałkowski Województwa Podlaskiego. Tym razem w okresie od października do grudnia zostało przeprowadzonych 50 warsztatów antydyskryminacyjnych dla klas z 10 białostockich szkół ponadpodstawowych. W warsztatach wzięło udział 1 066 uczniów i uczennic. Podobnie jak w edycji pilotażowej warsztaty były prowadzone w czasie lekcji poza terenem szkoły – tym razem w sali świetlicowej jednego z akademików Uniwersytetu w Białymstoku.

Nowością w scenariuszach warsztatów prowadzonych w tej edycji było rozpoczęcie pracy z wykorzystaniem filmu „Symbole” będącego jednym z efektów warsztatów prowadzonych przez Huberta Czerepoka podczas ferii zimowych w Galerii Arsenał w Białymstoku w 2012 r.[4] W warsztatach uczestniczyły osoby uczące się w białostockich szkołach ponadgimnazjalnych. Ich zadaniem było identyfikowanie i interpretowanie szkodliwych stereotypów i przejawów dyskryminacji w najbliższym otoczeniu i elementach życia codziennego takich jak: dowcipy, przekazy medialne, napisy na murach, itp. Film „Symbole” jest zapisem warsztatowych aktywności osób uczestniczących, zawiera fragmenty ich dyskusji na temat przyczyn dyskryminacji i przemocy, która z niej wynika.

Wprowadzenie do scenariuszy warsztatów filmu „Symbole” było odpowiedzią na rekomendację zawartą w raporcie ewaluacyjnym z pilotażowej edycji warsztatów antydyskryminacyjnych dla grup szkolnych wskazującą na potrzebę znalezienia filmu bardziej odpowiadającego potrzebom młodszych osób uczestniczących (z pierwszych i drugich klas gimnazjum). Film „Niebieskoocy” był dla nich zbyt długi (60 min), problematyka w nim przedstawiona dość odległa, dodatkowym utrudnieniem była konieczność czytania napisów podczas całego filmu. Trwający 20 minut film „Symbole”, wyprodukowany w Białymstoku w roku 2012, spełnia kryteria zawarte we wspomnianych wcześniej rekomendacjach. Dodatkowo dzięki temu, że został zrealizowany samodzielnie przez młodych ludzi, jest łatwiejszy w odbiorze dla osób w wieku 14-16 lat.

Film „Symbole” został zaprezentowany osobom pracującym w szkołach podczas spotkania informacyjnego poprzedzającego zapisy klas na warsztaty. Osoby obecne na spotkaniu zostały zapytane o zdanie na temat wykorzystywania tego filmu w pracy z uczniami i uczennicami gimnazjów. Początkowo osoby uczestniczące w spotkaniu wyrażały obawy związane m. in. z używanym w filmie niewyszukanym słownictwem oraz pojawiającymi się w nim obraźliwymi żartami na temat mniejszości. Jednakże po przeprowadzeniu dyskusji z udziałem osób prowadzących warsztaty film uzyskał akceptację pracowników i pracowniczek szkół.

Początkowo, zgodnie z ustaleniami ze spotkania informacyjnego, film „Symbole” miał być wykorzystywany w pracy z pierwszymi i drugimi klasami gimnazjów, jednakże w trakcie realizacji programu osoby prowadzące zrezygnowały z decydującej roli kryterium wieku osób uczestniczących w wyborze filmu. Pod uwagę brany był przede wszystkim przebieg poprzedzającego film ćwiczenia „Raport mniejszości”, zaangażowanie i poziom energii grupy, stopień przenikliwości i głębokość refleksji, poziom wiedzy osób uczestniczących na temat ogólnej sytuacji społecznej oraz czas, który pozostał do zakończenia warsztatu. W wyborze filmu często było także uwzględnione zdanie osób uczestniczących oraz nauczycielki obserwującej zajęcia.

Bezpośrednio po zakończeniu prowadzenia warsztatów antydyskryminacyjnych w roku 2012 Stowarzyszenie 9/12 w partnerstwie z Instytutem Socjologii Uniwersytetu w Białymstoku przestąpiło do realizacji projektu Antydyskryminacyjny Program Edukacji Obywatelskiej „Różnorodność – podaj dalej! 2013” współfinansowanego przez Szwajcarię w ramach szwajcarskiego programu współpracy z nowymi krajami członkowskimi Unii Europejskiej. W roku 2013 dzięki finansowemu wsparciu Szwajcarii oprócz 100 warsztatów antydyskryminacyjnych możliwe było także zorganizowanie ogólnopolskiego sympozjum „Różnorodność – sprawdzam!” poświęconego wdrażaniu edukacji antydyskryminacyjnej do systemu edukacji formalnej, a także kursu umiejętności trenerskich „Edukacja antydyskryminacyjna” dla osób zainteresowanych zdobyciem wiedzy i podstawowwych umiejętności przydatnych w samodzielnym prowadzeniu zajęć edukacyjnych zawierających elementy edukacji antydyskryminacyjnej.

Realizacja projektu „Różnorodność – podaj dalej! 2013” wpisuje się w ogólny cel Szwajcarsko-Polskiego Programu Współpracy jakim jest promowanie społeczeństwa obywatelskiego między innymi poprzez wspieranie projektów z zakresu edukacji obywatelskiej. Stowarzyszenie 9/12 realizując projekt we współpracy z Instututem Socjologii UwB w 2013 roku postawiło sobie za cel: zwiększenie świadomości uczniów i uczennic na temat powstawania, funkcjonowania, przejawów i skutków dyskryminacji oraz narzędzi jej zwalczania, zwiększenie liczby osób posiadających kompetencje w zakresie samodzielnego prowadzenia działań z zakresu antydyskryminacyjnej edukacji obywatelskiej, oraz podkreślenie potrzeby i wskazanie możliwości włączenia edukacji antydyskryminacyjnej jako jednego z kluczowych elementów edukacji obywatelskiej do systemu edukacji formalnej w Polsce.

Warsztaty antydyskryminacyjne realizowane w ramach projektu „Różnorodność – podaj dalej! 2013” prowadzone były według standardów wypracowanych w czasie dwóch poprzednich edycji. Do udziału w zajęciach swoje klasy zgłosiło 25 szkół ponadpodstawowych z Białegostoku i powiatu białostockiego, w tym 14 gimnazjów, 10 szkół ponadgimnazjalnych i jedna szkoła z klasami gimnazjalnymi i ponadgimnazjalnymi.

Doświadczenia zdobyte przez osoby należące do Stowarzyszenia 9/12 podczas prowadzenia od roku 2010 warsztatów antydyskryminacyjnych dla grup szkolnych zaowocowały wypracowaniem specyficznej formuły zajęć łączącej w sobie zalety pracy warsztatowej (takie jak praca z wykorzystaniem metod aktywnych i ćwiczeń pozwalających osobom uczestniczącym samodzielnie doświadczać wygenerowanych sztucznie sytuacji i wyciągać z nich wnioski przydatne w realnym życiu) z dostosowaniem do specyficznych potrzeb grup szkolnych (klas), a także pewnych ograniczeń wynikających z faktu, że grupy warsztatowe zgłaszane są przez szkoły, a zajęcia odbywają się w trakcie lekcji.

Warsztaty antydyskryminacyjne dla grup szkolnych opracowane i prowadzone przez Stowarzyszenie 9/12 są stosunkowo krótkie – trwają około 180 minut, co daje w przeliczeniu 3 godziny zegarowe lub 4 godziny lekcyjne. Mniej więcej 1/4 tego czasu zajmuje tzw. część wstępna, polegająca na stopniowym wprowadzaniu w tematykę zajęć oraz metody pracy, wzajemnym poznawaniu się osób prowadzących i uczestniczących oraz wspólnym ustalaniu zasad pracy obowiązujących do końca warsztatu. Pozostały czas jest przeznaczony na ćwiczenie, projekcję filmu oraz rozmowy.

Warsztaty z reguły odbywają się poza terenem szkoły – w specjalnie przygotowanej do tego celu sali warsztatowej. Osoba opiekująca się klasą z ramienia szkoły może podczas warsztatu pozostać z grupą jako osoba uczestnicząca lub obserwująca. Jeśli – w porozumieniu z klasą – wybiera to pierwsze rozwiązanie, wówczas jest zobowiązana do funkcjonowania w trakcie warsztatu na takich samych zasadach jak uczniowie i uczennice, jeżeli natomiast decyduje się na obserwowanie zajęć, jest w obecności uczniów i uczennic informowana o obowiązku poufności i zakazie wyciągania konsekwencji z zachowania osób uczestniczących w trakcie warsztatów. Najczęściej opiekunki i opiekunowie klas wybierają rolę osób obserwujących.

Nowością wprowadzoną w roku 2013 dzięki współpracy z Instytutem Socjologii było rozpoczęcie kształcenia kolejnych osób, które mogłyby samodzielnie prowadzić warsztaty antydyskryminacyjne w Białymstoku i regionie oraz wykorzystywać elementy edukacji antydyskryminacyjnej w swojej codziennej pracy z ludźmi. Kurs umiejętności trenerskich „Edukacja antydyskryminacyjna” adresowany był do studentów i studentek wszystkich wydziałów i kierunków Uniwersytetu w Białymstoku, jednakże zgodnie z przewidywaniami największe zainteresowanie wzbudził na socjologii i pedagogice. W ramach kursu 17 uczestniczek zrealizowało w sumie 28 godzin zajęć warsztatowych przekazujących wiedzę i podstawowe umiejętności trenerskie związane z edukacją antydyskryminacyjną.

Kurs składał się z 7 spotkań warsztatowych, z których każde poświęcone było innemu zagadnieniu i realizowane przez doświadczoną parę trenerską. Uczestniczki kursu stworzyły – samodzielnie lub w parach – 11 nowych scenariuszy trzygodzinnych warsztatów antydyskryminacyjnych, ogólnych lub skupionych na poszczególnych grupach dyskryminowanych takich jak np. osoby niepełnosprawne, osoby homoseksualne czy też osoby z doświadczeniem migracji.

27 września 2013 w Instytucie Socjologii Uniwersytetu w Białymstoku odbyło się ogólnopolskie sympozjum „Różnorodność – sprawdzam! Wdrażanie antydyskryminacyjnej edukacji obywatelskiej do systemu edukacji formalnej”. Na program Sympozjum składały się trzy główne elementy. Pierwszym z nich były wystąpienia plenarne ekspertów i ekspertek nt. edukacji antydyskryminacyjnej. W dyskusji na temat kondycji i perspektyw edukacji antydyskryminacyjnej w Polsce głos zabrali/ły: Agata Teutsch, członkini krakowskiej Fundacji Autonomia oraz prezeska Towarzystwa Edukacji Antydyskryminacyjnej; dr hab. Jacek Kochanowski, socjolog z Instytutu Stosowanych Nauk Społecznych Uniwersytetu Warszawskiego oraz Jacek Żakowski, dziennikarz i kierownik Katedry Dziennikarstwa w Collegium Civitas w Warszawie.

Drugim elementem sympozjum było „Seminarium dobrych praktyk”. Podczas jego trwania zostało zaprezentowanych 13 dobrych praktyk związanych z edukacją antydyskryminacyjną i edukacją obywatelską realizowanych przez organizacje, instytucje, organy administracji publicznej i osoby prywatne z Białegostoku, Podlasia i innych regionów Polski. Efektem seminarium jest internetowa publikacja „Narzędziownik różnorodności – dobre praktyki w projektach i organizacjach” zawierająca opisy zaprezentowanych w czasie seminarium działań.

Na zakończenie sympozjum odbyła się debata o edukacji antydyskryminacyjnej w województwie podlaskim. Wzięli/ły w niej udział przedstawiciele i przedstawicielki władz lokalnych i regionalnych odpowiedzialni/ne za kierowanie edukacją, a także osoby reprezentujące organizacje i instytucje realizujące działania z zakresu edukacji antydyskryminacyjnej. Celem debaty było wspólne wypracowanie rekomendacji w zakresie wdrażania edukacji antydyskryminacyjnej do systemu edukacji formalnej w Białymstoku i województwie podlaskim. Sympozjum objął honorowym patronatem Maciej Żywno – wojewoda podlaski, który również wziął udział w debacie.

Ściśle naukowym efektem współpracy z Instytutem Socjologii UwB w ramach projektu „Różnorodność – podaj dalej! 2013” jest wydanie specjalnego numeru czasopisma „Pogranicze. Studia społeczne” poświęconego tematyce różnorodności społecznej i edukacji antydyskryminacyjnej.

Realizacja projektu Antydyskryminacyjny Program Edukacji Obywatelskiej „Różnorodność – podaj dalej! 2013” pozwoliła Stowarzyszeniu 9/12 na przeprowadzenie działań z zakresu edukacji antydyskryminacyjnej na największą jak dotąd skalę. Obecnie podejmowane są starania o ich kontynuację w kolejnych latach. Niestety rozpoczęta w roku 2013 w Polsce kampania podważania zaufania do edukacji równościowej, zwłaszcza wzmacniającej równouprawnienie płci (edukacja genderowa) budzi obawy o sukcesy tych starań. Może ona w znacznej mierze utrudnić organizacjom i instytucjom realizowanie projektów zawierających elementy edukacji antydyskryminacyjnej, jest także realnym zagrożeniem dla edukacji obywatelskiej prowadzonej przez szkoły publiczne we współpracy z partnerami zewnętrznymi.

Tekst pochodzi z publikacji internetowej "Narzędziownik różnorodności. Dobre praktyki w projektach i organizacjach" która ukaże się 31 grudnia 2013 roku, w ramach projektu Antydyskryminacyjny Program Edukacji Obywatelskiej "Różnorodność - podaj dalej! 2013" Projekt jest współfinansowany przez Szwajcarię w ramach szwajcarskiego programu współpracy z nowymi krajami członkowskimi Unii Europejskiej.

[1] Statut Stowarzyszenia na rzecz Kultury i Dialogu 9/12

[2] Program ten przygotowywał osoby uczestniczące do samodzielnego prowadzenia warsztatów antydyskryminacyjnych między innymi z wykorzystaniem filmu „Niebieskoocy”.

[3] Ćwiczenie „Raport mniejszości” jest modyfikacją ćwiczenia obrazującego społeczne relacje „mniejszość – większość” stworzonego na podrzeby zajęć prowadzonych metodą „BETZAVTA”, wykorzystywanego m. in. w programie „Nikt nie rodzi się z uprzedzeniami”.

[4] Warsztaty były realizowane w ramach programu Akademia Orange, są elementem projektu „Plac Zabaw Arsenał” dofinansowanego ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Partnerami projektu są: Białostocki Ośrodek Kultury oraz Podlaskie Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych.