Publicystyka - ngo.pl

Styczeń. Nowe stowarzyszenia, bezpłatna pomoc prawna

Od początku 2014 roku aktywni społecznie obywatele i obywatelki mogą zakładać nie tylko stowarzyszenia lub fundacje, ale także stowarzyszenia ogrodowe. Taka formę prawną przewiduje ustawa o rodzinnych ogrodach działkowych (ustawa o ROD). Jej uchwalenie było wynikiem orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego z lipca 2012 r., nakazującego dokonanie zmian w przepisach, które do tej pory regulowały działalność rodzinnych ogrodów działkowych. Chodziło m.in. o likwidację monopolu Polskiego Związku Działkowców (PZD) w zakresie prowadzenia ogrodów działkowych, zapewnienie swobody zrzeszania się oraz poszanowania praw właścicieli nieruchomości. Ustawa o ROD daje działkowcom możliwość wyboru formy organizacyjnej ich ogrodów: zarządcą ich ogrodu może pozostać PZD (przekształcone z mocy prawa w stowarzyszenie ogrodowe), bądź mogą wybrać opcję odłączenia się od tej organizacji i zawiązania nowego stowarzyszenia ogrodowego. Do stowarzyszeń ogrodowych zastosowanie mają przepisy ustawy o rodzinnych ogrodach działkowych oraz w zakresie w niej nieuregulowanym przepisy ustawy Prawo o stowarzyszeniach. Główna różnica między stowarzyszeniami działającymi na podstawie Prawa o stowarzyszeniach a tymi działającymi na podstawie ustawy o ROD polega na tym, że te ostatnie powoływane są wyłącznie w celu zakładania i prowadzenia rodzinnych ogrodów działkowych. To oznacza, że nie mogą prowadzić jakiejkolwiek innej działalności, czyli np. wpisać w swoim statucie, że ich celem jest działalność na rzecz zdrowia i rehabilitacji, kultury itp. Więcej na ten temat pisaliśmy tutaj: Wiosna w ogrodach: Nowe stowarzyszenia ogrodowe.

Roczna praktyka pokazuje, że działkowcy mają wiele problemów proceduralnych związanych z korzystaniem z nowych przepisów. Samo wyodrębnienie ogrodu ze struktur Polskiego Związku Działkowców jest dość skomplikowane i generuje poważne koszty, które dodatkowo rosną, gdy sąd zgłasza uwagi do statutu nowego stowarzyszenia. A tak dzieje się często. Także dlatego, że sądy w skrajnie różny sposób interpretują zapisy ustawy o ROD (np. uchwała o wyodrębnieniu musi zawierać 3 elementy: 1) samą decyzję o wyodrębnieniu, 2) przyjęcie statutu, 3) przyjęcie składu komitetu założycielskiego; według części sądów w głosowaniach nad punktami 2 i 3 mogą brać tylko te osoby, które w punkcie 1 były za wyodrębnieniem ogrodu, a pozostałe powinny opuścić zebranie, a według innych sądów nie wolno ograniczać prawa do głosowania nad statutem i komitetem założycielskim działkowcom; w jednym sądzie odrzucono wniosek o rejestrację z powodu tego, że wszyscy uczestniczyli we wszystkich głosowaniach, w innym - że części ograniczono części udział w głosowaniu). Sama rejestracja trwa długo, w niektórych przypadkach nawet ponad 3 miesiące. Z powodów proceduralnych ok. 70-80% wniosków jest odrzucanych. Wyodrębnionych ogrodów jest obecnie ok. 300 (na prawie 5 tys.). Jednakże, mimo opisanych trudności, działkowcy, którzy zdecydowali się na secesję, uważają, że po upływie ustawowych dwóch lat, gdy ogrody nie wyodrębnione zobaczą, jak się rozwijają ogrody prowadzone przez stowarzyszenia, także podejmą taką decyzję.

Ważnym tematem 2014 roku była bezpłatna pomoc prawna. Na uregulowanie tej dziedziny działalności organizacje pozarządowe czekają od lat. Z pewną nadzieją więc spoglądały na zmiany, jakie Ministerstwo Gospodarki zaproponowało w przepisach dotyczących bezpłatnej pomocy prawnej w jednej z tzw. ustaw deregulacyjnych. O tym, że propozycje te mogą być jednak niekorzystne tak dla osób korzystających z bezpłatnej pomocy prawnej, jak i dla organizacji świadczących takie usługi zaalarmowała w styczniu Radę Działalności Pożytku Publicznego Fundacja Academia Iuris. Z projektu ustawy o ułatwieniu wykonywania działalności gospodarczej wynikało, że z podatku dochodowego od osób fizycznych zwolnione będą jedynie te osoby korzystające z bezpłatnej pomocy prawnej, które pobierają świadczenia z pomocy społecznej i na potwierdzenie tego są w stanie przedstawić odpowiednie zaświadczenie (Bezpłatna pomoc prawna: mały krok naprzód). Organizacje próbowały przekonać resorty gospodarki i finansów do innego sformułowania kryteriów dostępu do bezpłatnej pomocy prawnej (Bezpłatna pomoc prawna w rękach posłów), ale ostatecznie się nie udało i w listopadzie parlament uchwalił nowe przepisy, a Prezydent je podpisał (Bezpłatna pomoc prawna. Przepis jasny, ale czy korzystny?). Nowe zasady udzielania bezpłatnych porad prawnych obowiązują od stycznia 2015 roku.

Uchwalenie tej ustawy nie zakończyło tematu. Regulacje systemowe są nadal potrzebne. Dostrzegli to także politycy. Premier Ewa Kopacz wypowiedziała się o tym nawet swoim expose. I pewnie mało kto z działaczy pozarządowych spodziewał się, że będzie miało to tak doniosłe znaczenie. Oto bowiem, już w kilka tygodniu po przemówieniu pani premier, w listopadzie z Ministerstwa Sprawiedliwości zaczęły docierać informacje, że trwają tam prace nad projektem ustawy o nieodpłatnej pomocy prawnej. Niestety, rozwiązania w nim zawarte niemal całkowicie pomijają rolę organizacji pozarządowych w świadczeniu tego rodzaju pomocy (Nieodpłatna pomoc prawna. Organizacje poza systemem?). O zmianę projektowanych przepisów apelowały organizacje pozarządowe (m.in. te skupione w Platformie Współpracy Organizacji Poradniczych). Interweniowała Rada Działalności Pożytku Publicznego. Wypowiedział się także Minister Pracy i Polityki Społecznej (Kosiniak-Kamysz wspiera organizacje poradnicze), który apelował m.in. o uwzględnienie dorobku projektu systemowego dotyczącego świadczenia bezpłatnej pomocy prawnej, a realizowanego przez MPiPS w partnerstwie z organizacjami. Jednak w projekcie ustawy przekazanym do konsultacji społecznych w grudniu (uwagi można było przesyłać do 5 stycznia) postulaty środowiska pozarządowego zostały uwzględnione w nikłym stopniu. Czekamy na dalszy rozwój wypadków. Niestety, dotychczasowe doświadczenia z ustawami, które dotyczą materii wymienionych w expose premiera – nie wróżą dobrze. Z analizy przeprowadzonej przez zespół badawczy skupiony przy Obywatelskim Forum Legislacji wynika bowiem, że w takich przypadkach uzasadnienia i ocena skutków regulacji projektów ustaw mają raczej uzasadniać wcześniej podjęte decyzje natury politycznej, „w mniejszym zaś stopniu są dokumentacją procesu tworzenia prawa opartego na dowodach” (Z tworzenia prawa – mniej niż dostateczny).

W lutym ogłoszono nabór otwarty na członków Komitetu Sterująco-Monitorującego Program Fundusz Inicjatyw Obywatelskich (KSM P FIO). Była to realizacja zobowiązań Rady Działalności Pożytku Publicznego z 2013 roku. W edycji Programu FIO na lata 2014-2020 Komitet zyskał kilka nowych i ważnych kompetencji, m.in. akceptuje regulamin konkursów dla organizacji, a także ustala w jaki sposób i na jakiej zasadzie będzie wybierana Instytucja Wdrażająca FIO. Z wyborem członków do KSM PFIO wiązano więc wiele nadziei, także z racji tego, że przedstawiciele organizacji pozarządowych w poprzednim Komitecie narzekali na brak jego efektywności. Ogłaszaniu składu Komitetu nie poszło jednak gładko. Pierwotna decyzja Rady Działalności Pożytku Publicznego została oprotestowana przez jednego z kandydatów: Karol Gutsze na naszych łamach zabierał w tej sprawie głos kilkukrotnie, wskazując m.in., że Rada nie dotrzymała jednego z punktów regulaminu wyborów (który to regulamin zresztą sama wymyśliła i uchwaliła). Zarzuty dotyczyły szeroko rozumianej reprezentatywności rekomendowanych przez RDPP członków (FIO: List otwarty do Krzysztofa Balona, Współprzewodniczącego Rady Działalności Pożytku Publicznego).

Reprezentatywność przedstawicieli organizacji pozarządowych zasiadających w różnych ciałach opiniodawczych była zresztą tematem również często pojawiającym się w 2014 roku, chociażby za sprawą dyskusji o roli i zdaniach rad pożytku publicznego, czy za sprawą wyborów przedstawicieli organizacji do komitetów monitorujących programy operacyjne w okresie programowania 2014 – 2020. O tym jeszcze będzie mowa.

Wracając do KMS P FIO: ostatecznie, w wyniku rezygnacji części kandydatek pierwotnie wskazanych do komitetu, rekomendacje RDPP zostały zmienione (Nowe rekomendacje do komitetu monitorującego FIO). Sam Komitet został powołany dopiero we wrześniu, do końca roku zajął się uchwalaniem regulaminu FIO na 2015 rok, a wkrótce będzie oceniał i podsumowywał regranting prowadzony w ramach tego programu. Jak na razie – przynajmniej z informacyjnego punktu widzenia – nowy skład KSM P FIO się sprawdza. Karol Gutsze na łamach ngo.pl dzieli się swoimi refleksjami z prac komitetu. Poza jego relacjami, inne informacji brak – na stronach www.pozytek.gov.pl trudno szukać protokołów z posiedzeń.

Z Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej docierają do nas coraz konkretniejsze wiadomości o toczących się tam pracach nad Program współpracy MPiPS z organizacjami pozarządowymi. MPiPS jest jedynym resortem, które zdecydowało się na przygotowanie takiego programu (który jest przewidziany w ustawie o działalności pożytku publicznego) i to w formule warsztatowej. Program powstawał w Zespole ds. programu współpracy MPiPS z organizacjami pozarządowymi na lata 2015-2017, a w jego pracach – obok urzędników z poszczególnych departamentów – brało udział ponad 20 osób z organizacji pozarządowych (Ministerstwo Pracy podjęło wyzwanie). Przedstawiciele sektora mogli się wypowiedzieć na temat Programu także podczas konsultacji społecznych (Organizacje konsultują program współpracy MPiPS). Efekt prac i konsultacji poznaliśmy ostatecznie w październiku, gdy minister Władysław Kosiniak-Kamysz uroczyście podpisał Program (Program współpracy: Od nas też zależy, czy się uda). Wśród organizacji pozarządowych opinie na temat programu były podzielone. Z jednej strony doceniano, że Program w ogóle powstał i to we współpracy z przedstawicielami trzeciego sektora. Z drugiej – zwracano uwagę, że jest on raczej zapisem stanu bieżącego w relacjach MPiPS z organizacjami niż planem do zrealizowania (chociażby dlatego, że nie znalazły się w nim wskaźniki, na podstawie których będzie można oceniać zmiany). Pewne prognozy, a nawet – jak widzi to Jakub Wygnański (Program współpracy to polityczne zobowiązanie) – zobowiązanie polityczne jednak ten Program zawiera. Dotyczą one ustawowego umocowania Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich, dokończenia prac nad wprowadzeniem rozliczania przez rezultaty oraz dążenia do przywrócenia pierwotnych idei przekazywania i wykorzystywania 1%. Zobowiązania są to poważne. Stanowią wyzwania dla resortu i dla organizacji pozarządowych nie od dziś. Czy (i jak) uda się im sprostać w ciągu dwóch lat (a w tym czasie czekają nas wybory parlamentarne i zmiany w Radzie Działalności Pożytku Publicznego, która w tym roku kończy kadencję)?

Podsumowaliśmy 10 lat w Unii Europejskiej. Renata Koźlicka-Glińska i Agnieszka Mazur, które 10 lat temu organizowały w Brukseli i w Warszawie biura Przedstawicielstwa polskich organizacji pozarządowych, w rozmowie z ngo.pl stwierdziły, że mimo upływu dekady i wielu pozytywnych zmian w relacjach między organizacjami a administracją publiczną – nadal wielu spraw trzeba pilnować (Po 10 latach ciągle trzeba czegoś pilnować).

Jedną z takich spraw były (i są nadal) np. wkłady własne. W maju 2014 roku Sieć Wspierania Organizacji Pozarządowych SPLOT wystosowała do premiera Donalda Tuska list, w którym alarmowała: „niepokojące stają się informacje, że w aktualnym okresie programowania nie przewiduje się finansowania wkładu własnego przez administrację publiczną w programach skierowanych do organizacji pozarządowych”. Po tym liście nastąpiła cała sekwencja wydarzeń: odpowiedzi, apeli, petycji, wymiany argumentów za i przeciw, rozmów i negocjacji przedstawicieli organizacji pozarządowych z przedstawicielami resortów infrastruktury i rozwoju oraz finansów. Wynik (póki co, w skrócie i uproszczeniu) jest taki, że wkłady własne pozostaną na poziomie 5%, a organizacje pozarządowe będą mogły same decydować, w jakiej formie ten wkład wniosą – finansowej czy rzeczowej. Dla jednych zaproponowane rozwiązania są kompromisowe, dla innych – nadal nie do przyjęcia (Wkłady własne: 5% w wybranej postaci). 12 stycznia 2015 zakończyły się konsultacje „Wytycznych w zakresie kwalifikowalności wydatków w zakresie Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego oraz Funduszu Spójności na lata 2014-2020”, w których zawarte zostały podstawowe zasady dot. finansowania projektów. Wkrótce poznamy ich wyniki i być może nastąpi kolejna odsłona w walce przeciw wkładom własnym. A być może organizacje będą musiały jednak zaakceptować ustalenia: i albo przygotować się do wyzwania, jakim niewątpliwie dla wielu z nich będzie zagwarantowanie wkładu własnego w realizowanych projektach, albo zrezygnować z ubiegania się o środki z Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS).

Wkłady własne to zresztą nie jedyna zmiana, jaka pojawia się w EFS na lata 2014 – 2020. Więcej o nowym kształcie tego funduszu w Polsce i jakie będzie miało to konsekwencje dla organizacji pozarządowych mówił w wywiadzie dla ngo.pl Piotr Krasuski, zastępca Dyrektora Departamentu Europejskiego Funduszu Społecznego w Ministerstwie Infrastruktury i Rozwoju (EFS stawia na efekty).

Do niewątpliwych sukcesów naszego 10-lecia w Unii Europejskiej należy to, że głos organizacji pozarządowych w sprawie projektowania wydatkowania funduszy strukturalnych jest wysłuchiwany, chociaż nie zawsze brany pod uwagę. Osiągnieciem jest także to, że organizacje pozarządowe dysponują ekspertami, którzy umieją merytorycznie z urzędnikami rozmawiać. Wyzwaniem jednak nadal pozostają: skuteczność tych działań, większa ich świadomość i szersze dla nich poparcie w pozarządowym środowisku. Warto chyba, aby prace prowadzone chociażby przez Grupę 12 postulatów przy Ogólnopolskiej Federacji Organizacji Pozarządowych czy grupę ON Inclusion znane były nie tylko organizacjom bezpośrednio w nie zaangażowanym.

CDN.

zobacz: Rok 2014 w trzecim sektorze [cz.2]