Publicystyka - ngo.pl

Długotrwały czy nawracający kryzys psychiczny to sytuacja, która „rozlewa się” na otoczenie – niszczy relacje, plany życiowe, poczucie bezpieczeństwa. Bardzo często robi to małymi krokami, po cichu, czasem znienacka i z hukiem.

O ludziach, którzy żyją z zaburzeniami psychicznymi, mówi się coraz więcej – i słusznie. Ale o ich rodzinach mówi się wciąż za mało. A przecież to oni – rodzice, partnerzy, dzieci, rodzeństwo – są najbliżej. Wspólnie z chorującym dźwigają ciężar choroby, często bez przeszkolenia, bez pomocy, bez prawa do odpoczynku.

„Znajomi mówili: 'On ma po prostu trudny charakter'. Albo: 'Każdy czasem ma gorszy dzień'. Gdyby to była inna choroba, ludzie przynosiliby zupy i pytali, jak mogą pomóc. Ale choroba psychiczna? Nikt nie chce tego widzieć” – opowiada Dorota, 45 lat, partnerka osoby z borderline.

W Polsce tysiące osób codziennie mierzy się z niewidzialną, ale bardzo realną rzeczywistością – są rodziną osoby chorującej psychicznie. Ich życie to nieustanna czujność, przemęczenie, walka o leczenie i… cisza. Bo o nich nikt nie mówi. Te osoby nie chcą być bohaterami, chcą aby je po prostu zauważono

Rodziny osób chorujących psychicznie żyją w stanie permanentnego napięcia. Nigdy nie wiadomo, czy dzisiejszy dzień będzie „dobry”, czy „zły”. Czy bliski wstanie z łóżka, czy będzie trzeba szukać go po mieście. To życie w trybie alarmowym – na pełnej gotowości, w odmiennych rolach. Partner staje się opiekunem, rodzic terapeutą, rodzeństwo – strażnikiem codzienności, pierwszą pomocą w gaszeniu pożaru. Codzienność osób bliskich chorym psychicznie to często ukryte cierpienie, oczekiwanie i strach. Czasem nie mają środków, by zapewnić profesjonalną pomoc. Nie mają wiedzy, jak reagować. Czasem też nie mają już siły wstać rano – ale muszą. Nie wiedzą, co spotka ich następnego dnia.

Powstają poradniki dla rodzin osób chorujących np. „Możesz pomóc” autorstwa B. Barbaro, K. Ostoi-Zawadzkiej i A. Cechnickiego, ich treści są bardzo ważne i pomocne, skierowane głównie na wsparcie pacjenta i rolę rodziny w jego zdrowieniu, wspomagające także zrozumienie świata chorującego. Właśnie takich poradników i programów pomocowych – które wspierają samą rodzinę i bliskich, dają wskazówki, jak o siebie zadbać, jak pozbyć się uczucia bezradności, uwolnić się od poczucia winy, zaakceptować złość – brakuje najbardziej.

W Polsce nie istnieje formalny system wsparcia dla rodzin i bliskich dorosłych osób z chorobami i zaburzeniami psychicznymi. Jeśli ktoś nie ma orzeczenia o niepełnosprawności i nie wymaga opieki „w rozumieniu fizycznym”, państwo udaje, że temat nie istnieje. Pomimo, że opieka psychiatryczna jest w okresie reformy, powstają centra zdrowia psychicznego, to jednak nie ma w nich możliwości stałego, formalnego wspierania bliskich w różnorakich formach – od grup wsparcia, po warsztaty, konsultacje, programy wsparcia finansowane w ramach NFZ. Rodziny i bliscy nie mają prawa do urlopów opiekuńczych (jeśli osoba chora nie jest dzieckiem), świadczeń pielęgnacyjnych, zasiłków. Nie istnieje system szybkiej konsultacji psychologicznej dla opiekunów. W wielu miastach nie funkcjonują nawet grupy wsparcia. Te, które są – zwykle działają dzięki fundacjom, a nie państwu.

Prawdą jest, że każdy dorosły, w tym będący właśnie rodziną czy innym bliskim osoby w kryzysie psychicznym, sam może zgłosić się po pomoc, choćby konsultację psychiatryczną własnego stanu zdrowia psychicznego. Jednak, jak wynika z raportu „Konsultacje psychiatryczne w Polsce w latach 2013-2023: finansowanie NFZ” przygotowany przez Galileo Medical na podstawie danych opublikowanych przez NFZ, wydatki NFZ w 2023r. na konsultacje psychiatryczne to zaledwie 300 mln zł rocznie – czyli mniej niż na leczenie uzależnień. 1,26 miliona osób korzystało z konsultacji psychiatrycznych – mniej niż 4% społeczeństwa. W Polsce pracuje ponad 4 000 psychiatrów, co daje średnio 90 specjalistów na milion mieszkańców. To jeden z najniższych wskaźników w Europie… 

I na koniec – wg danych na dzień 28 kwietnia 2025r. dostępnych na stronie https://terminyleczenia.nfz.gov.pl/ pierwszy wolny termin wizyty lekarskiej w poradni zdrowia psychicznego dla dorosłych, w mniejszej miejscowości jak np. Piaseczno pod Warszawą, to 5 sierpnia 2026r. (!). Nieco lepiej jest w większych aglomeracjach miejskich – w Białymstoku czas oczekiwania osoby niewymagającej nagłej interwencji na wizytę w jednym z Centrów Zdrowia Psychicznego wynosi 2 miesiące (telefoniczny wywiad własny)…

Szczególną grupą są dzieci dorastające w rodzinach, gdzie jedno z rodziców choruje psychicznie. Często są „małymi dorosłymi” – gotują obiady, pilnują leków, pocieszają drugiego rodzica, kryją tajemnice przed szkołą. To bardzo często dzieci z syndromem DDD – dorosłe dzieci z rodzin dysfunkcyjnych. W dorosłości często same zmagają się z lękami, depresją, zaburzeniami tożsamości. A wszystko zaczęło się od tego, że nikt nie zauważył ich cierpienia. 

Jak wynika z publikacji „Umacnianie rodzin z doświadczeniem choroby psychicznej. Prezentacja polskiej wersji pakietu szkoleniowego CAMILLE” (Psychiatr. Pol. 2016; 50(4): 873–883), rodziny osób cierpiących na zaburzenia psychiczne potrzebują profesjonalnego wsparcia i doradztwa w codziennym zmaganiu się ze skutkami choroby. Badania wskazują na niewystarczające przygotowanie osób zajmujących się dziećmi i młodzieżą z rodzin osób chorujących na zaburzenia psychiczne i duże zapotrzebowanie na wiedzę i specjalistyczne umiejętności. Zarówno w Polsce, jak i w innych krajach europejskich brakuje działań mających na celu umacnianie dzieci i młodzieży z takich rodzin. Instytucje opieki psychiatrycznej koncentrują się na chorych dorosłych lub dzieciach z zaburzeniami psychicznymi, a nie dzieciach zdrowych w tych rodzinach.

Rodziny osób chorujących psychicznie wskazują na kilka kluczowych potrzeb:​

• Dostęp do informacji i edukacji – rodziny często nie otrzymują wystarczającej wiedzy na temat choroby psychicznej bliskiego. Brakuje programów edukacyjnych i szkoleń dla opiekunów, co utrudnia zrozumienie objawów, przebiegu choroby i możliwych form pomocy.​ Brakuje programów wsparcia dzieci z rodzin z doświadczeniem choroby psychicznej.
• Wsparcie emocjonalne - rodziny często czują się osamotnione w swojej roli opiekunów. Grupy wsparcia oraz terapie rodzinne mogą pomóc w dzieleniu się doświadczeniami i uzyskaniu wsparcia od innych osób w podobnej sytuacji, oferują wsparcie emocjonalne, dzięki temu zawiązują się też bardzo cenne grupy samopomocowe. 
• Pomoc w organizacji opieki – rodziny często muszą samodzielnie organizować pomoc – od wizyt lekarskich po wsparcie terapeutyczne – co potęguje stres. Dostęp do koordynatorów opieki oraz wsparcie w organizacji pomocy mogą znacznie ułatwić ich zadanie.

Eksperci z kolei apelują o konkretne zmiany – wprowadzenie urlopu opiekuńczego dla opiekunów dorosłych osób z zaburzeniami psychicznymi, bezpłatne konsultacje psychologiczne dla rodzin i opiekunów, grupy wsparcia w każdej gminie finansowane z budżetu publicznego, szkolenia dla rodzin – jak reagować w kryzysie, jak nie zatracić siebie, zwiększenie finansowania psychiatrii środowiskowej, kampanie społeczne przełamujące tabu i edukujące społeczeństwo.

Światełkiem w tunelu są organizacje pozarządowe działające na rzecz wspierania rodzin z doświadczeniem kryzysu psychicznego:

• Stowarzyszenie My dla Innych z Białegostoku – prowadzi programy i grupy wsparcia dla rodzin i bliskich osób doświadczających trudności natury zdrowia psychicznego;
• Stowarzyszenie Rodzin Zdrowie Psychiczne w Krakowie – oferuje różnorodne formy pomocy dla osób z zaburzeniami psychicznymi, a także ich rodzin i opiekunów;
• Fundacja Fundacja eFkropka – oferuje warsztaty i grupy wsparcia w Warszawie.

Osoby chorujące psychicznie potrzebują leczenia, opieki, zrozumienia. Ale ich bliscy potrzebują dokładnie tego samego. I jeśli chcemy realnie pomagać – musimy zacząć mówić również o nich.

Artykuł powstał w ramach projektu „NGO Media HUB. Podlasie”. Dzięki niemu organizacje pozarządowe z województwa podlaskiego na dedykowanej platformie mogą dzielić się ważnymi dla III Sektora informacjami (https://www.facebook.com/profile.php?id=61566887675535). Zapraszamy do śledzenia, komentowania, publikowania. 

Sfinansowano przez Narodowy Instytut Wolności – Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego ze środków Rządowego Programu Rozwoju Organizacji Obywatelskich na lata 2018 – 2030.