Publicystyka - ngo.pl

Jean-Baptiste Nicole Robert Schuman urodził się 29 czerwca 1886 roku w luksemburskim Clausem. Był człowiekiem pogranicza. Jego ojciec podawał się za Lotaryńczyka (formalnie od roku 1871 – czyli od przyłączeniu Lotaryngii do Niemiec był obywatelem niemieckim, choć sam zaliczał się do środowiska frankofilskiego), a matka obywatelką Luksemburga. W roku 1903 – mając możliwość wyboru obywatelstwa, decyduje się zachować swoje dziedziczone po przodkach obywatelstwo niemieckie i podejmuje studia prawnicze w Bonn, Monachium, Berlinie i Strasburgu. W Bonn wstępuje do katolickiej korporacji studenckiej „Unitas-Salia”, której członkiem pozostaje do końca życia. Dewiza stowarzyszenia brzmiała: „In necessariis unitas, in dubio libertas, in omnibus caritas”(Jedność w tym, co konieczne, w sprawach wątpliwych wolność, we wszystkim miłość). Po uzyskaniu w roku 1910 tytułu doktora praw osiada w Metzu, gdzie prowadzi prywatną kancelarię adwokacką angażując się równocześnie w szereg przedsięwzięć społecznych. Po wojnie, gdy Alzacja i Lotaryngia ponownie stały się częścią Francji, Schuman kandyduje z ramienia lotaryńskiej partii centrowej do Zgromadzenia Narodowego. Zajmuje się pracą w komisji ds. Alzacji i Lotaryngii, angażuje się w zakładanie chrześcijańskich związków zawodowych CFDC. W marcu 1940 roku obejmuje stanowisko podsekretarza stanu ds. uchodźców w rządzie Reynauada. W lipcu 1940 roku występuje z rządu Vichy i powraca do rodzinnej Lotaryngii, gdzie zostaje po pewnym czasie aresztowany i przetrzymywany w więzieniu w Metz, a następnie internowany w Neustadt. W sierpniu 1942 przedostaje się ponownie do Francji.

Schuman opierał swe działania przede wszystkim na budowaniu pokoju i braterstwa między ludźmi. Wiary w pokojowe ułożenie stosunków między ludźmi nie utracił również w czasie II wojny światowej. W liście z 18 grudnia 1941 pisał z miejsca swego internowania do Agnes Ernst, córki Wilhelma Ernsta, przewodniczącego partii Centrum w Metz: „Niech ludzkość daje teraz upust swoim dzikim instynktom; dopiero na zgliszczach naszej kultury dojdzie do opamiętania. Zatroszczmy się o to, aby potem w ukrytym zakątku odnalazła ona uratowany święty płomień; więcej na razie nie możemy uczynić…Studia prawnicze odmładzają mnie o kilkadziesiąt lat, a zgłębianie historii pociesza myślą, iż zawsze udawało się przezwyciężyć nędzę wcześniejszych pokoleń i czasów. Dlatego ufam, że gotuję się do przyszłych zadań, nie będących czystą fantazją[1]”.

Plan Schumana

Wybrany po wojnie ponownie do Zgromadzenia Narodowego ma możliwość dalszego podjęcia swej działalności na polu politycznym. W czerwcu 1946 roku zostaje ministrem finansów w tymczasowym rządzie Georgesa Bidault'a, a 24 listopada 1947 sam staje na czele nowego rządu, który utrzymuje się do lipca następnego roku. 26 lipca 1948 obejmuje w rządzie Mariea stanowisko ministra spraw zagranicznych, które piastuje nieprzerwanie w kolejnych gabinetach aż do 8 stycznia 1953 roku. W tym kilkuletnim okresie Schuman należy do głównych twórców polityki zagranicznej Francji.

18 kwietnia 1948w przemówieniu w Poitiers Schuman zadeklarował, że powszechny pokój jest nadrzędnym celem, a składając podziękowania narodowi amerykańskiemu za pomoc w odbudowie kraju stwierdził, że Francja wyciągnęła z wojny konkretne wnioski, między innymi ten, że braterstwo narodów musi obejmować także wczorajszych wrogów. Wyraził też myśl, że należałoby rozważyć utworzenie ponadnarodowej federacji, której członkowie, poszczególne państwa, zrezygnowałyby, w ograniczonym stopniu z części własnej suwerenności na rzecz federacji, jako całości[2]. W listopadzie 1948 roku Schuman, jako minister spraw zagranicznych występuje z inicjatywą podjęcia konkretnych kroków w ramach możliwości, jakie dawał Pakt Brukselski, co do intensyfikacji współpracy sygnatariuszy paktu na polu gospodarczym, kulturalnym i politycznym. Powołano wówczas komisję stałą na czele z Francuzem Edouardem Hérriotem, która wiosną 1949 przedstawiła owoce swych prac proponując utworzenie Rady Europejskiej, co miała za sobą pociągnąć powołanie Zgromadzenia Doradczego.

Powstanie Rady Europy 5 maja 1949 roku w Londynie nie było dla Schumana optymalnym rozwiązaniem. Uważał ją za etap ku drodze ku wspólnocie. Miała ona być gwarancją duchowej i politycznej współpracy, z której narodzić się miał duch europejski.

Główny cel działań dotyczył ułożenia na nowo stosunków z pokonanymi Niemcami. W listopadzie 1949 roku mówił w Zgromadzeniu Narodowym: „Jeżeli staję na tym miejscu, to nie dlatego, że było to moim pragnieniem, ale bez wątpienia dlatego, że potrzebny był ktoś ze wschodniej granicy, kto spróbowałby sprawić, by oba kraje, które tak często się nawzajem krwawo zwalczały, mogły żyć razem w pokoju”[3]. W tym samym roku powiedział również: „Moje osobiste doświadczenie nie przeszkadza mi w kwestii niemieckiej być marzycielem oraz: wszystkiego Niemcom odmawiano, kiedy można im było coś dać, a pozwalano na wszystko, kiedy należało się im przeciwstawić”[4].

W tym czasie jedną z najtrudniejszych kwestii do rozwiązania było uregulowanie statusu Zagłębia Ruhry. Początkowo Francja przeciwstawiała się traktowaniu Niemiec jako całości politycznej i gospodarczej. Uzależniała swe stanowisko od zgody pozostałych mocarstw na oderwanie lewobrzeżnej Nadrenii i poddanie jej pod okupację wojsk francuskich lub alianckich. Dążyła ponadto do ustanowienia kontroli międzynarodowej w Zagłębiu Ruhry. 22 grudnia 1946 roku Saara została połączona z Francją unią celną, walutową i gospodarczą. Konstytucja Saary uchwalona 15 grudnia 1947 sankcjonowała tę unifikację. Propozycje amerykańskiej pomocy dla Europy wiązały się z naciskiem na zjednoczenie europejskie, które mogło stawić czoło zakusom komunistów. Jednym z punktów europejskiej polityki Amerykanów było nie doprowadzenie do wchłonięcia całych Niemiec przez Związek Radziecki. Niemcy wraz z swoim potencjałem musiały zostać włączone w system zachodnioeuropejski w celu zapewnienia skuteczność amerykańskich planów. Napotkało to na obawy Francuzów dostrzegających w tym próbę odbudowy Rzeszy Niemieckiej w jej dawnym kształcie, zwłaszcza, jeśli przejęliby ponownie kontrolę nad Zagłębiem Ruhry. Francuskie Zgromadzenie Narodowe z trudem przyjęło postanowienie zakończonej 7 czerwca 1948 roku konferencji państw zachodnich w sprawie Niemiec. Posłowie francuscy wzywali rząd, aby przede wszystkim zapewnił udział Francji w kontrolowaniu niemieckiego potencjału przemysłowego oraz zapewnił kontrolę organów międzynarodowych nad kierownictwem kopalń i przemysłu kluczowego dla tego obszaru. Paryż uświadamiał sobie, że jego dążenia do przyłączenia Zagłębia Saary i pełnej kontroli nad Zagłębiem Ruhry wymaga rewizji. Równocześnie Francja była nadal mało stabilna gospodarczo. Szef francuskiego planowania Jean Monnet po niepowodzeniach francusko-angielskich rokowań gospodarczych (Anglicy konsekwentnie utrzymywali postawę raczej biernego obserwatora niż aktywnego uczestnika integracji kontynentalnej) obawiał się, że dalsze odwlekanie decyzji w sprawie Niemiec spowoduje zmianę stanowiska Ameryki, która kosztem Francji podejmie decyzje na korzyść Niemiec. Nie rozstrzygnięta kwestia przemysłu górniczego i hutniczego może doprowadzić do jeszcze większego wzrostu napięcia między aliantami[5]. Problemy z uzgodnieniem wspólnego stanowiska w sprawie Zagłębia Ruhry skłoniły Jeana Monneta – francuskiego ekonomistę odpowiedzialnego za koordynację odbudowy gospodarki francuskiej do stworzenia projektu unii przemysłu wydobywczego Francji i Niemiec, która byłaby otwarta na przyjęcie nowych członków. Z jednej strony przerwanie dostaw zachodnioniemieckiego węgla do Lotaryngii zagroziłoby powojennej odbudowie Francji, a z drugiej zniesienie ograniczeń na produkcję zachodnioniemieckiej stali mogło dawać przewagę Niemcom wobec Francji. W tym samym czasie, w marcu 1950 roku Adenauer sonduje reakcje na swoją wizję utworzenia francusko-niemieckiej unii gospodarczej lub na propozycję umiędzynarodowienia kontroli przemysły Saary i Ruhry[6].

Amerykanie opowiadający się za przyspieszeniem gospodarczej odbudowy Niemiec zmuszali Francję do zajęcia klarownego stanowiska w sprawie Zagłębia Ruhry i nowych relacji francusko-niemieckich. 15 września 1949 roku podczas trójstronnego spotkania amerykańsko-francusko-brytyjskiego amerykański minister spraw zagranicznych Dean Acheson zakomunikował Schumanowi: „W sprawie Niemiec zdajemy się na naszego francuskiego kolegę, iż zaproponuje nam, jaką politykę nasze trzy kraje powinny przyjąć”[7]. W połowie kwietnia 1950 Monnet przedstawia swój projekt unii premierowi Bidault, nie doczekawszy się jednak odpowiedzi z własnej inicjatywy zaznajamia z nią Schumana – ówcześnie ministra spraw zagranicznych. Znajduje jego pełne zrozumienie i poparcie. Schuman przesuwa akcent deklaracji z ekonomicznego na bardziej polityczny i gotowy projekt przedstawia najpierw poufnie Adenauerowi i Achesonowi, a potem opinii międzynarodowej.

Dnia 9 maja 1950 roku na konferencji prasowej w Sali Zegarowej pałacu przy Quai d’Orsay Schuman odczytał tekst deklaracji będącej francuską propozycją budowy pokoju w powojennej Europie. Przed ogłoszeniem właściwej deklaracji przeczytał również krótkie oświadczenie, które brzmiało: „Prawie dokładnie w piątą rocznice bezwarunkowej kapitulacji Niemiec Francja podejmuje jako pierwsza zdecydowane działanie w kierunku utworzenia zjednoczonej Europy, a na partnera w tym dziele wybiera Niemcy. Kraje Europy muszą gruntownie przebudować wzajemne stosunki. Taka zmiana umożliwi wspólne działania, które dotychczas były niemożliwe”[8].

W pierwszej kolejności celem było doprowadzenie do usunięcia wrogości między Francją a Niemcami. Środkiem ku temu miało być utworzenie organizacji zarządzającej wspólnie niemiecką i francuską produkcją węgla i stali. Organizacja ta miała być otwarta na udział w niej innych krajów europejskich. Solidarność produkcji, tworząc fundament rozwoju gospodarczego miała zarazem stać się zaczynem szerszej i głębszej wspólnoty krajów przez długi czas podzielonych krwawymi konfliktami oraz pierwszą podstawą Federacji Europejskiej, mającej zapewnić pokój. Z propozycją francuską zgodził się rząd Republiki Federalnej Niemiec, Włoch, Belgii, Holandii oraz Luksemburga. Przedstawiciele tych państw podpisali 18 IV 1951 w Paryżu traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Węgla i Stali.

Dla podkreślenia wagi wydarzenia, dzień podpisania Planu Schumana – 9 maja – jest obchodzony w krajach Unii Europejskiej jako Dzień Europy.

---

^{[1] Wahl, J., Robert Schuman. Ojciec Europy, Gliwice 1999, s. 18
[2] Tamże, s.32-33.
[3] Tamże, s.34.
[4] Jak wyżej
[5] Tamże, s.43.
[6] Tamże, s.42.
[7] Jak wyżej
[8] Tamże, s.46.}