Publicystyka - ngo.pl

Debata o całkowitej deregulacji zbiórek publicznych była jedną z najgorętszych dyskusji w ngo.pl w ciągu ostatniego pół roku. Temperatura dyskusji była wysoka z kilku powodów. Pierwszy jest taki, że nikt się jej nie spodziewał. Lobbing na rzecz ułożenia zbiórek po nowemu organizacje prowadziły od wielu lat i w 2012 roku wydawało się, że zakończy się to sukcesem. Projekt nowej ustawy zbiórki w znacznej mierze upraszczał, powstawał w ścisłej współpracy z organizacjami, a w grudniu obłaskawiono nawet przeciwne projektowi Ministerstwo Finansów.

Propozycja „wolnej amerykanki” w zbiórkach, zgłoszona przez Radę Ministrów była więc dla środowiska pozarządowego całkowicie zaskakująca. Nieskonsultowana, idąca dalej niż projekt uzgodniony, nieuargumentowana. Dlatego wzbudziła nieufność. "Nie wierzę" – pisaliście w momencie ogłoszenia tej wiadomości na profilu ngo.pl na Facebooku. "Nie uwierzę, dopóki nie zobaczę głosowania w parlamencie" – pisała o propozycji Janina Ochojska, zabierając głos w naszej debacie.

Moment i sposób przedstawienia tej propozycji stronie społecznej podgrzał atmosferę dyskusji. Specjaliści od negocjacji powiedzieliby, że nie zaspokoił psychologicznych i proceduralnych interesów stron („środowisko znowu nie jest słuchane” – skarżyli się MAiC członkowie i członkinie prezydenckiego zespołu ds. rozwiązań finansowych i prawnych dla NGO). Jeśli sposób przedstawienia sprawy nie odpowiada stronom (negocjacji) lub je w nich pomija, przepada szansa na zajęcie się interesem rzeczowym, czyli meritum sprawy. Tak było w tej dyskusji.

Duże grono osób (jeśli liczyć internautów) całkowite zniesienie regulacji poparło z entuzjazmem. Z najmniejszym, zdaje się, Janina Ochojska, która mówiła, że to trend, a trzeba przyzwyczajać się do nowych trendów. Pozostali wyrazili entuzjazm zdecydowany. Państwo absolutnie nie musi pomagać obywatelom w wydawaniu ich własnych pieniędzy – pisała Aleksandra Kiełczewska, wiceprezeska Fundacji Anioły Filantropii. – De facto, im państwo mniej zajmuje się dobroczynnością obywateli, tym obywatele bardziej zajmują się dobroczynnością. Kiełczewska podawała tu przykład Francji i Belgii, gdzie państwowej kontroli zbiórek nie ma, a filantropia i wolontariat – owszem. Podawała również przykład portali crowdfundingowych w USA, które zasilają inicjatywy for-profit i non-profit.

– Tylko 1% tak zebranych pieniędzy przepada w wyniku defraudacji – mówiła Marta Kube z Forum Obywatelskiego Rozwoju. Na wolność decyzji – darczyńców (do decydowania, kogo poprą) i zbierających (do decydowania na co zbierają) powoływali się również internauci na profilu ngo.pl na Facebooku.

Państwo przestałoby być policjantem – pisał Marcin Dadel w debacie. I to byłby katalizator obywatelskich zmian: wolne od państwowej kontroli osoby zbierają na wybrane przez siebie cele, wolne od ograniczeń osoby podejmują racjonalne decyzje dotyczące tego, kogo lub co wesprzeć, potem – jeśli chcą – samodzielnie rozliczają zbierającego, przy okazji, ucząc się kontrolować już nie tylko władzę, ale trzeci sektor. W związku z tym, że istnieje „zbiorowy audytor”, organizacje, które chcą zyskać jego przychylność, dobrowolnie rozliczają się ze zbiórki. Cały system jest tani, bo nie płaci żadnemu z urzędów za kontrolowanie zbiórek. Taka jest wizja zwolenników.

Mrzonka – zapewniali „przeciwnicy”. Pragnący równocześnie sprostować, że również są zwolennikami deregulacji. Tylko nie całkowitej. „Przeciwników” liberalizacji wygenerowała dopiero ministerialna propozycja zniesienia ustawy, stawiając ich tym samym w trudnej sytuacji – jak mówił Piotr Frączak z OFOP. Tłumaczył, że trudno argumentuje się za utrzymaniem przepisów z pozycji osób dbających o „własną ustawę” czy „przeciwników wolności” – jak można było przeczytać w komentarzach do głosów za zgłaszaniem zbiórek i rozliczaniem ich.

Państwo nie może abdykować – pisali zwolennicy regulacji. Jeśli to zrobi, zbiórki się najpierw sprywatyzują, a potem zdegradują. Dokładnie tak, jak subkontowy 1%. Wolny obywatel da pieniądze sąsiadowi lub krewnemu, bo instytucji – jak doświadczenie pokazuje – nie ufa. Więc być może jest to rozwiązanie dobre dla crowdfundingu, ale dobra publicznego nie chroni. Na takim rozwiązaniu nie powinno zależeć organizacjom, które – szczególnie po aferze w Kidprotect – wizerunek mają średni, więc na deregulacji mogą tylko „stracić”. Nikomu nie będzie się chciało sprawdzać rzetelności zbierających, a na kredyt zaufania im nie da.

Poza tym, jak pisała dla ngo.pl Katarzyna Sadło, wątpić należy i w realność tego pomysłu, i w intencje rządu. Jak Ministerstwo Finansów „opodatkowujące pączka, którym pracodawca poczęstował pracownika w Tłusty Czwartek” miałoby się zgodzić na rozwiązanie pozbawiające je zupełnie kontroli? Rząd nie ma pomysłu na crowdfunding i rzucając nowy pomysł chce zyskać na czasie. A my – przekonuje i Sadło, i Kulik-Bielińska – tylko na czasie stracimy.

Ze sposobu przedstawienia tej propozycji środowisku pozarządowemu „tłumaczyła się” Małgorzata Steiner z MAiC. Argumentowała, że głos za zupełną deregulacją już dawno był zgłoszony MAiC w konsultacjach, a rząd jedynie to podchwycił. Ministerstwo traktuje to jako okazję do namysłu, a nie polecenie i nie zrobi nic bez zgody środowiska pozarządowego.

Trudno ocenić, jak wygląda poparcie dla radykalnej liberalizacji w całym sektorze. Natomiast w grupie, która spotyka się w tej sprawie z ministrem Bonim 14 marca, jest ono małe. Samo Ministerstwo, choć uzasadnia liberalizację „trendami w filantropii” samo w wyniku dyskusji powoli zmienia zdanie. Zachęca też do poszukiwania złotego środka. Całkiem prawdopodobne, że koniec końców, okaże się nim opracowany w zeszłym roku projekt nowej ustawy o zbiórkach.

Małgorzata Borowska - redaktorka działu Debaty i opinie ngo.pl.