Publicystyka - ngo.pl

Od ośmiu lat polscy podatnicy mogą decydować, której organizacji pożytku publicznego zostanie przekazany 1% płaconego przez nich podatku. Osobiście nic na tym nie zyskują i nic nie tracą: nie przekazują darowizny (pieniądze przekazywane dla OPP nie są własnością poszczególnych podatników – tę kwotę i tak zapłaciliby państwu), ale decydują do kogo trafią publiczne pieniądze.

Zamiast więc zostawiać decyzję o wykorzystaniu tych pieniędzy urzędnikom i politykom (tak często przez samych podatników krytykowanym), mogą ją podjąć sami. Kuszące? Tak, dla coraz większej liczby osób. Ale wciąż nie dla wszystkich.

W pierwszych czterech latach obowiązywania w Polsce mechanizmu 1% procedura przekazywania pieniędzy wymagała od podatników pewnego wysiłku: musieli oni obliczyć, ile wynosić będzie 1% ich podatku, następnie osobiście dokonać przelewu tej kwoty na rzecz wybranej organizacji, a na koniec zaznaczyć to w swoim zeznaniu.

Te utrudnienia spowodowały, że zainteresowanie mechanizmem było niewielkie. Po czterech latach obowiązywania nowego prawa, w 2007 roku, niewiele ponad 1,5 mln osób przekazało swój 1%. Sytuacja zmieniła się rok później, gdy procedurę uproszczono i do przekazania 1% wystarczyło wpisanie numeru KRS wybranej organizacji w zeznaniu podatkowym. I tak w 2008 już ponad pięć milionów osób wskazało OPP, której przekazany miał być 1% podatku, w 2009 – ponad 7 mln, a w 2010 – 8,6 mln. Natomiast rok temu, w 2011 roku, 1% podatku przekazało już ponad 10 milionów osób, czyli o blisko jedną piątą więcej niż rok wcześniej i ponad 100 razy (!) więcej niż w pierwszym roku obowiązywania ustawy.

Owe 10 milionów to jednak wciąż tylko 38% wszystkich uprawnionych do przekazania 1%. Co wyróżnia te osoby?

Badania prowadzone przez Stowarzyszenie Klon/Jawor przez kilka ostatnich lat pokazują, że zainteresowanie mechanizmem 1% jest związane z m.in. wykształceniem, statusem zawodowym, miejscem zamieszkania.

Badanie przeprowadzone w 2010 roku pokazało, że osoby z wyższym wykształceniem decydują się na przekazanie 1% około czterokrotnie częściej niż osoby z wykształceniem podstawowym! Wyraźnie chęć przekazywania jednego procenta podatku na rzecz OPP zależy też od zamożności, pomimo iż podatnik przekazuje pieniądze, które i tak oddałby fiskusowi. Osoby oceniające, że wystarcza im na wszystkie wydatki trzykrotnie częściej deklarowały przekazanie 1% niż osoby, którym nie wystarcza nawet na najpilniejsze potrzeby.

Stosunkowo rzadko z możliwości odpisu korzystają osoby niezamożne, z niskim wykształceniem, emeryci. Znaczenie tu mogą mieć zarówno czynniki związane z przekonaniami, jak i kwestie bardziej prozaiczne: konieczność samodzielnego wypełnienia PIT-a. Nie zapominajmy bowiem o tym, że w przypadku emerytów standardowo zeznanie podatkowe wypełnia za nich ZUS, z kolei osobom zatrudnionym w jednym miejscu pracy w wypełnieniu zeznania pomaga w niektórych przypadkach pracodawca. Takie osoby, aby odpisać 1% dla organizacji pożytku publicznego, musiałyby osobiście zająć się wypełnieniem zeznania.

Ta ostatnia kwestia – stosunek do organizacji – jest elementem szerszego światopoglądu i stosunku do otoczenia. Analizy danych z badań Klonu/Jaworu wyraźnie pokazują, że skłonność do przekazywania 1% (podobnie jak postawy związane z filantropią czy wolontariatem) jest wyraźnie związana z poglądami dotyczącymi współdziałania i funkcjonowania organizacji pozarządowych. Osoby uważające, że organizacje rozwiązują ważne problemy i że są przy tym skuteczniejsze niż instytucje państwowe, decydują się na przekazanie 1% OPP prawie dwa razy częściej, niż osoby niepodzielające tych opinii. Warto też zaznaczyć, że wyraźny pozytywny wpływ ma zaufanie do innych i wiara w celowość współdziałania.

Jak podaje Ministerstwo Finansów, w 2011 roku do organizacji pożytku publicznego trafiło ponad 400 mln złotych pochodzących z przekazów 1% podatku należnego za rok 2010. To o prawie 50 milionów więcej niż rok wcześniej i o ponad 100 milionów więcej niż w 2008 roku – pierwszym roku uproszczonego mechanizmu 1%.

Blisko jedna czwarta tej kwoty (23%, czyli ponad 90 milionów złotych) przekazana została przez podatników z województwa mazowieckiego, dalsze w kolejności są województwa śląskie (ponad 50 milionów), wielkopolskie oraz małopolskie (po ok 35 milionów zł).

Ile pieniędzy przekażą Polacy w 2012 roku? To zależy – co oczywiste – od dwóch kwestii: liczby podatników, którzy zdecydują się na wpisanie numeru KRS w formularzu PIT oraz podatku, jaki muszą oni zapłacić państwu. Liczba podatników korzystających z odpisu 1% – jak widzieliśmy – z roku na rok wzrasta, natomiast z kwotą podatku nie jest to już tak oczywiste. Zależy to od dochodów tych osób oraz od stawek podatkowych, wedle których się rozliczają – a to ulega zmianom.

Przykładowo, choć w roku 2010 wzrosła liczba osób przekazujących 1%, to jednak łączna kwota przekazana organizacjom… spadła. Wynikało to m.in. z obniżenia stawek podatkowych (trzy progi 19%, 30% i 40% zastąpiono dwoma: 18% i 32%) i zmniejszenia w efekcie łącznej kwoty odprowadzonego przez Polaków podatku.

W ostatnim roku zmian takich nie było, znaczenie będzie mieć więc już tylko liczba Polaków przekazujących 1% i ich dochody.

Warto zauważyć, że choć 1% przekazało rok temu 38% podatników, to jednak organizacjom pożytku publicznego przekazano kwotę odpowiadającą 0,67% podatku należnego. Związane jest to z faktem, że 1% częściej i chętniej przekazują osoby zamożniejsze. Przeciętna kwota pochodząca z 1% podatku za 2010 rok to 39 złotych. I choć wiele osób nieodpisujących kwot na OPP uważa, że taka kwota nie ma dużego znaczenia, to – jak widać – przemnożona przez 10 milionów osób daje naprawdę dużą sumę. Pieniądze te trafiły w zeszłym roku aż do 6,5 tysiąca organizacji pożytku publicznego. Jednak połowę całej kwoty zebrało zaledwie trzydzieści kilka pierwszych organizacji, zaś duża część OPP uzyskała zaledwie po kilkaset lub kilka tysięcy złotych.

Więcej na temat portal ngo.pl publikować będzie w kolejnych tygodniach.